Investitsiyalar auditin shólkemlestiriw hám ótkeriw Kirisiw I bap. Investitsiyalar auditin rejelestiriw

I bap.Investitsiyalar auditin rejelestiriw
1.1. Investitsiyalar auditin rejelestiriwdıń maqseti, wazıypaları,
basqıshları hám tiykarǵı principleri
Hár qanday iskerlik, atap aytqanda, auditorlik iskerligi da nátiyjeli bolıwı ushın, dáslep onı puqta hám anıq jobası yamasa programmasın dúziw kerek. Olardıń mazmunı qoyılǵan maqset hám onı orınlaw ushın belgilengen anıq wazıypalardan kelip shıǵadı. Audittıń maqsetleri, atap aytqanda, tómendegilerden ibarat : buxgalteriya esabın ekspertiza jolı menen bahalaw, jıllıq finanslıq esabat maǵlıwmatlarınıń shınlıǵın tekseriw hám tastıyıqlaw, valyuta mashqalaların baqlaw,aksiyalar hám basqa qımbat bahalı qaǵazlar emissiyasi prospekt maǵlıwmatların tastıyıqlaw, kárxananıń finanslıq turaqlılıǵın bekkemlew boyınsha ilajlar islep shıǵıw, ekonomika hám finanslıq huqıq tarawındaǵı jańa nızamshılıq hújjetleri boyınsha anıq máslahát (konsultatsiya) ótkeriw hám taǵı basqa. Jergilikli ilimpazlardanda bir qatarları investitsiya, investitsiya iskerligi, processleri tuwrısında óz izertlewlerinde oy-órisler keltirilgen. Atap aytqanda, D. G'. G'ozibekov, T.M. Qoralievlarniń (1997) izertlewlerinde “Investitsiyalar - barlıq túrdegi múlkshilik hám intellektuallıq baylıqlardı uzaq múddetli qoyılmalar jol menende xalıq xojalıǵı tarmaqlarına sarplanatuģın etiletuǵın qárejetler jıyındısın sáwlelendiredi” delingen. Akademikalıq S. S. Ǵulomov hám A. M. Abdullaev (2016 ) investitsiya procesi biznes metodologiyalari hám de qawip-xaterde biznestiń qolaysızlıq siyasatın hám innovciyalıq isbilermenlikti ámelge asırıw kompleksi boyınsha kontseptual jantasıwlardı islep shıqtı. B. T. Bayxonov (2019 ) “Investitsiya processi - investitsiyalar ámelge asırılıwshı investitsiyaǵa bolǵan talap hám usınıs munasábetleri analizi, onıń fondın qáliplestiriw, odaǵı táwekelshilik hám qaplanıw múddetlerin úyreniw, natiyjeliligin bahalaw hám de investitsiya siyasatın tańlaw basqıshların ámelge asırıw”,-dep tariyp bergen.
O. A. Rudenko (2014) aytıp ótkeni sıyaqlı, “investitsiyalardı mámleket tárepinen tártipke salıw” hám “mámleket investitsiya siyasatı” birdey atamalar emes. Investitsiya siyasatı keńlew túsinik bolıp, qospaw retinde paydalanıw múmkin, “investitsiya iskerligin mámleket tárepinen tártipke salıw” túsinigi bolsa aktiv ózgeshelikke iye. S. M. Panchyshyn (2001) pikrine qaraǵanda, investitsiya iskerligi talay ulıwma bolıp, fondlardı investitsiyalarǵa aylandırıwǵa qaratılǵan qararlar hám tiyisli háreketler kompleksi retinde aytıp otedi. G. v. Hegel (2010 ) investitsiya iskerligin - bul mámlekette ámelde ámeldegi ekonomikalıq sharayatlarda investitsiyalardı shólkemlestiriw processi bolıp, onıń atap ótiwinshe, investitsiyalaw processinde investorning óz kapitalın kóbeytiw kózqarasınan turpayı modeli anıqlanadı. Bul pikirdi B. M. Shchukin (2004) da tastıyıqlaydı, ol investitsion iskerlikti investitsiyalardı joybarlastırılǵan ámelge asırıw máplerinde ámelge asırilatuǵın proektlestiriw, shólkemlestirilgen, basqarıw hám qadaǵalaw jumısları dep belgileydi. G. I. Ivanov (2002) investitsiya iskerligi degende investitsiyalardı qáliplestiriw, jaylastırıw, investitsiyalaw, ózgertiw hám oraw iskerligi, sonday-aq olardı basqarıw hám investitsiya munasábetleriniń pútkil sisteması túsiniledi-dep tariyp beredi. Investitsiyalar auditin rejelestiriw barısında auditorlik shólkemi tárepinen qollanılatuǵın normalar “Auditti rejelestiriw" atlı 3-sanlı Auditorlik iskerliginiń milliy standart (AIMS) menen belgilenedi. Joqarıda aytıp ótkeni sıyaqlı, audit rejesin puqta dúzip almay, sapalı auditorlik tekseriwi ótkeriw múmkin emes. Ámelde investitsiyalar auditini rejelestiriw processi auditorlıq shólkemi menen xojalıq jurgiziwshi subyekt ortasında shártnama dúzilgenge shekem baslanadı. Bul jaǵday kóbinese, eger klient menen shártnama dúzilmese, auditti rejelestiriw menen baylanıslı qárejetler qaysı qarjılar esabınan pul menen támiyinleniwi tuwrısındaǵı sorawdı júzege keltiredi. Shártnama dúzilgennen soń auditti dáslepki rejelestiriwge tiyisli jumıslar ma`nisi (xojalıq jurgiziwshi subyekt administraciyasına jazba informaciya ) hám auditorlik juwmaǵın dúziwdi názerde tutıw kerek. Rejelestiriw barısında auditor tómendegilerdi esapqa alıwı zárúr :
- kelesi dáwirdegi waqıt sarpı esap-kitaptı (qayta audit ótkeriw jaģdaylarında ) hám haqıyqıy miynet qárejetleri:
- áhmiyetlilik dárejesi;
- auditorlardı oladıń qaniygelik dárejeleri hám lawazımlarına muwapıq audit ótkeriletuǵın arnawlı bir uchastkalarǵa bólistiriw;
- auditorlik toparınıń barlıq aǵzalarına jol-joba kórsetiw, olardı klienttiń xojalıq iskerligi menen tanıstırıw ;
- auditorlik toparı basshısınıń reje orınlawshısı hám járdemshi auditorlar jumısları sıpat ústinen qadaǵalaw ornatıw;
- auditorlik ámellerin orınlaw menen baylanıslı metodikalıq máselelerdi túsindiriw.
Auditorlik tekseriwin ámelge asırıw barısında kóbinese klient iskerligin 100 % tekseriw múmkin bolmaydı. Sol sebepten rejede auditorlik tańlaw qaysı tárizde ámelge asırılıwın kórsetiw zárúr. Audittıń ulıwma rejesin hám programmasınıń ayırım bólimlerini xojalıq jurgiziwshi subyekt basshısı menen kelisiw názerde tutılǵan bolıp, bunda auditorlıq shólkemi audit metodların hám usılların tańlawda ǵárezsiz bolıp tabıladı. Kóp jaǵdaylarda bunday kelisiw, klient iskerliginiń ayırım bólimlerin anıqraq analiz etiw menen baylanıslı máselelerdi rejelestiriw basqıshında kózde tutıw, auditordıń tekseriw barısında is háreketi klient kárxana basshısı ushın túsinikli bolıwı, sonıń menen birge, auditordıń jumıs kestesine muwapıq talap etiletuǵın hújjetler klient tárepinen operativlik penen usınıs etiliwi hám tekseriwdiń ol yamasa bul basqıshında zárúr bolatuģın finanslıq xızmet xızmetkerlerin jumıstan azat etiw ushın maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.