IPƏK YOLU, No.2, 2017, səh.166-174
166
İRAQ-TÜRKMAN ƏDƏBİYYATINDA DIVAN ŞEİRİ ƏNƏNƏSİ
VƏ OSMAN MƏZLUM
Hülya Aslanova
AMEA-nın Ziya Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutu, Bakı, Azərbaycan
e-mail:
hulya.aslanova@gmail.com
Xülasə. Məqalədə İraq-Türkman ədəbiyyatında divan şeiri ənənəsinin
görkəmli davamçısı və nümayəndəsi olan, eləcə də, həmkarları tərəfindən
“gələcəyin şairi” adlandırılmış Osman Məzlumun həyat və yaradıcılığı
haqqında məlumat verilmişdir. Şairin yaradıcılığında aparıcı mövqe tutan
vətənpərvərlik, pessimizm və tərki-dünyalıq hisslərinə xüsusi diqqət
yetirilmiş, poetik dilinin çətinliyi və qəlizliyi ön plana çıxarılmışdır. Bütün
yuxarıda qeyd olunanlar konkret nümunələr ilə əsaslandırılmışdır.
Açar sözlər: İraq-Türkman ədəbiyyatı, divan ədəbiyyatı, əruz, Kərkük,
xoryat, Osman Məzlum, pessimizm.
DIWAN POETRY TRADITION IN IRAQI-
TURKMAN LITERATURE AND OSMAN
MAZLUM
Hulya Aslanova
Institute of Oriental Studies ANAS,
Baku, Azerbaijan
Abstract.
The
article
describes
general
information about the life and works of Osman
Mazlum–successor and an outstanding represent-
tative of diwan poetry tradition in Iraqi-Turkman
literature, who is called “the poet of the future” by
his colleagues. Particular attention in the article
was paid to patriotism, pessimism and asceticism,
which takes dominant position in his works. The
difficulty of his poetic language was brought to the
fore. All the above mentioned were based on
concrete examples.
Keywords:
Iraqi-Turkman
literature,
diwan
poetry, aruz, Kirkuk, horyat, Osman Mazlum,
pessimism
ТРАДИЦИЯ ПОЭЗИИ ДИВАН В
ИРАКСКО-ТУРКМАНСКОЙ
ЛИТЕРАТУРЕ И ОСМАН МАЗЛУМ
Хулия Асланова
Институт Востоковедения НАНА, Баку,
Азербайджан
Резюме. В статье дана информация о жизни и
творчестве Османа Мазлума, который является
продолжателем и выдающимся представите-
лем традиции поэзии диван в Иракско-Турк-
манской литературе, которого коллеги назы-
вают «поэтом будущего». Особое внимание
уделяется чувствам патриотизма, пессимизма
и аскетизма, которые занимают доминиру-
ющее место в его творчестве. Трудность его
поэтического языка выдвинута на первый
план. Все вышесказанное было основано на
конкретных примерах.
Ключевые cлова: Иракско-Туркманская лите-
ратура, поэзия диван, аруз, Киркук, хорйат,
Осман Мазлум, пессимизм.
1.
Giriş
Forma və məzmun etibarilə klassik şərq ədəbiyyatını müxtəlif cür adlandırırlar: saray
ədəbiyyatı, şəhər ədəbiyyatı, əsilzadələr ədəbiyyatı, müsəlman ədəbiyyatı və s. Məzmun
etibarilə bu ədəbiyyatı dini ədəbiyyat, məhəbbət ədəbiyyatı, elmi ədəbiyyat, dünyəvi
ədəbiyyat, tarixi ədəbiyyat və s. də adlandıranlar var. Bütün bunlarla yanaşı klassik
ədəbiyyatın bir adı da var – divan ədəbiyyatı [5, səh.3].
H. ASLANOVA: İRAQ-TÜRKMAN ƏDƏBİYYATINDA DIVAN ŞEİRİ …
167
"Divan ədəbiyyatı" dedikdə klassik şairlərin, əsasən də "Divan" bağlayan müəlliflərin,
eləcə də qələmlərini daha çox əruz vəznində sınayan yazarların məsnəviləri və çeşidli lirik
şeir növləri nəzərdə tutulur. "Divan ədəbiyyatı" anlayışı bir termin olaraq Türkiyə
ədəbiyyatşünaslığında uzun müddətdir ki, qəbul edilmiş və bizdə onun qarşılığı olaraq klassik
yazılı ədəbiyyat ifadəsi daha çox işlənir. Bununla belə, son dövrün Azərbaycan
ədəbiyyatşünaslığında da "Divan ədəbiyyatı" termininə rast gəlirik ki, bu da müəyyən mənada
qeyd olunduğu kimi, klassik yazılı ədəbiyyat anlamına uyğun gəlir [6].
"Divan ədəbiyyatı" məna və forma baxımından zəngin olduğu qədər yayıldığı ərazi
baxımından da zəngindir. O, Balkan adaları, Krım, Azərbaycan, İraq və s. Osmanlı
İmperiyasının yayıldığı bütün torpaqlarda mövcud olmuş bir ədəbiyyatdır [4]. Bunlar arasında
İraqda yaşayan türkmanlar da var. Ərbil, Kərkük, Bağdad, Mosul, Diyalə, Tuzxurmatu,
Altunköprü, Kifri və türkmanların yaşadığı digər bölgələrdən bu sahədə qələmini sınamış çox
istedadlı simalar var: Füzuli, Nəsimi, Osman Ruhi Bağdadlı, Yusuf Garibi, Abdürrezak Ağa,
Hicri Dede, Yakup Ağa, Mehmet Sadık, Cahid Hamdi, Nazım Refik Koçak, Hasan Görem,
Felekoğlu, Osman Mazlum, Fuad Şeyx Mustafa, Nesrin Erbil, Hüsam Hasret, Esat Erbil və s.
İraqda 1958-ci ildən qabaq inkişaf etmiş divan şeiri 1958-ci ildən sonra ancaq bir neçə şairin
yaradıcılığı ilə davam etdirilmişdir [4, səh.2]. Onların əksəriyyəti qələmlərini həm klassik
tərzdə, həm də yeni tərzdə sınamışlar. Lakin, onlar arasında xüsusi yer tutan Osman Məzlum
yaradıcılığını sırf divan ədəbiyyatı istiqamətində qurmuş və bu sahədə zəngin bir irs qoyub
getmişdir.
Osman Məzlum 1922-ci ildə Kərkükdə anadan olmuşdur. Həm ata, həm də ana
tərəfdən Kərkükün qədim qəbilələrindən olan bayat qəbiləsinə mənsub xalis türkmandır. İlk
təhsilini yerli məhəllə məktəblərinin birində molla yanında almışdır. Təhsilini dörd sinifli
Kale və iki sinifli Merkeziyye məktəbində davam etdirdikdən sonra orta məktəb və liseyi də
uğurla bitirmişdir. Orta təhsilini başa vuran şair 1940-cı ildə Bağdada gedir və burada Dərü`l-
Mu`allimin əl-Aliyə Universitetinin ərəb dili fakültəsinə daxil olur. Lakin, bu fakültə onun
şəxsi zövqünü və tələblərini ödəmir. Burada bir il təhsil aldıqdan sonra buranı tərk edərək
Bağdad Universitetinin hüquq fakültəsinə qəbul olunur. Hüquq fakültəsində oxuya-oxuya
Ədliyyə Nazirliyinin nəzdində fəaliyyət göstərən “Eytam” (“Yetimlər”) dairəsində məmur
vəzifəsində çalışır [4, səh.20].
1946-cı ildə hüquq fakültəsindən məzun olduqdan sonra məmur həyatına davam edir,
müxtəlif illərdə Süleymaniyyə, Raniyə, Havicə və Kərkük kimi şəhərlərdə ədliyyə
dairələrində işləyir. Ən son olaraq isə, Kərkükdə baş prokuror köməkçisinin baş katibi
vəzifəsinə təyin olunur. 1971-ci ildə bu vəzifədən azad olunaraq Şəriyyə məhkəməsinin baş
İPƏK YOLU, No.2, 2017
Azərbaycan Universiteti
168
katibi vəzifəsinə təyin olunur [11, səh.230]. Bu təyinat şairin ürəyincə olmur. Həmin dairədə
işlərin çoxluğu səbəbi ilə təqaüdə çıxır və Kərkükdə məskunlaşaraq ailəsi ilə birlikdə sakit və
rahat bir həyat sürür. Lakin, 1978-ci ildə baş verən bir hadisə şairin həyatını dəyişdirir. Ağır
avtomobil qəzası keçirən şair bu hadisədən sonra evinə qapanır və vəfatınaqədər oranı tərk
etmir [7, səh.214]. Əvvəllərdə bədbin ruhda şeirlər yazan, daim şikayətlənən şair daha da
bədbinləşir, bir növü tərki-dünya həyatı yaşamağa başlayır. Təbii ki, bu, onun yaradıcılığında
da öz əksini tapır.
Şair 1995-ci ilin iyul ayın 22-də vəfat edir. Onun ölümündən sonra özü kimi şair olan
qardaşı Abbas Mustafa, eləcə də, Hasan Kevser, Fehmi Esat Naip, Ömer Sabir Türkmenoğlu
kimi şairlər mərsiyə yazıblar [11, səh.231].
Osman Məzlum divan ədəbiyyatı ənənəsinə bağlı bir şair olmuş, qələmini daha çox
əruz və heca vəznində sınamışdır. İraq-türkman ədəbiyyatı tarixində Məhəmməd Sadiqdən
sonra divan ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndəsi hesab edilir. Əruz elmini yaxşı
bilməməsinə baxmayaraq, şeirlərində istifadə etdiyi canlı təsvirlər və təşbehlər üslubuna rəng
və özünəməxsusluq qatmışdır [2, səh.437]. Şeirlərində şikayət və bədbinlik ön plana çıxır. Bu,
həyatında baş verən xoşagəlməz hadisələrlə bağlıdır. “Məzlum” təxəllüsü də məhz buradan
irəli gəlir.
İraq-türkman ədəbiyyatının görkəmli və yorulmaz tədqiqatçısı Əta Tərzibaşı şair
haqqında demişdir: “Əruz elmini yaxşı bilmədiyi halda, onu fitri olaraq şeirlərində gözəl
surətdə tətbiq etməyə çalışan cənab Osman Məzlum nəticə olaraq İraq türkləri arasında divan
ədəbiyyatı şeirinin Məhəmməd Sadiqdən sonra əsas nümayəndəsi olmağa namizədliyini irəli
sürmüş sayılır. Həqiqətən də, Məzlumun ağzı bir şair ağzıdır. Bir sıra platonik eşq şeirləri və
reallığa uyğun canlı təsvirləri ilə ədəbiyyat tariximizdə birinci olacağına inanırıq” [3,
səh.265]. Göründüyü kimi, Tərzibaşı Məzlumu iraq-türkman ədəbiyyatında divan şeirinin
ustadlarından olan Məhəmməd Sadiq ilə müqayisə edir, hətta bərabər tutur. Qeyd edək ki,
Məhəmməd Sadiq özü də Məzlumun yaradıcılığını yüksək qiymətləndirmiş, onu gələcəyin
şairi adlandırmışdır: “Osman Məzlumun fikirləri gözəldir, əruz vəznini bilir, amma, özünü
qafil edir və yolundan çıxır. Sözlərim ona vəsiyyət olsun, çünki, gələcəyin şairi Məzlum
olacaqdır. Məzlum, keçmiş yolundan dönmə. Onu bil ki, əruz vəzni ilə şeir yazmayan şair
deyildir” [3, səh.265].
Osman Məzlum yaradıcılığına nəzər saldıqda görmək olar ki, o, şeirlərini əruz
vəznində və klassik osmanlı ləhcəsində yazmış, çətin xarici söz və ibarələrəgeniş yer
vermişdir. Şairin şeirlərinin dili üçün osmanlı ləhcəsini seçməsi Tərzibaşının fikrincə türk
H. ASLANOVA: İRAQ-TÜRKMAN ƏDƏBİYYATINDA DIVAN ŞEİRİ …
169
dilində əruz qəliblərinin sabit qalması ilə bağlıdır. Ərəb dilində isə çox vaxt bu qəliblər dil
yolunda fəda edilir [11, səh.234]. Şeirlərdə istifadə olunan qəliz və anlaşılmaz xarici sözlərə
gəlincə isə, şair onları rahatlıqla əruz qəliblərinə sala bildiyi üçün və heç bir dəyişiklik etməyə
ehtiyac olmadığı üçün istifadə etmişdir. Misal üçün şairin “Talihim” (“Taleyim”) şeirindən [2,
səh.438] bəzi beytləri göstərmək olar:
Birbiri üzre bıraksam gördüğüm nekbetleri
Kummesi kandil dağından yükselir bala çıkar
***
Rüyime berber tıraş etdikte vursa pudra
Su-ı hazzımdan o povder bir siyah sürma çıkar
***
Yaz günü eyrkuler alsam küre-i haddad olur
Kış günü tennur yakarsam lehpesi serma çıkar
Nümunələrdən də göründüyü kimi, beytlərdə ərəbcə, farsca, hətta ingiliscə sözlərə rast
gəlmək olar. Klassik şeirlərdə ərəb-fars sözlərinin istifadə olunması təbii hal olsa da, ingiliscə
sözlərin istifadə olunması bir yenilikdir. Məsələn, ikinci beytin ikinci misrasına istifadə
olunan “povder” sözü ingilis dilində olan “powder” (pudra, kirşan) sözünün, üçüncü beytin
birinci misrasında istifadə olunan “eyrkuler” sözü isə yenə də ingilis sözü olan “air-cooler”
(hava soyuducu) sözünün danışıq dilinə keçmiş formasıdır.
Əta Tərzibaşı özünün “Kərkük Şairləri” kitabında bu haqda yazır: “Məzlumun osmanlı
ləhcəsində yazdığı klassik şeirləri xarici söz və tərkiblərlə dolu olduğundan həvəsli gənclər
arasında çox da geniş yayılmamışdır” [11, səh.234]. Tədqiqatçı onu da qeyd edir ki,
Məzlumdan bu çətin və anlaşılmaz sözləri azaltmasını xahiş etdikdə o, “Bunu edə bilmərəm!
Qələmə aldığım şeiri olduğu kimi, öz səliqəmə uyğun yazıram. Başqa cür yazsam, sünnilik və
təqlidə yol vermiş olaram” demişdir [11, səh.234]. Özünün “Şiirimde Teşaüm Zahiresi”
(“Şeirimdə Pessimizm”) [11, səh.237] adlı şeirində şair bu barədə yazır:
Farisi ve Arabi çok kelime var sözümde,
Latini sözün çok önemi var sanki gözümde
Məzlum şeirlərinin dilinin çətinliyi mövzusuna Əbdüllətif Bəndəroğlu da
toxunmuşdur. O, “İraq Türkman Ədəbiyyatı tarixinə bir baxış” kitabında bu barədə yazır:
“Şairimizin şeirlərində istifadə etdiyi dil əcnəbi sözlərdən uzaq olsaydı, əsrlər boyunca bir
“Osman Məzlum” məktəbi yaratmaq imkanı əldə etmiş olardı. Gənclərimizdə bu məktəbin
İPƏK YOLU, No.2, 2017
Azərbaycan Universiteti
170
yolu ilə gedib ədəbiyyatımıza böyük xidmətlər göstərə bilərdilər. Təəssüf ki, şairimizin
istifadə etdiyi bu əcnəbi sözlər qarşısında gənclərimiz əli bağlı qalmışlar” [3, səh.262-263].
Osman Məzlumun şeirlərində istifadə etdiyi mövzular divan şeiri üçün xarakterik olan
mövzulardır. Milli və dini hisslər, eşq-məhəbbət, ictimai mövzular Osman Məzlum
yaradıcılığı üçün xarakterikdir. Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, yalnızlıq, acı, kədər və bundan
irəli gələn bədbinlik ruhu şairin yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Onun şeirləri yalnızlıq və
üzüntü ilə doludur. Həyatında baş verən üzücü hadisələr səbəbi ilə dərin kədərə bürünən şair
bunu şeirlərində də əks etdirmiş, hər zaman həyatından, bəxtindən şikayətçi olmuşdur. Hər
beyt, hər misra özündə şairin kədərini, acısını, həyatdan və zəmanədən gileyini, yorğunluğunu
əks etdirir, ümumi desək, oxucuya şairin iç dünyasını açır. “Gönlümün Defterinden”
(“Könlümün Dəftərindən”) kitabının girişində şair yazır: “Bu kitabımda nacaq yaralı bir
qəlbin fəryadlarını, Leylası üçün ağlayan bir gözün qanlı yaşlarını, inləyən bir aşiqi-biçarənin
şikayətlərini, cani-dildən torpağa bağlı olan bir vətəndaşın əzəli vətən sevgisini tapa
bilərsiniz” [7, səh.215-216].
Qeyd etdiyimiz kimi, şair yaradıcılığı boyu əruz vəzninə üstünlük vermişdir. Şairin
divanında qəsidə (“Talihim”, “Bağdad”, “Vatan”, “Canım Kərkük” və s.), qəzəl (“Bana Sor”,
“Yandırır”, “Desünler”, “Olur” və s.), məsnəvi (“Şiirimde Teşaüm Zahiresi”, “Tevhid ve
Münacat”), müxtəlif şairlərə yazdığı təxmis və mərsiyə, tarix, rübai kimi janrlara rast gəlmək
olar. Bundan əlavə olaraq, şair qələmini heca vəznində də(“Kumru”, “Baykuş”, “Falcı”, “Çile
Bülbül”, “Horozla Hasbihâl” və s.) sınamışdır. Şairin əruz vəznində göstərdiyi ustalıq,
toxunduğu mövzular, istifadə etdiyi bədii təsvir vasitələri heca vəzni üçün də xarakterikdir.
Şairin iç dünyasını anlamaq, bədbinliyini tam şəkildə hiss etmək üçün onun 37 beytlik
“Talihim” (“Taleyim”) qəsidəsinə [2, səh.438] nəzər salmaq kifayətdir:
Göy mahbub hudaya hac içün etsem sefer
Başıma taşlar yağar karışma ajderha çıkar
Öyle bedbaht bir kulum kim çarşıda satsam kefen
Kimse ölmez , ya kefensiz gömmeğe fetva çıkar
Asyab-ı dehirde buğday dartsam nan içün
Ya değirmene su gelmez ya unum arpa çıkar
Şair özünü o qədər bədbəxt hesab edir ki, həcc ziyarətinə getsə göydən daş
yağacağına, qarşısına əjdaha çıxacağına, bazarda kəfən satsa heç kimin ölməyəcəyinə,
H. ASLANOVA: İRAQ-TÜRKMAN ƏDƏBİYYATINDA DIVAN ŞEİRİ …
171
kəfənsiz dəfn edilmə barədə fitva veriləcəyinə, çörək bişirmək üçün buğda yığsa dəyirmana su
gəlməyəcəyinə, ununun arpa olacağına inanır. Qeyd edilən qəsidə başdan-sona bu cür bədbin
ruhlu bənzətmələr ilə doludur.
Şairin eyni ruhda yazdığı və şeir sənəti baxımından diqqətə layiq digər bir şeiri isə
heca vəznində yazdığı 30 bəndlik “Baykuş” (“Bayquş”) şeiridir. Bayquşa xitabən yazılmış bu
şeirdə müəllif bayquşun timsalında özünü, şəxsiyyətini və iç dünyasını simvolizə etmişdir.
Bədbəxtliyini, yalnızlığını, ac və kədərini, dünyaya küskünlüyünü, tərki-dünyalığını bayquş
vasitəsilə təsvir edən şair gözəl bir sənət nümunəsi yaratmışdır [4, səh.27].
Bilmem ne içün mahzunsun baykuş
Yalnız gezersin mecnunsun baykuş
Harabalarda yapmışsın yuva
Cihan bağından küskünsün baykuş
***
Bilmem ne için maḥzunsun bayḳuş,
Yalñız gezersinMecnunsun bayḳuş,
Harabelerde yapmışsın yuva,
Cihan bağından küskünsün bayḳuş.
***
Adem oğlundan nefret eylersin
Bağ bağçadan hicret eylersin
Gonca nergisle yoktur ülfitin
Bilmem sen kime meftunsun baykuş
[11, səh.249]
Şairin yaradıcılığında hakim mövqe tutan bu bədbinlik ruhu həmkarlarının da
nəzərindən qaçmamışdır. Bunu dilə gətirən ədiblərdən biri də Mehmet Merdan olmuşdur:
“Başqa şairlərin də əsərlərində pessimizm hiss olunur. Lakin, heç biri Osman Məzlum qədər
güc və dərinlik göstərməmişdir” [4, səh.30]. Bu sözlər müqabilində Osman Məzlum şairi şeir
sənətindən anlamamaqda ittiham etmiş və ona “Şiirimde Teşaüm Zahiresi” başlıqlı 91 beytlik
mənzum cavab yazmışdır:
Tenḳid ediyor böylece eşarımı çoḳlar,
Fehm eylemeden fırlatıyor nazmıma oḳlar.
Müştaḳ-ı edeb! Sen beni hoş anlamıyorsun,
İPƏK YOLU, No.2, 2017
Azərbaycan Universiteti
172
Elden ṣoruyorsun beni sen dinlemiyorsun.
Bilmezsin uçar hangi ufuklarda hayâlim,
Kimden ve neden neşet eder derd ü melalim [11, səh.237].
Şairin Mehmet Merdanın sözlərinə bu cür kəskin reaksiya verməyi güman ki,
Merdanın həmin dövrdə geniş yayılmış sərbəst şeir cərəyanının nümayəndəsi olmasından irəli
gəlir. Sərbəst şeirə qarşı amansız mövqe tutan şair bu növ şeiri tör-töküntü, boş söz, əruz
dalğalarının sahilə vurduğu çör-çöp adlandırmış, bunun müqabilində divan şeirini bəzəkli
gəlinə bənzətmişdir (“Şiir ve Şairler” qəsidəsi).
Failat[ün] mevcleri dehşet saçar sahillere,
Şi`r-i serbest hep kenara attığı has harıdır.
Haclegahta bir gelindir eskidivan şirimiz,
Lafz-ı mucem gerdeninde lülü-i şehvarıdır [11, səh.246].
Xoryat janrının vətəni sayılan Kərkükdə yaşayıb yaradan şair bu janrdan yan
keçməmiş, ustalığını bu sahədə də nümayiş etdirmişdir. Hər bir türkman şairi kimi o da söz
sənətində ilk addımlarını bu janrla atmış, daha sonra divan şeirinə keçmişdir. O, sonsuz sayda
cinaslı və cinassız xoryatların müəllifidir. Bəzi ədəbiyyatçıların fikrinə görə, xoryat yazma
sahəsində rekord saya imza atmışdır [7, səh.214]. Yerli xoryatların təsiri ilə yazdığı
xoryatlarda bəzən yerli xalq deyimlərdən istifadə etmiş, istisnasız olaraq hər birini ana dilində
yazmışdır [4, səh.26]. Digər şeirlərində olduğu kimi xoryatları da bədbin əhval-ruhiyyədə,
şikayətdən xali deyildir. Lakin, bununla yanaşı milli və dini hisslərə, vətən sevgisinə,
məhəbbətə, bir sıra ictimai problemlərə həsr olunmuş xoryatları var.
Seherden falım budur,
Derdim melalim budur,
Cihan bir dunegirse,
Değişmez halım budur [10, səh.329].
***
Din ara,
Devlet ara din ara,
Kiyametdine bağlı,
Dünya emri dinara [7, səh.215].
***
Yad elinde,
Öt bülbül ya dalında,
Bir diyar mezarossın,
Kalmasın yad elinde [8, səh.39].
***
Mazlumdu benim namım,
Hazret-Ali imamım,
Hasan Hüseyn aşkına,
Hudam versin meramım [11, səh.255].
***
H. ASLANOVA: İRAQ-TÜRKMAN ƏDƏBİYYATINDA DIVAN ŞEİRİ …
173
Kerkü ğümmahmur Kerkük,
Tarihte meşhur Kerkük,
Barın yadlar yiri,
Bağvanı mağdur Kerkük [9, səh.26].
Yaz mene,
Bahar sene, yaz mene,
O kalem kaşlarıvla,
Hammıderdiv yaz mene [1, səh.355].
Osman Məzlum 25 yaşından etibarən şeirlərini yerli “Kəkük” qəzetində və 1961-ci
ildə fəaliyyətə başlayan “Qardaşlıq” jurnalında nəşr etdiridi. Kitab halında çap edilmiş
əsərlərinə isə “Kerkük Horyatlar”, “Abidin”, “Gölümün Defterinden”, “Horyatlar”, “Horozla
Hasbihalim ve Horoz Horyatlarım” daxildir [11, səh.232; 5, səh.437].
Nəticə. İraq-türkman ədəbiyyatında pessimizm və acı duyğuların, eyni zamanda dərin
vətənpərvərlik və milli duyğularının daşıyıcısı olan Osman Məzlum özündən sonra böyük
ədəbi irs qoyub getmişdir. Divan şeiri ənənələrinə üstünlük verməsi, dilinin qəlizliyi, ərəb-fars
sözlərinə geniş yer verməsi baxımında şairin yaradıcılığı müasir dövrə uymasa da, hələ də
yüksək qiymətləndirilir və sevilir. O, əruz və heca vəznində göstərdiyi ustalığı xoyrat janrında
da göstərmiş, şeir ilə yanaşı nəsr sahəsində də özünü sınamışdır. Onun divan ədəbiyyatına
dair yazıları bu günə kimi maraqla oxunur. Şeirlərində istifadə etdiyi canlı təsvirlər və
təşbehlər üslubuna ayrı bir rəng qatmışdır.
Ədəbiyyat
1.
Akkoyunlu Z., Saatçi S,. (1991) Irak müasir türk şairleri antolojisi, Ankara, Mas
Matbaacılık, 662 s.
2.
Başlanğıcından günümüze kadar Türkiye dışındakı türk edebiyatları antalojisi, 32
cilddə, VI c., Ankara, Kültür Bakanlığı, 1997, 485 s.
3.
Bəndəroğlu Ə., (1989) İraq-Türkmən ədəbiyyatı tarixinə bir baxış, 2 cilddə, I c.,
Bağdad, TKİY., 452 s.
4.
Erbilli E.H.M., (2012) Osman Mazlum ve Divançesi (hayatı, edebi kişiliği ve eserleri),
Konya, Selçuk Üniversitesi, 237 s.
5.
İbrahimov S., (2015) Divan ədəbiyyatının poetikası, Bakı, “Bakı Universiteti” nəşr.,
127 s.
6.
Nağısoylu M., Klassik ədəbi irslə bağlı dəyərli nəşr, "Divan ədəbiyyatı sözlüyü"
http://www.anl.az/down/meqale/525/2014/oktyabr/399366.htm
7.
Öbek A.İ., 20. asırda Kerküklü bir divan şairi: Osman Mazlum (1922-1995),
http://www.tdk.gov.tr/images/css/TAE/1998_05/1998_05_16_Obek.pdf
İPƏK YOLU, No.2, 2017
Azərbaycan Universiteti
174
8.
Saatçi Ö., (2012) Kerkük hoyrat ve manilerinde milli duygular I, “Kardeşlik” dergisi,
Ekim-Aralık, yıl.14, sayı.56, s.39
9.
Saatçi Ö., (2015) Kerkük hoyrat ve manilerinde yurt sevgisi 2, “Kardeşlik” dergisi,
Temmuz-Eylül, yıl:17, sayı:67, s.26
10.
Sadettin Y., Osman Mazlumun şiirlerinde ve hoyratlarında kötümserlik duyguları
http://www.iasj.net/iasj?func=fulltext&aId=103067
11.
Terzibaşı A., (2013) Kerkük Şairleri, 4 ciltte, III c., İstanbul, Ötüken Neşriyat, 424 s.
Dostları ilə paylaş: |