34
düĢmanların insektaryumlarda kitlesel üretimi ve ardından inoculatively veya
inundatively salımıdır.
Bu yöntemde, doğal düĢmanlar böcek yetiĢtirme birimlerinde üretilerek, ya
populasyonları güçlendirme amaçlı olarak (inoculatively) veya (inundatively) olarak
salıverilirler. Örneğin, belirli bir doğal düĢmanın kıĢlamadığı bir alana her yıl
ilkbaharda yapılacak inoculatively salımlar, populasyonun yerleĢmesine bir
zararlının uygun kontrolüne izin verecektir. Inundatively salımlar, zararlının
populasyonunun tamamen bastırabilecek çok sayıdaki doğal düĢmanın
salıverilmesini içerir. Augmentation, doğal düĢman populasyonunun olmadığı veya
zararlı populasyonuna yeterli hızda karĢılık vermediği yerde kullanılır. Bu nedenle,
Doğal düĢmanların ithali veya korunması yöntemleri ile uygulanabilen Augmentation
çoğunlukla zararlıların kalıcı baskılanmasını sağlamaz.
Bu yöntem, doğada mevcut doğal düĢmanların yeteri kadar hızlı çoğalmadığı veya
uygulanan tarım teknikleri sonucu bunların yeterli yoğunluğa ulaĢamadığı
durumlarda, laboratuvarda üretilerek doğaya salınması suretiyle sayılarının
artırılması, olarak tanımlanabilir. Bu uygulamaya örnek olarak, Mısırkurdu,
Ostrinia
nubilalis (Hubner, 1796) (Lepidoptera: Crambidae)
‟na karĢı kullanılan yumurta
parazitoiti Trichogramma evanescens Westwood salımları verilebilir. Ülkemizde
Trichogramma türlerinin biyolojik mücadelede kullanılması amacı ile kitle üretim ve
salım metotları belirlenmiĢ ve baĢarılı bir Ģekilde uygulamaya verilmiĢtir
(CoĢkuntuncel ve KornoĢor, 1996; Öztemiz, 2006).
ġekil XX. Mısır kurdu,
Ostrinia nubilalis (Hubner) ergin ve tırtılı.
KıĢı geçiremeyen doğal düĢmanların her yıl bahar mevsiminde kritik zamanda
aĢılama (inoculative) ile salımı yapılmakta ve böylece popülasyonun oluĢturulması
ve zararlının kontrolü sağlanabilmektedir. Örtüaltı sebze yetiĢtiriciliğinde Sera
beyazsineği, Trialeurodes vaporariorum (Westwood)‟ne karĢı Encarsia formosa
35
Gahan‟nın düĢük oranda (0.25–2 adet/bitki) periyodik salımı örnek olarak verilebilir
(Parrella, 1990). Bu uygulamaya verilebilecek diğer bir örnek de Turunçgil
unlubitinin biyolojik mücadelesi için kullanılan parazitoid Leptomastix dactylopii
How. ile avcı böcek Cryptoleamus montrozieri Muls.‟dir. Söz konusu faydalı böcekler
kıĢı geçiremediği için her yıl bahar aylarında salımları yapılmaktadır.
Ġnoculative, salım yöntemine bir örnek, parasitoid yaban arısı Encarsia formosa
Gahan‟nın, sera beyazsineği, Trialeurodes vaporariorum (Westwood, 1876)
(Hemiptera: Aleyrodidae)‟un populasyonlarının baskılanması için salıverilmesidir
(Hussey & Scopes 1985, Parrella 1990). Sera beyazsineği, pestisitlerin kullanılması
ile baskı altına alınması son derece güç olan, aynı zamanda her yerde mevcut bir
sebze ve çiçek ürünleri zararlısıdır. Orantısal olarak düĢük yoğunluklarda (ürüne
bağlı olarak, tipik olarak bitki baĢına 0.25 ile 2 arasında) sera ürünlerinde ilk sera
beyaz sineğinin fark edilmesinin hemen ardından yaban arısı Encarsia formosa‟nın
salıverilmesi, bu zararlının populasyonlarının zarar düzeyine eriĢmesini etkili olarak
önlemektedir. KuĢkusuz, bu salıvermeler, parazitoidlerin pestisitlere düĢük
toleranslarına dikkat edilerek, bu iĢe anlam kazandıran entegre ürün idaresi içinde
yapılabilmektedir.
ġekil XX. Sera beyazsineği, Trialeurodes vaporariorum (Westwood).
Parazitoid ve predatörlerin çoğaltılarak salıverilmesi, dünya ölçeğinde yaygın zararlı
yönetim programlarının bir çeĢidini içermektedir (Leppla and King, 1996). Doğal
düĢmanlar birkaç farklı sistemde (örneğin, gübreleme yönetimi, Ģehirsel çevreler,
depolanmıĢ ürün koruma, otlaklar ve ormanlar) zararlıların baskılanması için satılsa
da, augmentation ile ilgili ayrıntılı tahminler, Ģimdilik sadece besin yetiĢtirme
36
sistemleri için sağlanmaktadır. Avrupa‟da yıllık yaklaĢık 40-60.000 ha meyve
bahçesi, üzüm bağı ve sebze ürünleri doğal düĢmanlarla iĢlem görmektedir (Bigler,
1991). Dünya üzerinde yaklaĢık 5000 ha sera alanında salım esaslı biyolojik kontrol
Ģekilleri kullanmaktadır (van Lenteren et al., 1997). ABD‟de, doğal düĢmanları
çoğaltıp salıverilmelerin yaklaĢık %10‟u seralarda, %8‟i fidanlıklarda, %19‟u iĢlenen
meyve ve kabuklu meyve bahçelerinde ve %3 ekilen sebze bahçelerinde meydana
gelmektedir (U.S. Congress OTA, 1995). Yüksek değerli ürünlerden birinde,
çileklerde, yararlı akarlar sadece Kaliforniya‟da arazi alanlarının %50-70‟inde
örümcek akar baskılanmasında kullanılmaktadır (U.S. Congress OTA, 1995).
Trichogramma cinsi yumurta parazitoidleri salım esaslı biyolojik kontrollerde en
yaygın üretilen ve salıverilen eklembacaklılardır. Bu parazitoidlerin bazı üstünlükleri
vardır, orantısal yetiĢtirme kolaylığı ve doğal düĢmanlarını yeme zararı
oluĢturmadan yumurta evresinde öldürdükleri gerçeğidir (Wajnberg and Hassan,
1994). Dünya üzerinde, yaklaĢık 20 Trichogramma türü en az 22 ürün ve
tahminen 32 milyon ha alandaki ağaçlarda birincil lepidopter zararlarının salım esası
biyolojik kontrol programlarında düzenli olarak kullanılmaktadır (Li, 1994). Bu
türlerin çoğu hedef zararlılarda hızlı baskı sağlamada, örneğin zamansız
salıvermelerle büyük sayılarda salıverilmektedirler.
Biyolojik mücadelede, mikroorganizmalar, laboratuvar kültürü ve her türlü
düzenlemeler için eklem bacaklı doğal düĢmanlardan daha uyumlu olmaktadır.
Sonuç olarak, doğal düĢmanların kullanılmasında en geniĢ ölçekli ticari Ģans (risk,
cesaret, giriĢim) biyo-pestisitler veya transgenik ürünler geliĢtirmek için
mikroorganizmaların, onların genlerinin veya gen ürünlerinin kullanılmasıdır.
Bununla birlikte, küçük ancak geliĢen bir endüstri, inundative biyolojik kontrol için
eklembacaklıların kullanılması etrafında geliĢmekte ve inundative yürütülmesi son
yıllarda belirgin olarak artmaktadır.
Doğal düĢmanların arttırılası temelde uğur böcekleri (özellikle Hippodamia
covergens Guerin-Meneville) ve bahçe katalogları ve fidanlıklarda (Cranshaw et
al., 1996) Mantidler gibi eklembacaklı doğal düĢmanların yaygın olarak temininin bir
sonucu olarak ABD‟de halk tarafından geniĢ kabul görmüĢ bir uygulamadır. Bu
organizmaları sağlayan endüstri son 20 yıldır ĢaĢırtıcı bir Ģekilde geliĢmektedir.
Ridgway and Vinson (1977) Kuzey Amerika‟nın 50 doğal düĢman tedarikçi firmasını
kaydederken, Hunter (1992) 95 tedarikçi firma ve biyolojik kontrol için satılan 102
farklı organizma kaydetmektedir. Daha yakın olarak, Hunter (1997) 142 ticari
tedarikçi ve 53‟ü eklembacaklı predatör ve 46‟sı parazitoid 130 dolayında farklı
Dostları ilə paylaş: |