İ b e r V ə h ’ a y f o L k L o r u n d a t ü r k m I f I K



Yüklə 2,15 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/58
tarix30.10.2018
ölçüsü2,15 Mb.
#76056
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   58

 
 
Şota Rustavelinin poemasında Siren mifoloji ob-
razı var. Siren cənnətdə şirin səslə oxuyan quşlara de-
yilir  (Шота  Руставели  1982.  332).  Gürcü  həmkarın-
dan  fərqli  olaraq  Nizami  Gəncəvi  Şirinin  adını  şirin-
liklə bağlayır və onu şəkərlə müqayisə edir. 
Şota  Rustaveli  Şirin  obrazının  daha  arxaik 
variantını  dünyəvi  ədəbiyyata  gətirmişdir.  Onun  kilsə 
xadimləri  tərəfindən  lənətlənməsinin  bir  səbəbi  də 
budur. Kilsələr sinaqoqlarla müqayisədə Astarta-Afro-
dita sevgisinə qarşı daha kəskin mübarizə aparırdı. 
Şota Rustaveli Türküstan xanının arvadını İtiçine 
adlandırır (Марр 1895. 229). Əslində İtiçine, yəni iti-
çənə, zəvzək xanımın adı deyil, ləqəbidir. V.V.Radlov 
çine sözünün türk dillərində çənə mənasında işləndiyi-
ni  göstərmişdir.  Əgər  Şota  Rustavelinin  poemasının 
redaktə  olunmamış  variantları  əlimizdə  olsaydı,  biz 
orada daha çox Aran sözləri tapa bilərdik. 
Poema  Aran  dilinin  və  düşüncəsinin  izləri  ilə  o 
qədər zəngin idi ki,  çar  VI Vaxtanq 1712-ci  ildə onu 
yenidən  redaktə  etdi.  Daha  doğrusu,  redaktə  etmədi, 
əsərdə  qalmış  bütün  qeyri-gürcü  beytləri  mətndən 
çıxartdı. 
İ.M.Rubanovski poemanın Peterburqun “Acade-
mia” nəşriyyatı tərəfindən çap olunan 1937-ci il nəşri-
nə ön sözündə  yazır: –  Çar VI  Vaxtanq əsəri  redaktə 
etməmişdir,  redaktə  adı  altında  onun  ən  qiymətli  fə-
sillərini və beytlərini qayçılayıb  atmışdır (Шота Рус-
тавели 1937. 18-19). Gürcü tədqiqatçıları son dövrdə 
nəşr  etdirdikləri  əsərlərdə  belə  bir  iddianı  əsaslandı-
rmağa  çalışırlar  ki,  əsərin  dəyərli  hissələrini  çar  VI 
Vaxtanq  kəsib  atmamışdır.  Əlyazmanın  üzünü  köçü-
rən  şair-katiblər  poemanın  təsirindən  vəcdə  gələrək 
ona özlərindən beytlər, misralar artırmışlar (Буачидзе 
1983. 283). 
Akademik  Mari  Brosse  hələ  XIX  əsrin  əvvəllə-
rində  gürcü  salnamələrində  belə  əlavələrin  olduğunu 
Poemada Aran  və  
Qurd dillərinin 
sözləri o qədər 
çox idi ki, çar VI 
Vaxtanq onu 
yenidən redaktə 
etdi. 
Çar VI Vaxtanq 
əsəri redaktə 
etməmişdir, 
redaktə adı 
altında onun ən 
qiymətli beytlərini 
qayçılayıb 
atmışdır 
(İ.M.Rubanovski). 
Kaşğar nəslindən 
çıxan 
yepiskoplardan 
biri VII əsrin 
əvvəllərində İran 
xristianlarının 
başçısı olmuşdur. 


 
 
müşahidə  etmişdi.  Görmüşdü  ki,  həmin  abidələrin 
fəsilləri  arasında  gürcü  əlifbası  ilə  yazılmış  türk 
dilində mahnılar var (Буачидзе 1983. 283). 
Belə çıxır ki, Şota Rustavelinin və digər şairlərin 
əsərlərinin  üzünü  köçürənlər  arasında  yerli  xristian 
türk şairləri olmuşdur. “Bars dərisi”nə artırmaları Mari 
Brossedən başqa  A.İ.Saraçişvili də görmüşdür. O, ilk 
olaraq  poemada  13  şübhəli  beytin  olduğunu  sübuta 
yetirdi  (Марр  1910.  III).  Əsərin  1712-ci  ildən  öncəki 
nüsxələri  əlimizdə  olsaydı,  biz  birmənalı  şəkildə  de-
yərdik: – “Bars dərisi geymiş koma” Aran epik dastanı 
olub,  Şota  Rustaveli  tərəfindən  Qurd  dilinə  tərcümə 
edilmişdir.  Şair  özü  əsərin  başlanğıcında  bunu  etiraf 
edir.  Ancaq  poemanın  sətri  tərcüməsini  hazırlayan 
gürcü  mətnşünasları  Ran,  yəni  Aran  adını  İran,  Qord 
adını qurci kimi yazaraq diqqəti yayındırmışlar. 
 
Bu bir İran dastanıydı, dolaşırdı dildə-dilə
Onu gürcü dilində mən şerə saldım bilə-bilə/ 
Эта повесть из Ирана занесенная давно, 
По рукам людей катилась, как жемчужное 
зерно. 
(Шота Руставели 1982. 8). 
 
Gürcü  salnamələrindəki  Ran  (İоселиани  1860. 
24; История Грузии 1946. 216), Albaniya tarixindəki 
Aran, Eran və İrank (История Aгвaн 1861. 31.71, 90, 
136) Albaniyanın Aran vilayətinin adıdır. Şota Rusta-
velinin  zamanında  İran  deyəndə  indiki  İran  yox,  bü-
tünlükdə  Qarabağ  və  Cənubi  Azərbaycanın  Əraq 
mahalı başa düşülürdü. 
İ.M.Rubanovski  yazır:  –  “Bars  dərisi”  1937-ci 
ilə qədər 30 dəfə nəşr olunmuşdur. Bütün nəşrlər fəsil-
lərin  və  beytlərin  sayına  görə  bir-birindən  fərqlənir 
(Шота Руставели 1937. 18). Həmin fikri  daha  əsaslı 
şəkildə  M.İ.Brosse  söyləmişdir.  Fransız  şərqşünası 
 Mari Brosse 
gürcü dilli 
mətnlərdə türkcə 
mahnılar 
tapmışdır.  
A.İ.Saraçişvili 
poemada 13 
şübhəli beytin 
olduğunu sübuta 
yetirmişdir. 


 
 
1828-ci ildə Asiya Cəmiyyətində məşhur məruzəsində 
bildirmişdir ki, “Bars dərisi”nə xeyli əlavələr edilmiş-
dir  (Хантадзе  1970.  102).  M.İ.Brosse  yazır  ki,  VI 
Vaxtanqdan  sərəncamı  ilə  yalnız  Şota  Rustavelinin 
poemasına yox, “Kartli çarlarının tarixi”nə də əlavələr 
edilmişdir. “Kartlis tsxovreba” 1709-cu, “Bars dərisi” 
1712-ci  ildə  yenidən  işlənmişdir  (Хантадзе  1970. 
122-123). 
Sonra  şahzadə  Vaxuşti  ixtisarla  atası  Vaxtanqın 
redaktə etdiyi nüsxənin üzünü köçürmüş (Сенковский 
1859. 173), əsər bizə 2-ci düzəlişdən sonra çatmışdır. 
X.A.Vermişev  yazır  ki,  VI  Vaxtanqın  əmrilə 
redaktə  olunan  qədim  əlyazmaların  heç  birinin  ilkin 
nüsxəsi əlimizdə yoxdur (Вермишев 1904. 89). 
Hər şey gün kimi aydındır: – Əlyazmalarda Aran 
dili  və  tarixi  üçün  qiymətli  bilgilər  olmasaydı,  onlar 
çarın sərəncamı ilə məhv edilməzdi. 
Çar VI Vaxtanq poemanın 48, 49, 50-ci fəsilləri-
nin nəşrinə icazə verməmişdir (Шота Руставели 1937. 
19). Buna səbəb nə idi? Güman edirik ki, buna səbəb 
son fəsillərdə əsərin Aran mənşəyinin açıq-aşkar bilin-
məsi olmuşdur. 
VI Vaxtanq öz əli ilə əsərin 22 beytini qayçılayıb 
atmışdır  (Шота  Руставели  1937.  19).  Özü  də  həmin 
beytlərin  beşi  əsərin  nəticə  hissəsindən  çıxarılmışdır. 
Nəzərə  alsaq  ki,  nəticə  cəmi  15  beytdən  ibarət  idi, 
onun beşinin kəsilib atılması o deməkdir ki, son fəsil-
dəki məzmun əsaslı şəkildə dəyişdirilmişdir. 
Əsərin  nəticə  hissəsində  göstərilir  ki  (doğrudan 
da  əlyazmada  göstərilibsə),  şair  milliyyətcə  Mesxdir 
(Бакрадзе 1870. 34). Gürcü salnamələrində Mesx for-
masına  salınmış  etnonim  “Bibliya”nın  xalqlar  cədvə-
lindəki  Meşexdir.  Meşex  və  ya  Metex  tayfası  İudeya 
sınırlarından Qafqaza köçərək Mtsxeti şəhərini salmış-
dır (Патканов 3160. 240, 245). 
“Bars dərisi” 
1937-ci ilə qədər 
30 dəfə nəşr 
olunmuşdur. 
Bütün nəşrlər 
fəsillərin və 
beytlərin sayına 
görə bir-birindən 
fərqlənir. 
VI Vaxtanqın 
əmrilə redaktə 
olunan qədim 
əlyazmaların heç 
birinin ilkin 
nüsxəsi bizə gəlib
 
çatmayıb. 
VI Vaxtanq öz əli 
ilə əsərin 22 
beytini qayçılayıb 
atmışdır 
(V.Rubanovski). 
VI Vaxtanqın 
sərəncamı ilə 
yalnız Şota 
Rustavelinin 
poemasına yox, 
“Kartli 
çarlarınınm 
tarixi”nə də 
əlavələr 
edilmiuşdir (Mari 
Brosse). 


Yüklə 2,15 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   58




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə