İPƏk yolu, No. 3, 2017



Yüklə 0,64 Mb.
Pdf görüntüsü
tarix23.09.2018
ölçüsü0,64 Mb.
#70296
növüXülasə


 

 

ĠPƏK YOLU, No.3, 2017, səh.5-11 



 

 



 

MAKROİQTİSADİ TARAZLIĞIN TƏMİN EDİLMƏSİNİN  

SOSİAL-İQTİSADİ TƏSİRLƏRİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 

 

İlhamə Aslanova 

 

Azərbaycan Universiteti, Bakı, Azərbaycan 

e-mail: 

ilhame234@rambler.ru

 

 

Xülasə.  Məqalədə  Azərbaycanda  davamlı inkiĢafla  makroiqtisadi tarazlığın 

bir–biri ilə əlaqəsi, məcmu tələb və  məcmu təklif  ilə iqtisadi artım, sosial-

iqtisadi  inkiĢaf  arasındakı  əlaqə  tədqiq  edilmiĢdir.  Eyni  zamanda 

makroiqtisadi  tarazlığın  davamlı  inkiĢafa  təsiri  tədqiq  edilərkən 

respublikamızda  digər  region  ölkələrindən  fərqli  olaraq  neft  gəlirlərinin 

ÜDM-da  və  xarici  ticarətdə  mühüm  çəkiyə  malik  olması  da  nəzərə 

alınmıĢdır.  

 

Açar  sözlər:  makroiqtisadi  tarazlıq,  məcmu  tələb,  məcmu  təklif,  iqtisadi 

artım, məcmu istehlak. 

 

ESTIMATION OF THE SOCIO-ECONOMI-

CAL INFLUENCES OF THE ESTABLISH-

MENT OF MACROECONOMICAL 

STABILITY

 

 

Ilhama Aslanova 

Azerbaijan University, Baku, Azerbaijan 

 

Abstract.  In  the  article  the  relationship  of 

sustainable  development  and  macroeconomic 

balance,  aggregate  demand  and  aggregate  supply 

with  economic  growth  and  socio-economic 

development.  It  is  also  examined  the  impact  of 

macroeconomic 

balance 

to 


sustainable 

development  are  studied.    The  influence  of  the 

macro-economical  stability  to  the  sustainable 

development  of  Azerbaijan  is  studied  considering 

the  advantage  of  the  oil  incomes  of  the  country’s 

(unlike  other  countries  of  the  region)  GDR  and 

foreign trade.    

Keywords: macroeconomic equilibrium, aggregate 

demand,  aggregate  supply,  economic  growth,  the 

aggregate consumption. 

ОЦЕНКА СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕС-

КИХ ВЛИЯНИЙ НА ОБЕСПЕЧЕНИЕ 

МАКРО-ЭКОНОМИЧЕСКОЙ 

СТАБИЛЬНОСТИ 

 

Ильхама Асланова 

Университет Азербайджан, Баку, Азербайджан 

 

Резюме.  В статье исследуются взаимосвязь ус-

тойчивого  развития  и  макроэкономического 

равновесия  в  Азербайджане,  экономического 

роста  с  совокупным  спросом  и  совокупным 

предложением  и  социально-экономическим 

развитием.  В  то  же  время  при  исследовании 

влияния  макроэкономического  равновесия  на 

устойчивое развитие в Азербайджане  учитыва-

ются  нефтяные  доходы  страны.  В  отличие  от 

других  стран.  В  развитии  Азербайджана  явное 

преимущество  заметно  в  области  внешней 

торговли и ВВП.  



Ключевые  cлова:  макроэкономическоe  равно-

весие,  совокупный  спрос,  совокупное  предло-

жение,  экономический  рост,  совокупное  пот-

ребление. 

 

Ġqtisadi  nəzəriyyəyə  əsaslanaraq  iddia  etmək  olar  ki,  məcmu  tələbin  məcmu  təklifi 



üstələməsi  daxili  bazarın  stimullaĢmasına  və  yeni  iĢ  yerlərinin  yaradılması  ilə  əhalinin 

gəlirlərinin  artmasına  səbəb  olmalıdır.  Lakin  Azərbaycan  iqtisadiyyatında  məcmu  tələblə 

məcmu  təklifin  arasındakı  münasibətin  mahiyyətində  neftdən  gələn  gəlirlər  mühüm  rol 

oynadığından bu nəticəni bütünlükdə gözləmək mümkün olmur. Çünki məcmu tələbin artması 

daxili  bazarda  məcmu  təklifi  daxili  istehsal  hesabına  yox,  daha  çox  idxal  hesabına 

ödədiyindən  yeni  iĢ  yerlərinin  yaradılması  bir  qədər  sual  altına  düĢür.  Buna  baxmayaraq 




ĠPƏK YOLU, No.3, 2017

 

Azərbaycan Universiteti 



 

 



ölkəyə  daxil  olan  neft  gəlirləri  xidmət  və  qeyri-istehsal  sahələrinin  inkiĢafına  təkan 

verdiyindən həmin iĢ yerləri müvəqqəti də olsa o sahələrdə yaradılmıĢ olur. Məsələn, əhalinin 

gəlirlərinin  artması  Azərbaycanda  çoxlu  sayda  insanın  restoran  biznesi  sahəsində  məĢğul 

olmasına  Ģərait  yaradıb.  ġou-biznes  sahəsi  çox  sürətlə  inkiĢaf  edir.  1-ci  cədvəldə  məcmu 

tələbin  həcmi,  məcmu  təklifin  həcmi  və  qiymət  indeksi  ilə  məĢğul  əhali  sayı  arasında  əlaqə 

əks olunub. Cədvəldən görünür ki, son 15 ildə Azərbaycanda məĢğul əhalinin də sayı davamlı 

olaraq artıb.  

 

Cədvəl 1. Məcmu tələbin həcmi, məcmu təklifin həcmi  və qiymət indeksi ilə məĢğul  

əhali sayı arasında əlaqə 

 

Ġllər 



AD həcmi 

(mln. AZN) 

AD 

dinamikası 



(%-lə) 

AS həcmi 

(mln. AZN) 

AS dinamikası 

(%-lə) 

Qiymət 


dəyiĢməsi 

 (%-lə) 


MəĢğul əhalinin 

sayı 


(min nəfər) 

2000 


5899,2 

100 


4718,1 

100,0 


100 

3855,5 


2001 

6643,5 


112,6 

5315,6 


109,9 

101,5 


3891,4 

2002 


8322,9 

141,1 


6062,5 

121,5 


104 

3931,1 


2003 

10241,8 


173,6 

7146,5 


135,2 

106,9 


3972,6 

2004 


12971,8 

219,8 


8530,2 

148,9 


109,3 

4016,9 


2005 

15518,7 


263,1 

12522,5 


188,3 

116,6 


4062,3 

2006 


20519,2 

347,8 


18746,2 

253,2 


126,3 

4110,8 


2007 

28034,5 


475,2 

28360,5 


316,5 

147,4 


4162,2 

2008 


80580,2 

1366 


40137,2 

350,7 


178 

4215,5 


2009 

46974,7 


796,3 

35601,5 


383,3 

180,7 


4271,7 

2010 


59895,9 

1015,3 


42465,0 

402,5 


191 

4329,1 


2011 

71445,2 


1211 

52082,0 


402,9 

206,1 


4375,2 

2012 


76486,7 

1296,6 


54743,7 

411,8 


208,4 

4445,3 


2013 

81875,8 


1388 

58182,0 


435,7 

213,4 


4521,2 

2014 


84499,0 

1432,3 


58977,8 

447,8 


216,4 



 



Qeyd:  Cədvəl  Azərbaycan  Respublikası  Dövlət  Statistika  Komitəsinin  məlumatları  əsasında 

müəllif tərəfindən tərtib edilib. 

 

1-ci  qrafikdən  görünür  ki,  məcmu  tələbin  artması  ilə  məĢğul  əhalinin  də  sayı  artıb. 



Hətta bu iki kəmiyyət arasında korrelyasiya əlaqəsi artan üstlü funksiya Ģəklindədir  


Ġ. ASLANOVA: MAKROĠQTĠSADĠ TARAZLIĞIN TƏMĠN EDĠLMƏSĠNĠN … 

 

 

 



 

?????? = 2522,2??????



0,0491

.  Korrelyasiya  əmsalı  isə  R=0,9589-dur.  Qrafikdən  görünür  ki,  2008-ci 

ildəki ixrac “fluktasiyasını” nəzərə almasaq, əlaqə daha güclü olardı (R=0,9907).  

 

 



 

Qrafik 1. MəĢğul əhalinin sayının məcmu tələbin həcmindən asılılığı. 

 

Qeyd: Qrafik müəllif tərəfindən tərtib edilib. 

 

MəĢğul  əhalinin  sayının  məcmu  təklifdən  asılılığı  da  maraqlı  nəticələr  çıxarmağa 



imkan verir. Belə ki, məcmu təklifin həcminın  artması daxili istehsalın və əmək ehtiyatlarına 

olan  ehtiyacın  artması  deməkdir.  Yeni  infrastrukturların  yaradılması,  ölkəyə  geniĢ  miqyaslı 

investisiyaların  cəlb  edilməsi  yeni  iĢ  yerlərinin  yaradılması  və    məĢğulluğa  olan  ehtiyacın 

çoxalması deməkdir. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanda ÜDM-un əsas hissəsini 

təĢkil  edən  neft  müqavilələri  və  infrastruktur  layihələri  daha  çox  kapital  tutumlu  və  daha  az 

əmək tutumlu olduğundan yaradılan iĢ yerləri xidmət sahələrində olub. 

 

 

 



Qrafik 2. MəĢğul əhalinin sayının məcmu təklifin həcmindən asılılığı. 

y = 2522,x

0,049

R² = 0,919



y = 0,010x + 3878,

R² = 0,957




ĠPƏK YOLU, No.3, 2017

 

Azərbaycan Universiteti 



 

 



 

 

2-ci  qrafikdən  görünür  ki,    məĢğul  əhalinin  sayının  məcmu  təklifin  həcmindən 



korrelyasiya asılılığı da kifayət qədər ciddidir və korrelyasiya əmsalı R=0,9787-yə bərabərdir.  

Təqribən  eyni  mənzərəni  qiymət  indeksinin  dəyiĢməsinin  məĢğul  əhalinin  sayından 

asılılığında  da  görmək  olar.  3-cü  qrafikdən  aydın  görsənir  ki,  son  15  ildə  Azərbaycanda 

məĢğul  əhalinin  sayının  dəyiĢməsi  ilə  bazarda  qiymətlərin  də  dəyiĢməsi  baĢ  verib.  Belə  ki, 

əhalinin iĢlə təminatı ailələrin gəlirlərinə birbaĢa təsir göstərib. Gəlirlərin artması ilə bazarda 

alıcılıq  qabiliyyəti  də  yüksəlib.  Bu  isə  tələbin  artmasına  və  bazarda  ümumi  qiymətlərin 

yüksəlməsinə səbəb olub.  

 

Qrafik 3. Qiymət indeksinin məĢğul əhalinin sayından asılılığı. 

3-cü  qrafikdən  görünür  ki,  məĢğul  əhalinin  sayı  ilə  qiymət  indeksi  arasındakı 

korrelyasiya əlaqəsi xeyli güclüdür və korrelyasiya əmsalı R=0,9737-yə bərabərdir.  

Lakin  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  məĢğulluğun  ümumilikdə  artması  ailə  gəlirlərinin 

artması  demək  olsa  da,  “nə  qədər  artması”  demək  deyil.  Əhalinin  ümumi  gəlirlərinin 

kəmiyyətcə “nə  qədər” artması daha çox orta  aylıq  əmək haqqının artması  ilə  bağlıdır.  2-ci 

cədvəl  məcmu  tələbin  həcmi,  məcmu  təklifin  həcmi    və  qiymət  indeksi  ilə  orta  aylıq  əmək 

haqqının həcmi arasındakı əlaqəni əks etdirir.  

 

Cədvəl 2. Məcmu tələbin həcmi, məcmu təklifin həcmi  və qiymət indeksi ilə orta aylıq əmək 

haqqının həcmi arasında əlaqə 



 

Ġllər 


AD həcmi 

(mln. AZN) 

AD 

dinamikası 



(%-lə) 

AS həcmi 

(mln. AZN) 

AS 


dinamikası 

(%-lə) 


Qiymət 

dəyiĢməsi  

(%-lə) 

Orta aylıq əmək 



haqqı (AZN) 

2000 


5899,2 

100 


4718,1 

100,0 


100 

44,3 


2001 

6643,5 


112,6 

5315,6 


109,9 

101,5 


52,0 

y = 0,205x - 704,6

R² = 0,948



Ġ. ASLANOVA: MAKROĠQTĠSADĠ TARAZLIĞIN TƏMĠN EDĠLMƏSĠNĠN … 

 

 

 



2002 


8322,9 

141,1 


6062,5 

121,5 


104 

63,1 


2003 

10241,8 


173,6 

7146,5 


135,2 

106,9 


77,4 

2004 


12971,8 

219,8 


8530,2 

148,9 


109,3 

99,4 


2005 

15518,7 


263,1 

12522,5 


188,3 

116,6 


123,6 

2006 


20519,2 

347,8 


18746,2 

253,2 


126,3 

149,0 


2007 

28034,5 


475,2 

28360,5 


316,5 

147,4 


215,8 

2008 


80580,2 

1366 


40137,2 

350,7 


178 

274,4 


2009 

46974,7 


796,3 

35601,5 


383,3 

180,7 


298,0 

2010 


59895,9 

1015,3 


42465,0 

402,5 


191 

331,5 


2011 

71445,2 


1211 

52082,0 


402,9 

206,1 


364,2 

2012 


76486,7 

1296,6 


54743,7 

411,8 


208,4 

398,4 


2013 

81875,8 


1388 

58182,0 


435,7 

213,4 


425,1 

2014 


84499,0 

1432,3 


58977,8 

447,8 


216,4 



 



Qeyd:  Cədvəl  Azərbaycan  Respublikası  Dövlət  Statistika  Komitəsinin  məlumatları 

əsasında müəllif tərəfindən tərtib edilib. 

 

Cədvəldən görünür ki, məcmu tələbin və məcmu təklifin artması bütünlükdə əhalinin 



aylıq gəlirlərinin və orta aylıq əmək haqqının da artmasına səbəb olub. 4-cü qrafik orta aylıq 

əmək  haqqının  məcmu  tələbdən  asılılığını  əyani  sübut  edir.  Qrafikdən  görünür  ki,  bu  iki 

kəmiyyət  arasında  artan  üstlü  funksiya  əsaslı  asılılıq  var.  Korrelyasiya  əmsalı  isə  kifayət 

qədər böyükdür və R=0,9841-ə bərabərdir. 

 

 

Qrafik 4. Orta aylıq əmək haqqının məcmu tələbdən asılılığı. 



 

Qeyd: Qrafik müəllif tərəfindən tərtib edilib. 

 

y = 0,051x



0,794

R² = 0,968




ĠPƏK YOLU, No.3, 2017

 

Azərbaycan Universiteti 



 

 

10 



 

Orta  aylıq  əmək  haqqı  ilə  məcmu  təklif  arasında  da  oxĢar  asılılığın  olduğunu  5-ci 

qrafikdən görmək olar. Məcmu təklif artdıqca, iĢçilərə olan tələb artır. Bu isə iĢçilərin seçim 

imkanlarını  artırır  və  onlar  daha  yüksək  əmək  haqqı  olan  iĢlərə  yönəlirlər.  Bu  proses 

Azərbaycanda da neft müqavilələri reallaĢdıqca və neft pulları iqtisadiyyata daxil olduqca baĢ 

verib.  


 

Qrafik 5. Orta aylıq əmək haqqının məcmu təklifdən asılılığı. 

Qeyd: Qrafik müəllif tərəfindən tərtib edilib 

 

5-ci  qrafikdən  görünür ki,  məcmu  təklif  artdıqca  orta aylıq  əmək haqqı   da  yüksəlib. 



Bu  iki  kəmiyyət  arasındakı  korrelyasiya  əlaqəsi  xeyli  güclüdür  və  korrelyasiya  əmsalı 

R=0,9944-ə bərabərdir.  

6-cı  qrafikdə  isə  orta  aylıq  əmək  haqqının  dəyiĢməsi  dinamikası  ilə  bazarda  qiymət 

indeksi  arasındakı  əlaqə  əks  olunub.  Qrafikdə  qiymətlərin  2000  ilə  nisbətən  dəyiĢməsi 

nəzərdə  tutulub.  ġübhəsiz  ki,    orta  aylıq  əmək  haqqının  yüksəlməsi  bazarda  qiymətlərə 

müəyyən  təsir  göstərməli  idi.  Çünki  orta  aylıq  əmək  haqqının  artması  alıcılıq  qabiliyyətinə 

xeyli  təsir  göstərir.  Lakin  baĢqa  variant  da  mümkün  olardı.  Yəni  bazarda  qiymətlərin  əsas 

tənzimləyicisi  məcmu  tələblə  məcmu  təklif  arasındakı  tarazlıq  olduğundan  orta  əmək 

haqqlarının  yüksəlməsi  qiymətlərə  ciddi  təsir  etməməli  idi.  Amma  Azərbaycanda  məcmu 

tələb  məcmu  təklifi  üstələdiyindən  məcmu  təklif  artmağa  meyillidir.  Bu  isə  davamlı  olaraq  

əmək  haqlarının  artırılmasını  zəruri  edir.  Orta  əmək  haqları  yüksəldikcə  alıcılıq  qabiliyyəti 

artır  və  yenidən  tələbin  artması  stimullaĢır.  Beləliklə,  Azərbaycan  iqtisadiyyatının    spesifik  

xüsusiyyətlərinə görə məcmu təklif məcmu tələbə çata bilmir.   

 

y = 0,006x + 26,17

R² = 0,988



Ġ. ASLANOVA: MAKROĠQTĠSADĠ TARAZLIĞIN TƏMĠN EDĠLMƏSĠNĠN … 

 

 

 



11 

 

 



Qrafik 6. Qiymət indeksinin orta aylıq əmək haqqının həcmindən asılılığı. 

 

6-cı  qrafikdən  görünür  ki,  qiymət  indeksi  orta  əmək  haqlarının  dinamikasından  ciddi 



surətdə asılıdır. Bu kəmiyyətlər arasında korrelyasiya əmsalı hətta birə yaxındır (R=0,9951). 

Nəticə.  Beləliklə,  məcmu  tələb  və  məcmu  təkliflə  sosial-iqtisadi  göstəricilərin 

qarĢılıqlı asılılığı bunu deməyə əsas verir ki, Azərbaycanda son 15 ildə məcmu tələbin məcmu 

təklifdən  üstün  olması  ilk  baxıĢda  əhalinin  sosial-iqtisadi  vəziyyətinə  müsbət  təsir  göstərib. 

Amma  qiymətlərin  davamlı  olaraq  artması,  digər  tərəfdən  məcmu  təklifin  daxili  istehsal 

vasitəsilə təmin edilməməsi və idxal mallarının həcminin artması səbəbindən müəyyən zaman 

kəsiyində ölkədə yoxsulluğun yenidən yüksəlməsinə səbəb ola bilər.  



 

Ədəbiyyat 

1.

 



2008-2015-ci  illərdə  Azərbaycan  Respublikasında  yoxsulluğun  azaldılması  və  davamlı 

ĠnkiĢaf  Dövlət Proqramı 

2.

 

Azərbaycanın statistik göstəriciləri, (2010) Bakı, Səda, 240 s. 



3.

 

Əfəndi E.N., (2008) Ġqtisadi artım ilə yoxsulluq səviyyəsi arasında əlaqənin iqtisadi-riyazi 



üsullarla tədqiqi, Dissettasiya iĢinin avtoreferatı, Bakı, s.3-22. 

4.

 



Qafarov  K.S.,  Əhmədov  Ə.M.,  Əsgərova  Z.S.,  (2012)  Makroiqtisadi  təhlilin    əsasları, 

Dərs vəsaiti, Bakı, Ġqtisad Universiteti nəĢriyyatı, 198 s. 

5.

 

Nəzərov  Ġ.,  (2010)  Yoxsulluğun  azaldılması  istiqamətində  Azərbaycanın  əldə  etdiyi 



nəticələrin və gəlir yoxsulluğunun azaldılması üzrə uzunmüddətli, dayanıqlı siyasətə dair 

baxıĢların təhlili. 



 

 

y = 0,323x + 81,84



R² = 0,990

Yüklə 0,64 Mb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə