|
Journal of new century innovationsJOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS159-162JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS
http://www.newjournal.org/
Volume–35_Issue-1_Avgust_2023
161
boyligini rivojlantiradi. Maqollar xalqning u yoki bu masala yuzasidan chiqargan
hukmini bolalar ongiga yetkazishda o’qituvchiga yordam beruvchi vositalardir.
Maqollar so’z boyligini oshirsa tez aytish va topishmoqlar bolalarning xotirasini
yaxshilaydi va eslab qolish qobiliyatini yaxshilaydi. Nutq madaniyati deb
yuritilayotgan hodisa bir qator murakkab, ammo mavjud til faktlari, ilmiy-amaliy
tasavvurlar, aniq nutqiy jarayon ko‘rinishlari va talablari bilan aloqadordir. Mana
shunga ko‘ra nutq madaniyatini:
1.
Tildagi mavjud til hodisasi nomi;
2.
Nutq madaniyati talablariga javob beruvchi aniq nutqiy jarayonning, ya’ni aniq
nutqiy ko‘rinishning nomi;
3.
Madaniy nutq va u haqida kishilar ongida mavjud bo‘lgan aniq normatik
tasavvurlarning nomi;
4.
Tilshunoslikning ilmiy-tadqiqot ob’yekti bo‘lgan nutq madaniyati va u haqida
mavjud ilmiy tasavvurlarning, muammoning nomi;
5.
Nutq madaniyati muammosini tadqiq qilish bilan shug‘ullanadigan tilshunoslik
sohasining nomi tarzida talqin qilish mumkin.
Nutq madaniyati amaliy jihatdan nutqning xilma-xil muammolarini tadqiq
qiluvchi fan bo‘lib, chiroyli nutq tuzishning qonuniyatlari, sirlari, til, til normalari,
nutq, nutqning sifatlari, nutqiy uslublar, nutqda uchrashi mumkin bo‘lgan kamchilik
va xatolar, nutqiy asarlarning ko‘rinishlari, nutqning talaffuziga doir muammolar
yuzasidan bahs yuritadi.
Nutq madaniyati asoslari ham fan sifatida o‘z tekshirish ob`yekti va vazifalariga
ega. Uning tekshirish predmeti til qurilishi, adabiy til normativlari va nutqning
kommunikativ fazilatlaridir.
Nutq madaniyati asoslari fani adabiy til normalarini, uning tarixiyligini, taraqqiy
etib borishi, undagi ba’zi elementlarning eskirishi, yangilarining paydo bo‘lishini
kuzatib qayd etib boradi.
Odam nutq yordamida o‘zining fikrlari, his-tuyg‘ulari, istaklarini bayon etadi va
boshqalarning fikrlari, his-tuyg‘ulari, istaklarini anglab oladi.
Nutq ichki va tashqi ko‘rinishlarga ega. Ichki nutq odamning o‘z ichida
gapiradigan passiv nutqi bo‘lib, u ikkinchi kishining ishtirokini talab etmaydi. Shuning
uchun ham bu nutq o‘z-o‘ziga qaratilgan nutq sanaladi. Ichki nutq og‘zaki va yozma
nutqning asosi sifatida xizmat qiladi. Tashqi nutq boshqalarga qaratilgan va nazorat
qilish mumkin bo‘lgan faol nutq bo‘lib, u og‘zaki va yozma ko‘rinishlarga ega. Og‘zaki
nutq odatdagi tovushli so‘zlashuv nutqi bo‘lib, bu nutq ko‘proq ohang va turli imo-
ishoralar
bilan
aloqadordir.
Unda
murakkab
Grammatik
qurilmalardan
foydalanilmaydi. Bu nutqda fikrni ixcham ifodali maqsadida to‘liqsiz gaplar keng
qo‘llaniladi. Nutqning bu turi bir va bir necha kishi tomonidan amalgam oshiriladi.
(monologik, diologik nutq).
|
|
|