İ b e r V ə h ’ a y f o L k L o r u n d a t ü r k m I f I K
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
Şota Rustavelinin poemasında Siren mifoloji ob- razı var. Siren cənnətdə şirin səslə oxuyan quşlara de- yilir (Шота Руставели 1982. 332). Gürcü həmkarın- dan fərqli olaraq Nizami Gəncəvi Şirinin adını şirin- liklə bağlayır və onu şəkərlə müqayisə edir. Şota Rustaveli Şirin obrazının daha arxaik variantını dünyəvi ədəbiyyata gətirmişdir. Onun kilsə xadimləri tərəfindən lənətlənməsinin bir səbəbi də budur. Kilsələr sinaqoqlarla müqayisədə Astarta-Afro- dita sevgisinə qarşı daha kəskin mübarizə aparırdı. Şota Rustaveli Türküstan xanının arvadını İtiçine adlandırır (Марр 1895. 229). Əslində İtiçine, yəni iti- çənə, zəvzək xanımın adı deyil, ləqəbidir. V.V.Radlov çine sözünün türk dillərində çənə mənasında işləndiyi- ni göstərmişdir. Əgər Şota Rustavelinin poemasının redaktə olunmamış variantları əlimizdə olsaydı, biz orada daha çox Aran sözləri tapa bilərdik. Poema Aran dilinin və düşüncəsinin izləri ilə o qədər zəngin idi ki, çar VI Vaxtanq 1712-ci ildə onu yenidən redaktə etdi. Daha doğrusu, redaktə etmədi, əsərdə qalmış bütün qeyri-gürcü beytləri mətndən çıxartdı. İ.M.Rubanovski poemanın Peterburqun “Acade- mia” nəşriyyatı tərəfindən çap olunan 1937-ci il nəşri- nə ön sözündə yazır: – Çar VI Vaxtanq əsəri redaktə etməmişdir, redaktə adı altında onun ən qiymətli fə- sillərini və beytlərini qayçılayıb atmışdır (Шота Рус- тавели 1937. 18-19). Gürcü tədqiqatçıları son dövrdə nəşr etdirdikləri əsərlərdə belə bir iddianı əsaslandı- rmağa çalışırlar ki, əsərin dəyərli hissələrini çar VI Vaxtanq kəsib atmamışdır. Əlyazmanın üzünü köçü- rən şair-katiblər poemanın təsirindən vəcdə gələrək ona özlərindən beytlər, misralar artırmışlar (Буачидзе 1983. 283). Akademik Mari Brosse hələ XIX əsrin əvvəllə- rində gürcü salnamələrində belə əlavələrin olduğunu Poemada Aran və Qurd dillərinin sözləri o qədər çox idi ki, çar VI Vaxtanq onu yenidən redaktə etdi. Çar VI Vaxtanq əsəri redaktə etməmişdir, redaktə adı altında onun ən qiymətli beytlərini qayçılayıb atmışdır (İ.M.Rubanovski). Kaşğar nəslindən çıxan yepiskoplardan biri VII əsrin əvvəllərində İran xristianlarının başçısı olmuşdur. müşahidə etmişdi. Görmüşdü ki, həmin abidələrin fəsilləri arasında gürcü əlifbası ilə yazılmış türk dilində mahnılar var (Буачидзе 1983. 283). Belə çıxır ki, Şota Rustavelinin və digər şairlərin əsərlərinin üzünü köçürənlər arasında yerli xristian türk şairləri olmuşdur. “Bars dərisi”nə artırmaları Mari Brossedən başqa A.İ.Saraçişvili də görmüşdür. O, ilk olaraq poemada 13 şübhəli beytin olduğunu sübuta yetirdi (Марр 1910. III). Əsərin 1712-ci ildən öncəki nüsxələri əlimizdə olsaydı, biz birmənalı şəkildə de- yərdik: – “Bars dərisi geymiş koma” Aran epik dastanı olub, Şota Rustaveli tərəfindən Qurd dilinə tərcümə edilmişdir. Şair özü əsərin başlanğıcında bunu etiraf edir. Ancaq poemanın sətri tərcüməsini hazırlayan gürcü mətnşünasları Ran, yəni Aran adını İran, Qord adını qurci kimi yazaraq diqqəti yayındırmışlar. Bu bir İran dastanıydı, dolaşırdı dildə-dilə, Onu gürcü dilində mən şerə saldım bilə-bilə/ Эта повесть из Ирана занесенная давно, По рукам людей катилась, как жемчужное зерно. (Шота Руставели 1982. 8). Gürcü salnamələrindəki Ran (İоселиани 1860. 24; История Грузии 1946. 216), Albaniya tarixindəki Aran, Eran və İrank (История Aгвaн 1861. 31.71, 90, 136) Albaniyanın Aran vilayətinin adıdır. Şota Rusta- velinin zamanında İran deyəndə indiki İran yox, bü- tünlükdə Qarabağ və Cənubi Azərbaycanın Əraq mahalı başa düşülürdü. İ.M.Rubanovski yazır: – “Bars dərisi” 1937-ci ilə qədər 30 dəfə nəşr olunmuşdur. Bütün nəşrlər fəsil- lərin və beytlərin sayına görə bir-birindən fərqlənir (Шота Руставели 1937. 18). Həmin fikri daha əsaslı şəkildə M.İ.Brosse söyləmişdir. Fransız şərqşünası Mari Brosse gürcü dilli mətnlərdə türkcə mahnılar tapmışdır. A.İ.Saraçişvili poemada 13 şübhəli beytin olduğunu sübuta yetirmişdir. 1828-ci ildə Asiya Cəmiyyətində məşhur məruzəsində bildirmişdir ki, “Bars dərisi”nə xeyli əlavələr edilmiş- dir (Хантадзе 1970. 102). M.İ.Brosse yazır ki, VI Vaxtanqdan sərəncamı ilə yalnız Şota Rustavelinin poemasına yox, “Kartli çarlarının tarixi”nə də əlavələr edilmişdir. “Kartlis tsxovreba” 1709-cu, “Bars dərisi” 1712-ci ildə yenidən işlənmişdir (Хантадзе 1970. 122-123). Sonra şahzadə Vaxuşti ixtisarla atası Vaxtanqın redaktə etdiyi nüsxənin üzünü köçürmüş (Сенковский 1859. 173), əsər bizə 2-ci düzəlişdən sonra çatmışdır. X.A.Vermişev yazır ki, VI Vaxtanqın əmrilə redaktə olunan qədim əlyazmaların heç birinin ilkin nüsxəsi əlimizdə yoxdur (Вермишев 1904. 89). Hər şey gün kimi aydındır: – Əlyazmalarda Aran dili və tarixi üçün qiymətli bilgilər olmasaydı, onlar çarın sərəncamı ilə məhv edilməzdi. Çar VI Vaxtanq poemanın 48, 49, 50-ci fəsilləri- nin nəşrinə icazə verməmişdir (Шота Руставели 1937. 19). Buna səbəb nə idi? Güman edirik ki, buna səbəb son fəsillərdə əsərin Aran mənşəyinin açıq-aşkar bilin- məsi olmuşdur. VI Vaxtanq öz əli ilə əsərin 22 beytini qayçılayıb atmışdır (Шота Руставели 1937. 19). Özü də həmin beytlərin beşi əsərin nəticə hissəsindən çıxarılmışdır. Nəzərə alsaq ki, nəticə cəmi 15 beytdən ibarət idi, onun beşinin kəsilib atılması o deməkdir ki, son fəsil- dəki məzmun əsaslı şəkildə dəyişdirilmişdir. Əsərin nəticə hissəsində göstərilir ki (doğrudan da əlyazmada göstərilibsə), şair milliyyətcə Mesxdir (Бакрадзе 1870. 34). Gürcü salnamələrində Mesx for- masına salınmış etnonim “Bibliya”nın xalqlar cədvə- lindəki Meşexdir. Meşex və ya Metex tayfası İudeya sınırlarından Qafqaza köçərək Mtsxeti şəhərini salmış- dır (Патканов 3160. 240, 245). “Bars dərisi” 1937-ci ilə qədər 30 dəfə nəşr olunmuşdur. Bütün nəşrlər fəsillərin və beytlərin sayına görə bir-birindən fərqlənir. VI Vaxtanqın əmrilə redaktə olunan qədim əlyazmaların heç birinin ilkin nüsxəsi bizə gəlib çatmayıb. VI Vaxtanq öz əli ilə əsərin 22 beytini qayçılayıb atmışdır (V.Rubanovski). VI Vaxtanqın sərəncamı ilə yalnız Şota Rustavelinin poemasına yox, “Kartli çarlarınınm tarixi”nə də əlavələr edilmiuşdir (Mari Brosse). Yüklə 2,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|