Jrn 308: yaratici yazarlik ders notlari etnosentrizm & İletişim



Yüklə 150,49 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix26.08.2018
ölçüsü150,49 Kb.
#64953


JRN 308: YARATICI YAZARLIK 

DERS NOTLARI 

 

Etnosentrizm & İletişim 

 

İnsan  toplumsal  bir  varlıktır.  Toplum  içinde  sürekli  diğer  insanlarla  iletişim 

halindedir.  Bu  bağlamıyla  iletişim  devingen,  yenilenen,  yinelenen,  toplumsal 

ilişkilerin her safhasında yeniden kurulan bir süreç olarak tanımlanabilir. 

Bireylerin diğerleri ile kurduğu iletişimi belirleyen bir takım belirgin nitelikler vardır, 

bu nitelikler büyük ölçüde bireyin önceden tercih etmeden miras edindiği bir takım 

kodlar ve araçlardır. 

 

Bireyin  doğumuyla  birlikte  miras  edindiklerini  bir  konteynır  (kap)  olarak  kabul 



edebiliriz. 

 

Bu kabın içinde 



 

-dil 



-cinsiyet 

-inanç  

-etnik köken/ milliyet 

-norm/ töre/ kurallar/ yasalar gibi bir takım olgular vardır. 

 

Bireyin iletişiminin temelinde bir ben-öteki ilişkisi vardır. 



Ötekine  karşı  geliştirdiğimiz  tüm  tavır  ve  tutumlarda;  yukarıda  bahsettiğimiz 

konteynır  içindeki  kodlarla  şekillenen  etno-merkezci  (entnosentrist)  bir 



standartlaşma/  kalıba  sokma  eğilimi  vardır.  Etnosentrizm  kabaca  bir  başkasını  

kendi  standartlarımıza  göre  yargılamak  olarak  tanımlanabilir.  Bu  bağlamda 

iletişime  geçtiğimiz  bir  başka  bireyi  kendi  standartlarımız  (kalplarımız) 

ölçüsünde yargılar ve değerlendiririz

 

Etnosentrizm, 



Avrupa-merkezcilik 

(Eurocentrizm), 

insan-merkezcilik 

(antropocentrizm),  kültürel  görelilik  ve  egosentrizm  (ben-merkezcilik)  gibi  öznenin 

bulunduğu konumdan etrafındaki dünyayı yargılama çeşitlerinden biridir. 

 

 



Metin & Eleştirel Düşünce 

 

(Bu  bölüm  boyunca  alıntılar  Stuart  Sim  &  Bırin  Van  Loon’un  Eleştirel  Teori 

Kitabından  alınmıştır.  Çevirenler:  Akın  Emre  Pilgir  &  Emrah  Arıcılar,  NTV 

Yayınları). 

 

Bahtin'in Çoğul Anlam tanımı. 

Bahtin'e  göre:  "Hiçbir  anlatının  tek  anlamı  yoktur,  dolayısı  ile  anlatılar  daima  çok 

yönlü yorumlamaya açıktır. 

 

Psikanaliz ve Eleştirel Kuram

 



Freud'a  göre  bilinç  ve  biliçdışı  arasında  bir  karşıtlık  vardır.  Bilinç;  yüzeydeki 

hayatımız.  Bilinçdışı  ise  görünmeyen,  kaynağı  belirsiz,  kontrol  edici  bir  güç  olarak 

bilincin dışındadır. İç güdüsel seviyedeki "güdüler", bilinçli seviyede söylediğimiz ve 

yaptığımız çoğu şeyi yönlendirir. Bilinçdışının açığa çıktığı alanlar ise rüyalar, cinsel 

anormallikler ve sinirsel patolojilerdir. 

 

 



Avangard, Fütürizm, Dada, Gerçeküstücülük, Karşı Sanat 

 

Literatüre ilkin askeri bir terim olarak giren Avangard

1

; kelime anlamı itibariyle; öncü 



ve  ilerici  gibi  durumları  tanımlıyor.  Calinescu,  avangardı  “sert  bir  saldırganlık, 

törelere  uymazlık  (nonconformism)  övgüsü,  yol  açıcı  cesur  keşif  ve  daha  genel  bir 

planda, zaman’ın ve içkinliğin ebedi, değişmez ve aşkın olarak belirlenmiş görünmeye 

çalışan  gelenekler  üzerinde  sonul  zaferine  olan  güven

2

  olarak  görüyor.  Calinescu; 



avangardın  sert  ve  yıkıcı  üslubunu  baskın  bir  nitelik  olarak  tanımlıyor,  zaten 

avangard, klasik sanat anlayışının içinde tarihsel olarak töreden kopuşun, ayrıksılığın, 

düzen  tanımazlığın  ama  en  önemlisi  de  öznelliğin  bir  tür  kuramsallıştırma 

denemesidir.  Bu  öznellik  meselesi  büyük  ölçü  de  bireysel  olana  olan  özlemin  ve 

bireyin üstünlüğünün de bir çağrısı. Tarihsel olarak avangardın kullanımı 19. Yüzyılın 

politik ütopyacı fikirleriyle aynı sürece ait. Bürger’e

3

 göre Saint-Simon’dan, Blanc’a, 



Marx & Engels’ten Tocqueville’ye  dek bu sürece ait tüm politik kuramcılar, ileriyi 

hedef  gösteren  ve  geleceğe  hükmedeceklerini  düşündükleri  politik  programlar 

kurdular,  bu  nitelikleri  açısından  politik  bir  avangard  döneminden  bahsetmek 

mümkün.  

 

Bu süreçte sanat, politikanın hedefe ulaşmada kullandığı sıkı bir araç ki: 19. yüzyıl’ın 



ikinci  yarısında  başlayan  politik  tartışmaların  20.  Yüzyılın’ın  hemen  başlarında  bir 

uzantısı  olarak  ortaya  çıkan  Füturist  sanat  akımları  buna  en  çarpıcı  örnekler  olarak 

gösterilebilir.  Ancak  tekrar  süreç  başına  dönecek  olursak,  bu  sanat  ve  politika 

birlikteliği yine Bürger’e göre 1848 Fransız Devrimi’nde bir kırılma (hayal kırıklığı) 

yaşıyor. Bu kırılmadan sonra Baudelaire’in “sanatçının otonomi talebine” gönderme 

yapılarak,  sanatta  bir  özerkleşme  sürecinin  arayışları  başlıyor

4

,  başka  bir  değişle 



sanatı  tüm  toplumsal  kurumsallaşmaladan  arındırıp,  sanatın  salt  sanat  olarak  devam 

ettirilmesine girişiliyor.  

 

20.  yüzyıl  her  alanda  bir  başkalaşım  çağı  olarak  tanımlanabilir.  Felsefede,  sanatta, 



edebiyatta  ve  diğer  bir  çok  alanda  modernizmin  üzerine  ciddi  eleştirilerin  ortaya 

çıkması  bu  yüzyıla  tekabül  ediyor.  Bu  ciddi  eleştirilerin  ortaya  çıkışı  ise  şüphesiz 

Birinci  ve  İkinci  Dünya  Savaşları’nın  ortaya  çıkarttığı  kitlesel  yıkımlar.  Bürger’in 

                                                                                                               

1

 

Avangard bir askerlik terimi: bir ordunun, birliğin öncü kolu. 1830-1840’ların ütopyalar döneminde 



siyaset diline giriyor ve köklü dönüşümlerin bayraktarları anlamında kullanılıyor.”  

Artun,  A.  (2003)  Kuramda  Avangardlar  ve  Bürger’in  Avangard  Kuramı.  Peter  Bürger,  Avangard 



Kuramı içinde. İstanbul: İletişim. s. 9-32. 

2

 



Calinescu, M. (2003). Modernite’den Avant-Garde’a, Deneysel Edebiyat. Cogito, (60 /4). İstanbul: 

YKY 


3

 

Bürger, P. (2004). Avangard Kuramı (E. Özbek, Çev.) İstanbul: İletişim  



4

 

Artun, A.  “Baudelaire’de Sanatın Özerkleşmesi ve Modernizm. Charles Baudelaire, Modern Hayatın 



Ressamı içinde. İstanbul: İletişim. s.7-75 


1848  devrimiyle  hayal  kırıklığına  uğradığını  söylediği  ve  tüm  kültürel-toplumsal-

politik  kodlardan  kendini  sıyırarak,  özerk  bir  alanı  talep  etmeye  başlayan  sanat;  bu 

dönemde konvensiyonel kalıpların dışındaki örneklerini ortaya koymaya girişiyor.  

 

Dünya savaşlarının getirdiği tahribat, belki de sanatı en büyük anti güce dönüştüren 



bir  tanıklık  oldu.  Öyle  ki  Avrupa’nın  yıkıntıları  arasından  yükselen  aykırı  sesler 

“geleneksel”  olan  her  şeyi  lanetleyerek  sanatı  hepsinin  dışında  konuşlandırmaya 

yöneldi.  

 

Dadacıların  öncüsü  Hugo  Ball,  o  dönemde  Dada’yı  şöyle  tarif  ediyordu:  “Yenilgiye 



uğramış tüm fikirler insanlık olgusunu yok etmiştir, en derindeki katmalar, içgüdüler 

ve kalıtsal geçmiş deneyimler şimdi mantıkla yeniden kuruluyor. Sanatın olmayışına 

dek  politika  ya  da  dini  inanaç  bu  seli  engellemek  için  yeterliydi,  burada  varlığını 

sürdüren sadece şaka (blague) ve kanayan bir tavır…”

5

  Bu dönemle beraber sanatta 



teknik,  üslup  ve  sanatın  nesneleri  de  tamamen  değişmeye  başladı.  Özellikle  başta 

Dada,  Sürrealizm  vb.  Avangard  akımlar:  “anlamsızlığı”  sanatlarının  merkezine 

oturtmaya başladılar.  

 

Avangardın zemini hazırlanan sıradışılığının ilk göstergelerinden biri  Birinci Dünya 



Savaşı  sırasında  plastik  sanatlarda  ortaya  çıktı.  Savaşın  hemen  ertesinde  Marcel 

Duchamp’ın 1917’de ortaya çıkarttığı Kaynak (Fountain), konvensiyonel sanat fikrini 

kökünden sarsan bir niteliğe sahiptir. Dunchamp’ın Kaynak’ı, üzerine imza atılmış bir 

pisuvardan ibaretti. Aslında Marcel Duchamp’ın anti-sanat (anti-art) fikri temelinde, 

“kurguyu” hedef alır. Dunchamp’ın ortaya çıkarttığı iki sanat eseri de; her ne kadar 

bir kompozisyonu barındırsa da kesinle birer kurgu değildir.  

 

Aslında avangard akımlar büyük ölçüde modernist anlam üretimlerini hedef tahtasına 



oturtmuştur.  Birinci  Dünya  Savaşı  evveli  uyanan  Dada,  imge  ve  anlam  arasındaki 

sabit ve tek yönlü anlam çıkarımını ortadan kaldırmıştır aslında büyük ölçüde anlamı 

yok edip, imgeleri kendi hallerine bırakmışlardır. Heartfield ve Höch gibi ressamların 

geliştirdiği  fotomontaj  fikri  ya  da  Ball  ve  Hausman  gibi  şairlerin  hiçbir  anlam 

içermeyen sadece belli seslere dayalı şiirleri buna örnek gösterilebilir: 

 

jolifanto bambla o falli bambla 



großiga m’pfa habla horem 

egiga goramen 

higo bloiko russula huju 

hollaka hollala 

anlogo bung 

blago bung blago bung 

bosso fataka 

ü üü ü 


schampa wulla wussa olobo 

hej tatta gorem 

eschige zunbada 

wulubu ssubudu uluwu ssubudu 

–umf 

kusa gauma 



ba–umf

6

 



                                                                                                               

5

 



Ball,  Hugo.  Dada  Dediğimiz  Şey.    Çev.  Halil  Duranay

 

6



 Hugo Ball’ın Karawane şiiri (1916) 


 

Dada’nın  dağılması  ile  Fransa  merkezli  ortaya  çıkan  Gerçeküstücülük  (Sürrealizm) 

akımı  ise  gerçeklik  algısıyla  bağdaşmayan,  bilinci  tümden  reddeden  ve  salt 

bilinçdışına yönelen yeni bir sanat ve edebiyat üretim anlayışı geliştirdiler.  

 

Metnin Bilinçdışı Üzerine Notllar 

 

İlk elden Bahtin’in ‘çok anlamlığını’ düşünebiliriz: anlatının tek anlamı olmaması ve 



anlatının  daima  çok  yönlü  bir  yoruma  açık  olması.  Eleştirel  Düşünce’nin  beslendiği 

temel  referans  alanlarından  biri  psikanalizdir.  Eleştirel  Düşünce,  Freud’un  bilinç  ve 

bilinçdışı  arasında  kurduğu  bağdan  (yani  yüzeydeki  hayatımız  olan  bilinç  ve 

görünmeyen,  kaynağı  belirsiz  ama  kontrol  edici  gücü  barındıran  bilinçdışı)  büyük 

ölçüde etkilenmiştir. Sim ve Loon’a göre: geniş anlamıyla bir ürün olan metnin içinde 

rastlantısal  hiçbir  şey  yoktur.  Kendi  yapısı  içinde  saklanmış,  bastırılmış  ya  da 

yerinden  edilmiş  olana  dair  belirtinin  kökenini  “metinsel  bilinçdışına”  kadar 

götürebiliriz. Eleştirel Düşünce’nin metnin bilinçdışına yönelik bu okuması, yukarıda 

bahsedilen Sassure’ün yapısalcı dil teorisinin temeline gösteren ile gösterilen ilişkisini 

koymasıyla bağdaşmaktadır.  

 

Yine  Sim  ve  Loon’a  göre:  yapısalcılar  dünyayı  birbirine  kenetlenmiş  bir  dizi  işaret 



sistemi  olarak  algılarlar.  İnsanlar  bu  işaret  sistemlerine  genellikle  öngörülebilir 

tepkiler verirler.  



 

                                                                                                               



 

Yüklə 150,49 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə