20
ISDN (Integrated Services Digital Network)
ISDN, mövcud analoq telefon şəbəkəsinin rəqəmsal alternatividir. Normal bir telefon xətti kimi bir
telefon nömrəsini yığaraq həm rəqəmsal, həm də analoq xətlərlə bağlantı qurula bilər. ISDN
texnologiyasını adi analoq xətlərdən ayıran ən önəmli özəllik tamamən rəqəmsal təmiz bir səs
kanalına sahib olması və eyni anda məlumat(data) mübadiləsinə yol verməsidir. Səs, görüntü,
məlumat kimi hər cür informasiyanın rəqəmsal bir məkanda birləşdirib eyni xətt üzərindən
mübadiləsini mümkün edən bir xəbərləşmə şəbəkəsidir.
xDLS (Digital Subscriber Line)
DSL-in qabağındakı x işarəsi onun fərqli versiyalarının, yəni:
ADSL, ADSL2, ADSL 2+, SDSL,
VDSL olmasıdır.
ADSL (İngiliscə: Asymmetric Digital Subscriber Line), Asimmetrik Rəqəmsal Abunə Xətti, bu
günlərdə internetə qoşulmaq üçün ən çox istifadə olunan qoşulma texnologiyalarındandır.
Asimmetrik sözü, məlumatın transfer sürətinin, göndərmə və alma üçün bərabər olmadığını
göstərir. Yəni istifadəçinin məlumatı alma sürəti, göndərmə sürətindən yüksək olur.
ADSL 2+ ITU
(International Telecommunication Union)-nun yaratdığı bir standartdır. Bu
texnologiya 24 Mbit/s sürətində məlumat almağa imkan verir.
SDSL- Simetrik DSL, yəni məlumat eyni tezliklə ötürülür və qəbul olunur.
VDSL (Very High-bit-rate Digital Subscriber Line) ADSL-ə çox bənzəyən bu DSL texnologiyası,
telefon və ISDN servislərində gəliş yönündə 55.2 Mbps, gediş yönündə 19.2 kbps-2.3 Mbps arası
trafikdən istifadə edə bilir. VDSL, simetrik olaraq da işləyə bilir. VDSL-in ADSL-dən ən tez gözə
çarpan fərqi göndərmə məsafəsinin azlığındadır. 13 Mbps sürət üçün 1.5 km, 55.2 Mbps üçün 300
m məsafəyə göndərə bilir. VDSL əsasən FTTN
(Fiber to The Neighborhood
)-də çox istifadə
olunur.
Lay 2:Məlumat bağlantısı layı (İngiliscə:
Data Link Layer)
Məlumat bağlantısı layı məlumatı Fiziki Laya çatdırmaq və istifadə eləməklə bağlı qaydaları
tənzim edir. Məlumat bağlantısı layının böyük bir bölməsi şəbəkə kartı içində həyata keçirilir.
Məlumat bağlantısı layı şəbəkə üzərindəki digər kompüterlərin aydınlaşdırması, kabelin o anda
kimin tərəfindən istifadə olunduğunun təsbit edilməsi və fiziki laydan gələn məlumatın xətalara
qarşı kontrolu vəzifəsini yerinə yetirir. Məlumat bağlantısı layı iki daxili bölməyə ayrılır:
Logical Link Control (LLC) – Məntiqi Bağlantı
Kontrolu
Media Access Control (MAC)- Media Keçid Kontrolu
MAC alt layı məlumata xəta kontrol kodu CRC ilə məlumatı qəbul edəcək kompüterin və
məlumatı göndərən kompüterin MAC ünvanlarını birlikdə paketləyir və fiziki laya ötürür.
MAC
adres bax elə bu layda yerləşdirilir. Qəbul edən tərəfdə də bu işi tərsinə görür MAC adreslərini
(ünvanlarını) oxuyur əgər ona gəlibsə məlumatı məlumat bağlantısı layının içindəki ikinci alt laya
LLC-ə ötürür.
LLC alt layı, yuxarı lay olan şəbəkə layı (3-cü lay) üçün keçid vəzifəsini görür. Protokollara
məxsus məntiqi portlar yaradır (Service Access Points, SAP). Beləcə mənbə olan kompüterdə və
Məlumat Bağlantısı
LLC
MAC
21
hədəf olan kompüterdəki eyni protokollar mübadiləyə keçə bilirlər. Məsələn: TCP/IP
TCP/IP.
Bundan əlavə LLC məlumat paketlərindən xarab göndərilənlərin və qarşı tərəfdə xarab çatanların
təkrar göndərilməsi ilə vəzifələndirilib. Digər vəzifəsi
Flow Control nəzarətidir. Flow Control
qəbul edənin (digər kompüterin) işləyə biləcəyindən çox məlumat paketinin göndərilməsinin
qarşısını almaq üçün nəzarət sistemidir.
Data Link layından bir alt mərhələdə elektron media üzərindən məlumatların
necə göndəriləcəyi ya
da məlumatların bu mediada necə yerləşdiriləcəyi təyin olunur. Bu layda Ethernet, ya da Token
Ring kimi tanınan ötürmə texnologiyaları çalışır. Bu texnologiyalar məlumatları öz protokollarına
uyğun olaraq işləyib ötürürlər. Bu mərhələdə məlumatlar müəyyən parçalara bölünür. Həmin
parçalara paket, ya da frame (kadr) deyilir. Frame-lər məlumatları müəyyən bir ölçüdə
göndərilməsini təmin edən paketlərdir. Məlumat xətti layında yayılmış şəkildə istifadə olunan
protokollar Ethernet və Token Ring-dir.
Lay 3: Şəbəkə Layı(İngiliscə: Network Layer)
Şəbəkə layında fərqli bir şəbəkəyə məlumat göndərilən zaman yönləşdiricilərin(router) istifadə
edəcəyi məlumatın (yəni istiqamət bilgilərinin) əlavə olunduğu laydır. Ola bilsin məlumat
göndərmək istədiyin kompüter sənin hub-ında yerləşmir və sən göndərilməli olduğun hub-ın
adresini verirsən. Elə bil Bakıdan Vilvan kəndinə getməlisən, amma bilmirsən hansı rayonun
kəndidi. Ona görə adresi Lənkəran hub-dakı Vilvan adresinə getməli olduğunu bildirməlisən. IP
protokolu bu layda fəaliyyət göstərir. İp məlumatlarında Subnetmask ünvanı yuxarıda izah olunan
şəbəkələr arası ünvanın təyin olunması üçündür.
Lay 4: Daşıma(Ötürmə) Layı (İngiliscə: Transport Layer)
Daşıma layı üst laylardan gələn məlumatı şəbəkə paketi səviyyəsində parçalara bölür.
NetBEUI,
TCP və
SPX kimi protokollar bu layda çalışır. Bu protokollar paketlərin xəta kontrolu kimi
məsələlərini yerinə yetirir. Daşıma layı alt laylar Transport Set və üst laylar Application Set
arasında keçid vəzifəsini görür. Alt laylar məlumatın nə olduğuna baxmadan qarşı tərəfə yollama
işini görən zaman, üst laylar da istifadə olunan təchizat ilə maraqlanmadan məlumatın özü ilə
məşğul olurlar. Yəni baxmırlar hansı şəbəkədən gəlib, hansı MAC adres göndərib, sadəcə olaraq
məlumatı yoxlayırlar. Əgər məlumat tam deyilsə alt laylar vasitəsi ilə digər kompüterə məlumatın
tam gəlmədiyini bildirirlər.
Lay 5: Sessiya Layı (İngiliscə: Session Layer)
Sessiya layı bir kompüterin eyni anda birdən çox kompüterlə əlaqədə olduğu zaman, lazım olan
doğru kompüterlə danışa bilmə imkanı yaradır. Məsələn, A kompüteri B üzəridəki printerə çap
əmri verəndə, C kompüteri B üzərindəki diskdən istifadə edirsə, B həm A ilə olan, həm də C ilə
olan əlaqəni eyni anda saxlamaq məcburiyyətindədir. Bu layda çalışan
NetBIOS və
Sockets kimi
protokollar fərqli kompüterlərlə eyni anda olan əlaqələri idarə etmə imkanı verir.