Dinin Aydınlanmacı Eleştirisi ve Hıristiyanlığın Mitolojik Karakteri
21
girişimi çarmıha gerilerek cezalandırılmasıyla sonuçlanmış, bu akıbet
karşısında umutlarının yok olmasını kabullenemeyen İsa taraftarları,
onun ölümden dirildiğini ve tanrının oğlu olarak gökyüzüne yüksel-
diğini iddia ederek İsa’nın Rab, kurtarıcı ve dinsel bir Mesih olduğu-
nu iddia etmişler ve bu kabulü bir inanç esası haline getirmişlerdir.
55
Hz. İsa’nın Politik başarısızlığı, Yahudi taraftarlarını, hayal kırıklığı ve
ümitsizlik içinde ağlamak yerine onunla ilgili yeni düşünceler üreterek
ilk Kiliseyi kurmaya sevk etmiştir.
Tarihsel İsa araştırmaları geleneksel dogmaların ve Yeni Ahit me-
tinlerinin de ötesine geçerek İncillerdeki İsa’ya yönelik şüpheye dö-
nüşmüştür. Aydınlanma dönemi teologlarına göre İsa bizzat kendisi
yazılı hiçbir şey bırakmadığından, onunla ilgili İncillerdeki kayıtlar
güvenilir olmaktan uzaktır. İncillerdeki İsa anlatıları, onun çarmıha
gerilmesinden sonra geçmişin tahayyülü ile yazıya dönüştürülmüştür.
İncil yazarları, Hz. İsa’nın başarısızlığına rağmen bir ümidi yeşertmeyi
amaçlamışlardır. Dolayısıyla bu süreçte hayaller ile gerçekler, arzular
ile tarihi olaylar arasındaki sınırlar kaldırılmış ve tarihsel realite ma-
nipüle edilerek yeni İsa portresi ortaya konulmuştur. Bütün bunların
neticesinde tarihsel İsa’dan tamamen farklı bir İsa figürü ortaya çık-
mıştır. Oysa gerçek İsa, politik girişiminde başarısızlığa uğramış bir
devrimciden başkası değildir. Tarihsel realiteyi manipüle ederek, yan-
lış olduğunu bildikleri bu hikâyeyi yayan Havariler de, hilekârlardır.
56
Havarilerin tarihsel realiteyi manipüle ederek yaydıkları hikâye, ilk
Kilise tarafından İsa’nın asli tabiatından uzaklaştırılarak kavranması-
na dönüştürülmüştür. Söz konusu dönüşüm şu sürece tabi tutularak
yapılmıştır. Öncelikle İsa’nın yaşamındaki olaylar, O’nun mesajının
tamamlanması ve Eski Ahit inanç ve beklentilerinin yerine getirilmesi
olarak yorumlamıştır. Daha sonra ise, toplumdaki egemen inançları
vasıtasıyla çeşitli mitoslar ve efsaneler yaratılarak tarihsel İsa, ilahi
Mesih’e dönüştürülmüştür. Tarihsel İsa ilk Hıristiyan toplumun üret-
tiği mitos ve efsanelere o kadar bulanmıştır ki, İsa’nın gerçek yaşamını
anlatan bir biyografinin ortaya konulması imkânsız hale gelmiştir.
57
İncillerdeki İsa anlatıları toplumdaki egemen inançlar etrafında şekil-
lendirilen anlatılardır. Dolayısıyla İncillerdeki İsa anlatılarını, zama-
nın egemen Yunan antropomorfik tanrı kavrayışından bağımsız olarak
değerlendirmenin yanlış, en azından eksik bir kavrayış olacağını söy-
lemek mümkündür.
55 Alister , E. McGrath, The Making of Modern Germen Chiristology:1750-1990 (Grand Ra-
pids: Apollos,1994, s.33-34 ’den, Aydın, a.g.m.
56 Rowland, Cristopher, “İsa ve İlk Kilisesi”, Çev.: Mahmut Aydın, İslamiyat 4/3 (2000), ss.
40-41
57 Brown, Colin, Quest of Historical Jesus, s. 328’den Aydın, a.g.m.
22
Y
akın
D
oğu
Ü
nİversİtesİ
İ
lahİYat
F
akÜltesİ
D
ergİsİ
Sonuç
Felsefi ve bilimsel düşünce, mitoslara genellikle küçümseyici bir
tavırla, insanları doğru yoldan saptıran, değersiz söylenti, uydurma ve
boş inanç şeklinde yaklaşmıştır. Fakat Claud Lêvi Strauss ve Mircea
Eliade gibi bazı antropolog ve din bilimciler, Mitleri farklı bir mantı-
ğa sahip birer anlatım biçimi şeklinde değerlendirmişlerdir. Farklı bir
mantık ve dil ile kutsalı anlatan mitler, Yunanlılar tarafından seküler-
leştirilmiştir. Modern dönemde mitoslara yönelik yaklaşımı belirleyen
19. Yy. pozitivizmi olmuştur. Söz konusu yaklaşımlar, mitosları insan-
lığın entelektüel erginleşmemiş döneminin bir niteliği olarak değerlen-
dirmiştir. Dolayısıyla bu yaklaşım gereği, modern insan, mitolojik (ve
metafizik) dönemi geride bırakmıştır. Aydınlanmacı düşüncenin dine
yönelik tutumunun temelinde, mitoslara yönelik kabulün ve Hıristi-
yanlığın mitolojik karakterinin yattığını söyleyebiliriz.
Hıristiyanlığın mitolojik karakterini tezahür ettiren Yeni Ahit’te bir
çok argüman bulmak mümkündür. Özellikle yeni ahit kozmolojisin-
deki egemen mitik dilin neredeyse tüm Yeni Ahit anlatılarına egemen
olduğunu görebiliriz. Söz konusu nitelik Hıristiyanlığı modern dönem
için oldukça problemli duruma düşürmüştür. Aydınlanmacı düşün-
cenin hem mitlere hem de mitolojik karakteri dolayımıyla Hıristiyanlı-
ğa yönelik eleştirisi, Yeni Ahit’in mitolojik karakterinden arındırılması
çalışmalarına ve Tarihsel İsa soruşturmalarının başlamasına neden
olmuştur.
Dinin Aydınlanmacı Eleştirisi ve Hıristiyanlığın Mitolojik Karakteri
23
KAYNAKçA
Alan, Dundes (ed.)‚ Sacred Narrative: Readings in the Theory of Myth
Alister , E. McGrath, The Making of Modern Germen Chiristology:1750-1990 (Grand Ra-
pids: Apollos,1994)
Aydın, Mahmut, “Tarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Üzerine BazıMülaha-
zalar”, İslami Araştırmalar Dergisi, Sayı 5, 2001
Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, İzmir 1990
Aydın, Mehmet, Müslümanların Hıristiyanlığa Karşı Yazdığı Reddiyeler ve Tartışma Ko-
nuları
, Konya 1989
Bilgin, Abdülcelil, Din, Dindar, Dindarlık: Özeleştirel Bir Değerlendirme, Anemon, Muş
Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, ISSN: 2147-7655, Cilt:2 Sayı:2
Aralık: 2014.
Bultmann, Rudolf, “Yeni Ahit ve Mitoloji”, Çev.: Cengiz Batuk, Din Bilimleri Akademik
Araştırma Dergisi
, VI.(2006), Sayı 4 Dulles,Avery, A History of Apologetics, Ore-
gon 1999
el-Behiy, Muhammed, İslam Düşüncesinin İlahi Yönü, Çev.: Sabri Hizmetli, Fecr Yayın-
ları, Ankara 1992, s.77
Eliade, Mircea, Mitlerin Özellikleri, Çev.: Sema Rifat, Simavi Yayınları, İstanbul 1993
Furseth,Inger, Repstad, Pâl, Din Sosyolojisine Giriş, Klasik ve Çağdaş Kuramlar, Çev.:
İhsan Çapçıoğlu- Halil Aydınalp, Birleşik Yayınları Ankara 2013
Giddens, Anthony, Elimizden Kaçıp Giden Dünya, Çev.: Osman Akınhay, Alfa Yayınları,
İstanbul, tarihsiz.
Gilson, ‘Etienne, Tanrı ve Felsefe, Çev.: Mehmet Aydın, İzmir 1986
Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, İstanbul, 1990
Görgün, Tahsin, Anlam ve Yorum, Gelenek Yayınları, İstanbul 2003
Grant, Frederick C. “Trinity” The Encyclopedia Americana, Washington 1963
Gündüz, Şinasi, “Kutsal Hakkında Konuşmak: Dinsel Söylemde Mitos”, Milel ve Nihal,
C.6, S. 1
Hick, John, Philosophy of Religion, New Jersey, 1983
Keskin, İbrahim, Modernizmin Kıskacından Postmodern Dünyaya Din ve İslam, Sentez
Yayıncılık, İstanbul 2014
Levi-Strauss, Claude, Modern Dünyanın Sorunları Karşısında Antropoloji, Çev.: Akın Ter-
zi, Metis Yayınları, İstanbul 2011
Macit, Nadim, Kur’an’ın İnsan Biçimci Dili, İstanbul 1996
Öztürk, Mustafa, “Demitolojizasyon ve Kur’an”, Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 4,
Sayı 1, Ocak-Haziran 2004
Palmer, E. Richard, Hermenötik, Çev.: İbrahim Görener, Ağaç Yayınları, İstanbul 2008
Paul Veyne, Yunanlılar Mitlerine İnanmışlar mıydı? Çev.: Mehmet Alkan, Ankara: Dost
Kitabevi Yayınları, 2003
Plotinus, Enneadlar, Çev.: Zeki Özcan, Bursa 1996
Raffaele Pettazzoni, ‚The Truth of Myth, Sacred Narrative
Ramnn, Bernard, Varieties of Chiristian Apologetics, Michigan 1984
Robert A. Segal, Myth A Very Short Introduction, Oxford-New York: Oxford University
Press, 2004
Rowland, Cristopher, “İsa ve İlk Kilisesi”, Çev.: Mahmut Aydın, İslamiyat 4/3 (2000)
Ruhattin, Yazoğlu, “Antropomorfizm ve Hıristiyanlık”, Ekev Akademi Dergisi, c.1, S. 2
(Mayıs 1998) s. 262
Şerif, M.M.,” Yunan Düşüncesi” , İslam Düşüncesi Tarihi, Çev.: Kasım Turhan, İstanbul
1990, C.I
Dostları ilə paylaş: |