Nəzərə alsaq ki, iberlərin özləri Xəzər dilində
danışırdılar (Шопен 1866. 328), onda qarşıya şıxan 3
suala cavab tapılmalıdır: - 1. Karaman dastanı iber-
lərin şifahi dilinə – Xəzər dilinə tərcümə edilmişdir. 2.
Dastan iberlərin yazılı dilinə – kilsə dilinə tərcümə
edilmişdir. 3. Dastan tərcüməçinin öz dilinə – Çin
türkcəsinə tərcümə edilmişdir. Bütün bu suallara o za-
man cavab tapa bilərik ki, dastanın özü və ya tər-
cüməsinin ilkin variantlarından biri əldə olsun.
Gürcü tədqiqatçıları dastanın hansı dildən çevril-
məsi barədə də eyni fikrə gəlməyiblər. Bəziləri onun
ərəb (Марр 1895. 229), bəziləri isə fars (Буачидзе
1983, 275, 277) dilindən tərcümə olunduğunu iddia
edirlər. Eyni zamanda Karaman tayfasının
dili və etnik
mənsubiyyəti haqqında bir söz demirlər.
Çox sadə yol-
la – əsəri Karamaniani adlandırmaqla özəlləşdirmək
istəyirlər (Джанашвили 1908. 86; Буачидзе 1983.
275).
Karamaniani Urum çarı Karamanınm dastanıdır.
Urartu mixiziyalı abidələrindən qalma -iani şəkilçisi
aidlik, mənsubluq anlamı yaradır (Мещанинов 1978.
136).
Gürcü tədqiqatçıları dastanın kim tərəfindən ya-
zılması haqda da susurdular. İddia edirlər ki, o, ano-
nim müəllif tərəfindən yazılmışdır (Буачидзе 1983.
275). Əlimizdə müəyyən sənəd olmasa da, biz o fikir-
dəyik ki, dastan Karaman tayfasının öz ozanları tərə-
findən yaradılmış, VIII əsrdə ərəb, XIV əsrdə fars di-
linə tərcümə olunmuşdur.
Karaman tayfasının türkülüyünü sübut etməyə
ehtiyac yoxdur. Onlar elmi ədəbiyyatda türk kimi
qəbul edilmişlər (Bakıxanov 1951. 25; Faruk Sümər
1992. 151-176). Yeganə problem onların nə zamandan
Azərbaycan və Anadoluda yaşaması məsələsidir. Hə-
min suala cavab tapılmadan dastanın nə zaman və kim
tərəfindən yaradılmasını müəyyənləşdirmək çətindir.
Karaman Urum
çarıdır. Urum
adı altında bir
çox xalqlar
gizlənirlər.
Tarixçilərin ümumiləşmiş fikirlərinə görə, kara-
manlar Anadoluya XI əsrdə səlcuqların tərkibində
Arandan gəlmişlər (Faruk Sümər 1992. 154; Cavad
Heyət 1993. 129; Rəşidəddin 1992. 61).
Əslində isə onlar Azərbaycanda və Türkiyə əra-
zisində eradan qabaq II-I minilliklərdən yaşayırdılar.
IV-VI əsr xristian Suriya salnamələrində göstərilir ki,
eradan öncə 227-ci ildə Makedoniya imperiyası süqut
etdi. Ön Asiyanın bir çox tayfaları ilə yanaşı karaman-
lılar da azad oldular (Гусейнов 1960. 28). Bu məlu-
mat göstərir ki, karamanlılarınən qədim qolu Anado-
luya səlcuqlarla gəlməmişdir. Aranda, Anadoluda çox-
dan yaşamış, səlcuqlar gələndə onlara qoşulmuşdur.
Karamanlılar haqqında daha qədim bilgilər
“Eneida” poemasında verilir. Publi Maron Vergili (I
əsr
)
yazır ki, Troyanın işğalından sonra
Kiçik Asiya-
nın bir çox tayfaları, o cümlədən karamanlar Şimali
Afrikaya köçmüşlər (Энеида 1933. 21).
Nəzərə alsaq ki, Troya şəhəri eradan öncə 1260-
1254-cü illərdə işğal olunmuşdur, onda karamanların
Ön Asiyanın ən qədim etnoslarından biri olduğuna
şübhə yeri qalmır. Deməli, Anadolu türklüyünün cəsur
nümayəndəsi olan karamanlar (Faruk Sümər 1992.
171) köçəri bir oymaq kimi daim hərəkətdə olmuş, Nil
vadisindən tutmuş Çin Türküstanına qədər min km.-
lərlə uzanan çöllərdə at oynatmışlar.
Karamanların bir qolu Anadoluda, biri Alba-
niyada qalmış, az bir hissəsi Akman tayfası
ilə birlikdə
Xəzər dənizinin şərqinə köçmüşdür. Ancaq burada on-
lar şeyx Əhməd Yəsəvinin oğlunu öldürdülər və şey-
xin lənəti ilə yoluxucu xəstəliyə düçar olub, Çin
Türküstanına köçdülər (Fərhad Zeynalov 1981. 289;
Faruk Sümər 1992. 158, 164).
Anadoluda qalanlar uzun müddət monqollarla
qanlı döyüşlər apardılar. Özlərini və digər soydaşlarını
“Eneida”
poemasında
karamanların
Şimali Afrikaya
köçdükləri
göstərilir.
Karaman oğlu
Mehmet bəy
türk dilini
dövlət dili
səviyyəsinə
qaldırdı.