İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Birinci mərhələ
| 1 Giriş İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil. İnsanların təlabatını ödəmək və onun inkişafını təmin etmək üşün Yerin bərpa olunan və bərpa olunmayan sərvətlərindən intensiv şəkildə istifadə olunur.İnsan öz həyatı üçün vacib olan hər şeyi (enerji,qida və s.) təbiətdən alır.Təbiət insanın estetik təlabatının təminat mənbəyidir. Elmi-texniki tərəqqinin sürətli vüsət alması ilə insanın təbiətə təsiri daha güclü xarakter alır. XX əsrdə bu təsir təbii amillərin təsiri ilə müqaisə edilə biləcək dərəcəyə çatmışdır ki, bu da insan cəmiyyəti ilə təbiət arasındakı qüvvələr nisbətində kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliyinə səbəb olmuşdur. Elmi-texniki tərəqqi sayəsində insan cəmiyyəti təbiətə təsirin daha güclü vasitələrinə yiyələnmişdir.Bu nailiyyətlər insana mikro-və makroaləmə nüfuz etməyə,biosferdə baş verən təbii proseslərə təsir göstərməyə,Yerətrafı kosmik fəzaya müdaxilə etməyə və s. imkan verir. Təbiətdə baş verən antropogen dəyişikliklər əksər hallarda pozitiv xarakter daşıyır.Lakin,təbii proseslərə müdaxilə edən insan bir sıra hallarda təbiət qanunauyğunluqlarını pozur və özü üçün arzuolunmaz fəsadlara səbəb olur.Sivilizasiyanın mövcudluğunun əsaslarını təhlükə altına alan təzadlardan ən başlıcası ətraf mühitin çirklənməsi və təbii ehtiyatların tükənməsidir.Ona görə də,insan cəmiyyəti qarşısında ekoloji böhranın aradan qaldırılması,təbiətin qorunması və təbii sərvətlərdən səmərəli istifadənin həyata keçirilməsi vəzifəsi durur. Nəzərə almaq lazımdır ki,elmi-texniki tərəqqi insanın təbiətdən asılılığının bir formasını azaltmaqla bərabər,bir çox hallarda bu saılılığın daha çətin və təhlükəli formalarına səbəb olur. Hazırda ekoloji problemlər yalnız sənayeyə deyil,eyni zamanda iqtisadiyyat, siyasət,mənəviyyat,hüquq,estetika,təbabər və s. sahələrə də nüfuz etdiyi üçün bu problemlərin həlli kompleks şəkildə aparılmalıdır.Bu problemlərin həlli yalnız elm və texnikanın müxtəlif sahələrində çalışan mütəxəssislərin birgə fəaliyyəti sayəsində mümkündür. Ekoloji problemlərin müvəffəqiyyətli həllinə qadir olan mütəxəssislərin hazirlanması isə “Ekologiya” və “Ətraf mühitin mühafizəsi”və s.bu kimi kursların tədrisinə əsaslanmalıdır. 2 Ekologiya elminin inkişaf tarixinin qısa şərhi Ekologiya bir elm kimi XIX əsrin ikinci yarısında,canlı orqanizmlər və onların həyat tərzi haqqında biliklər toplandıqdan sonra formalaşmağa başlamışdır.Artıq başa düşülmüşdür ki,yalnız orqanizmlərin quruluşu və inkişafı deyil,eyni zamanda onların məskunlaşdığı mühitlə qarşılıqlı münasibətləri də ciddi elmi tədqiqata ehtiyacı olan müəyyən qanunauyğunluqlara tabedir. “Ekologiya”terminini ilk dəfə alman zooloqu E.Hekkel işlətmişdir. O,özünün“Or- qanizmlərin ümumi morfologiyası”adlı fundamental əsərində(Berlin, 1866) yeni elminmahiyyətini izah etməyə və onun tərifini verməyə cəhd etmişdir. Ekologiya sözü yunan mənşəli olmaqla“oykos”- ev,mənzil,“loqos”-elm,təlim deməkdir. E.Hekkel ekologiyanı geniş mənada mövcudluğumuzun bütün şəraitinin də daxil olduğu ətraf mühitlə orqanizmlərin münasibətlərindən bəhs edən bir elm hesab etmişdir. E.Hekkelə görə ekologiyanın vəzifəsi Ç.Darvinin şərti olaraq “mövcudluq uğurunda mübarizə” adlandırdığı mürəkkəb qarşılıqlı münasibətləri tədqiq etməkdən ivarətdir. Bir çox elmlər kimi ekologiya da uzun bir inkişaf tarixinə malikdir və bu inkişaf davam etməkdədir. Bitki və heyvanların həyat tərzi,xarici şəraitdən asılılığı,səpələnməsi haqqında biliklərin toplanması çox qədimdən başlanmışdır.Bu məlumatların ümumiləş- dirilməsi cəhdinə antik dövr filosoflarının əsərlərində belə, rast gəlinir.Aristotel 500-dən artıq heyvan növünün həyat tərzini şərh etmişdir.Aristotelin tələbəsi “botanikanın atası”Teofras Ereziyski (b.e.ə.371-280 il) torpaq və iqlimdən asılı olaraq bitkilərin müxtə-lifliyini şərh etmişdir. Orta əsrlərdə dinin hökmranlığı nəticəsində təbiətin öyrənilməsinə maraq zəifləmişdir.Sonrakı dövrlərdə bir sıra coğrafi kəşflər,yeni ölkələrin müstəmləkələşdirilməsi bitki və heyvanların sistemləşdirilməsinə güclü təkan vermişdir. Ekologiyanın inkişaf tarixində üç mərhələni ayırmaq olar. Birinci mərhələ-ekologiyanın meydana gəlməsi və bir elm kimi formalaşması(XIX əsrin 60-cı illərinə qədər). Bu mərhələdə canlı orqanizmlərlə onların məskunlaşdığı mühitin qarşılıqlı əlaqələri haqqında məlumatlar toplan- mış və ilk elmi ümumiləşdirmələr aparılmışdır. ) XVII-XVIII əsrlərdə bir sıra alimlərin biologiyaya aid əsərlərində ekoloji məlumatlar təsvir olunmağa başlamışdır.Bu dövrdə A.Reomyur(1734) və L.Tramble (1744) kimi alimlərin əsərlərində ayrı-ayrı canlılara həsr olunmuş rkoloji məlumatlara rast gəlinir.Ətraf mühitin heyvanların bədən quruluşuna təsiri problemi XVIII əsrin ikinci yarısında fransız təbiətşunası J.Büfonun (1707-1788) Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|