İ b e r V ə h ’ a y f o L k L o r u n d a t ü r k m I f I K
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
“Albaniya tarixi”nə görə Meşex, yəni Metex Yafəsin oğludur. Deməli, o, iberlərin (Baqration mən- şəli indiki gürcülərin yox) əcdadlarından biridir. Qu- ram Lordkipanidzenin fikrincə, Metex Şərqi İber tay- fasıdır. Onlar e. ö. III əsrdə Kür çayı boyunda yaşayır- dılar (Лордкипанидзе 1978. 20). Metexlər İber etno- sudursa, onun indiki İudeya mənşəli gürcülərə nə aidiyyatı var? Kerop Patkanova görə, Metex Misirdən- dir. O, gürcülərə qohum deyil (Вермишев 1904. 78). Qədim “İber salnaməsi”nə görə, Metex şəhərini Kartlosun oğlu Metex tikdirmişdir. Belə hesab edirik ki, eponimin “Bibliya”dakı Meşex yox, İber salnamə- sindəki Metex forması daha düzgündür. Çünki sonrakı mənbələrdə şəhər Meşex yox, Metex adlandırılır (Га- башвили 1949, 19; Буачидзе 1983. 214). Gürcüstanlı soydaşlarımız indi də həmin şəhərə Metex deyirlər. Vaxtanq Qorq Aslanın (446-499) dönəmində şə- hər Meşex və ya Mtsxeti yox, Metex adlanırdı. V.Qorq Aslan 455-ci ildə Tiflis şəhərini saldırıb, inzibati mərkəzi ora köçürtdü. Metex şəhəri dini mərkəz kimi uzun müddət qalmaqda davam etdi (İоселиани 1866. 9-12). Qeyd etmək lazımdır ki, əsərdə şair özünü Me- texli Şota adlandırmır, Rustavlı Şota adlandırır. P.İoseliani yazır ki, Metex şəhərinin və kilsəsi- nin adı yunanca “məbədə aparan yol” deməkdir (İосе- лиани 1866.23). Müəllif nəzərə almır ki, buna uyğun olaraq “Albaniya tarixi”ndə matax “qurbanlıq” sözü vardır. Bu məqamda Aran və Ellada panteonundakı bir uyğunluğu görməmək mümkün deyil. Həm Albaniya- da, həm də bəzi Ellada etnoslarında matax adlandırılan insan qurbanları yedirilib kökəldilər, sonra məbədə aparan yolda nizə ilə vurulub öldürülərdi. Qarabağ er- məniləri bu gün də matax sözünü qurban mənasında işlədirlər: matax onim – qurban olum. Gürcü tarixçiləri Metexi “ölkədəki bütün şəhər- lərin anası” sayırlar (Бакрадзе, Берзенова 1870. 84). Vaxtanq Qorq Aslanın (446-499) dönəmində şəhər Meşex və ya Mtsxeti yox, Metex adlanırdı. Doğrudan da, həm xristianlıq dönəmində, həm də ondan öncə Metex İberiyanın mənəvi və inzibati mər- kəzi olmuşdur. Armazın, Şotanın, Kaçinin (Keçinin) qızıldan bütləri Metex dağında idi. İlahə Ana və Nənə bütləri isə Metex yolunun üstündə qoyulmuşdu (Марр 1897. 301; Меликсетбеков 1914. 19; Шопен 1866. 239). Metex kultu Misirə, oradan İberiyaya Şuşa (Su- ziana) panteonundan gəlmişdir. Eradan öncə II minil- liyin əvvəlində Elamın bir vilayəti və vilayətin mər- kəzi şəhəri Mataktu adlanırdı (Мещанинов 1917. 6; Юсифов 1968.270). –tu 2 bizim –lı 4 şəkilçisinin arxaik variantıdır. Elam dövləti çoxtayfalı, Elam etnosları üçdilli olsa da, ölkənin aparıcı etnoslarının dili türk dillərinə qohum olmuşdur. Bunu alman alimi Fridrix Vaysbax hələ XIX əsrin sonlarında sübuta yetirmişdir (Veiss- bash 1911. 3-241). Gürcüstanın qədim ədəbiyyatını albanlar, iberlər və türklər yaratmışlar. Hələ 1866-cı ildə arxeoloq və tarixçi P.İ.İoseliani yazırdı ki, Albaniyanın seçmə nə- silləri cənubdan gələn işğalçılara tabe olmamış, Kaxeti və Eretinin dağlarına çəkilərək öz varlıqlarını qoru- Metex kultu İberiyaya Şuşa panteonundan gəlmişdir. Gürcüstanın qədim ədəbiyyatını albanlar, iberlər və türklər yaratmışlar. muş, sonralar gürcü xalqının tarixi təkamülündə mü- hüm rol oynamışlar (İoсeлиани 1866, 3-11). Albaniya və İberiyanın xristianlıqdan öncəki nəsilləri Sınıq körpü ilə Tiflis arasında Kala, Safar, Ucarma, Şuşa, Bazar, Kərəm şəhərlərini salmışlar. Xristianlıqdan sonra həmin nəsillər Şatberdi, Alaverdi, Bertuban, Ərtuban, Kara yazı (David Qareci) mağara- monastırlarını tikdilər. Monastırlarda dini, şəhər-qala- larda dünyəvi ədəbiyyatın ilk nümunələri yaradıldı. Şərq və qərb ədəbiyyatından seçmələr tərcümələr edildi. Ən qədim ədəbi nümunələr Sarı Yaqubun “Büt- lərin yıxılması haqqında söz”, Çorlu Yaqubun “Şu- şanikin iztirabları”, “Karaman” dastanı və başqaları idi (Марр 1901. 25; Джанашвили 1900. 20). Albanlar, iberlər, buntürklər Kür çayı boyunda, Kaxeti və Eretidə antik və ilk orta əsr şəhərləri salanda baqrationlar hələ Qafqaza gəlməmişdilər. Onlar tarix səhnəsində 575-ci ildə göründülər. Çorok çayı (Türki- yə) vadisində özlərinə kiçik bir knyazlıq yaratdılar (Эсадзе 1801.6; Бакрадзе, Берзенов 1870. 19-26; Джанашвили 1900. 3; Марр 1907. 44). Klassik gürcü şeirinin və poetik dilinin qüdrətli nümayəndəsi Rustaveli (Марр 1895. 229) Şota nəslin- dən çıxmışdır, yoxsa Şota şairin adıdır, bu barədə gürcü alimləri susurlar. Yalnız poemanın bir hissəsini 1885-ci ildə nəşr etdirən Yevgeni Stalinski yazır ki, Şota şairin soyadıdır (Шота Руставели 1885. 6). Əldə olan mənbələrin tədqiqi göstərir ki, Şota Albaniyanın Aran nəsillərindən biri olmuşdur. Onların bir qolu Sünikin Zod mahalında məskunlaşmış, bir qolu isə İberiyaya köçmüşdür. A.S.Xaxanov yazır ki, xristianlıqdan öncəki iber- lərin Almaz dağında qoyulan baş bütü Şota adlanırdı (Хаханов 1897. 244). Əgər e. ö. III əsrdə Şota İbe- riyanın baş bütü sayılırdısa, deməli həmin bütə sitayiş edən adamlar o zaman İberiyanın ən güclü etnosu ol- Şota Albaniyanın Aran nəsillərindən biri olmuşdur. İberlərin Almaz dağında ucaltdıqları baş büt Şota adlanırdı. Yüklə 2,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|