Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi
təhlili
12
hadisələr dillərin tutduqları mövqedən, onların dominantlıq
dərəcələrindən asılı olur. Bir qayda olaraq dominant dilin
sözləri onunla təmasda olan dillərə daha çox keçir. Hər bir
alınma isə dilin lüğət tərkibinə təsir göstərir. Alınma nəinki
sözü qəbul edən dilin leksik sistemində dəyişmələrə səbəb
olur, eyni zamanda dilin digər yaruslarına təsir üçün zəmin ya-
radır (80, 176).
Azərbaycan tatlarının dilində işlənən alınma sözləri üç
əsas yarımqrupa ayırmaq məqsədəuyğundur: 1) Azərbaycan
dilindən alınmalar; 2) Azərbaycan dili vasitəsi ilə alınmalar; 3)
birbaşa alınmalar. Bu məsələyə münasibətdə bəzi başqa mə-
qamlar da üxzə çıxır. Azərbaycan tatlarının əlaqədə olduğu
dillər arasında Dağıstan dilləri də var. Belə bir cəhət həmin
dillərdən birbaşa sözalmaya imkan yaratmışdır. Tat dilinin
ləhcələri əsasında aparılan təhlildən belə bir qənaətə gəlmək
olur ki, Dağıstan dillərindən birbaşa alınmalar Quba və
Xaçmaz ləhcələri üçün səciyyəvidir.
Tat dilinin leksik fondunu, əsasən, İran mənşəli söz və
terminlər təşkil etsə də, bu dildə xeyli miqdarda Azərbaycan,
ərəb və fars sözləri, eləcə də, rus dilindən və Dağıstan (ləzgi,
qrız, buduq, xınalıq və s.) dillərindən keçmiş söz və terminlər
var. Tat dili Azərbaycan ərazisindəki başqa dillərlə də əlaqədə
olmuşdur. R.Heydərov Azərbaycanda dil idtifaqı məsələsinə
münasibət bildirərkən ölkə ərazisinin əsrlər boyu beynəlxalq
ticarət yollarının üzərində yerləşdiyindən və zəngin təbii
sərvətlərə malik olduğundan daim qonşu xalqların və işğalçı
dövlətlərin diqqət mərkəzində olmasını, bu ərazidə müxtəlif
tayfaların, etnik qrupların məskunlaşmasını, habelə bəzi
etnosların buraya köçürülməsinə görə dil ittifaqının yaranması
üçün şəraitin olmasını göstərmişdir (32, 17).
Tat dilinin ən çox təmasda olduğu dil Azərbaycan dilidir.