Guliston davlat universiteti Pedagogika fakulteti “BTva sti” yo’nalishi 42. 17-guruh talabasi Halimova Mahbubaning ona tili fanidan tayyorlagan taqdimoti

Guliston davlat universiteti Pedagogika fakulteti “BTva STI” yo’nalishi 42.17-guruh talabasi Halimova Mahbubaning ona tili fanidan tayyorlagan taqdimoti

Mavzu:

Orfoepiya me`yorlari

REJA:

1. Orfoepiya haqida ma`lumot

2. Unli tovushlar orfoepiyasi

3. Undosh tovushlar orfoepiyasi

Orfoepiya so'zlarni, ularning tarkibidagi tovushlarni, shuningdek, o'zak

va qo'shimchalardan iborat so'z formalarini to'g'ri talaffuz qilish me’yorlari

tizimidir. Tilshunoslikning bu tizim haqidagi bo'limi ham orfoepiya deyiladi.

Orfoepik me'yorlar aslida adabiy til an'analariga,

mos keladiganlari tanlanadi

Hozirgi zamon davom fc'li qo'shimchasi

shevalarda -yapti -opti -utti -vot(ti) shakllarida qo'llanadi

Adabiy tilda shulardan y o 'q , k o 'z , o ta , a k a ,

a n o r boryapti variantlari adabiy talaffuz mc'yori (orfoepik norma) sifatida

saralangan.

To'g'ri talaffuz nutq madaniyatining muhim belgilaridan biri sanaladi.

Adabiy tilda to'g'ri yozish qanchalik muhim bo'lsa, to'g'ri talaffuz ham

shunchalik ahamiyatlidir.

bir bo'g'inli so'zlarda qisqa va ingichka talaffuz qilinadi: til, tish, bil, sir kabi

q, g', x undoshlari bilan yondosh qo'llanganda

yo'g'on (orqa qator unli tarzida) talaffuz etiladi: qish, g'isht, xilkabi

h bilan yondosh bo'lganda ham biroz cho'ziq va ingichka

talaffuz qilinadi: hid, hind, his kabi

I I unlisining

Orfoepik

meyori

bir bo'g'inli so'zlarda va ko'p bo'g'inli so'zlarning urg'usiz bo'g'inida qisqa

k,g,yundoshlaridan keyin ingichka (old qator unli tarzida),

q, g', x undoshlaridan so'ng esa yo'g'on (orqa qator unli tarzida) talaffuz qilinadi

—uvchi, -uvaffikslari tarkibida cho'ziqroq aytiladi

U unlisining orfoepik me`yorlari

O' unlisi:

1) bir bo'g'inli so'zlarda, shuningdek ko'p bo'g'inli so'zlarning

urg'usiz bo'g'inida qisqa talaffuz etiladi: bo'r, to'r, ro'mol, so'roqkabi;

2) takroriy formalarning birinchi komponentida (urg'uli bo'g'inda) cho'ziq

talaffuz qilinadi: ko'p-ko'p, zo'r-zo'r, mo'l-mo'lkabi;

3) sayoz til orqa k,g,

til o'rta у va bo'g'iz undoshi (h) dan so'ng yumshoq (old qator) unli tarzida,

chuqur til orqa q,g',x undoshlaridan so'ng qattiq va yo'g'on (orqa qator)

unli tarzda talaffuz etiladi. Qiyos qiling: ko'l va qo'l, go'r va g'o'r, ho'l va

xo'r, yo'l va qo'rkabi.

E unlisi:

so'z va bo'g'in boshida kengroq (erkin, ekin, eslamoq

kabi), bo'g'in ichida bir oz torroq (kecha, beda, tekin, sekinkabi) talaffuz

qilinadi.

A unlisi:

• sayoz til orqa k, g undoshlari bilan yonma-yon kelganda

yumshoq va ingichka unli tarzida (kam, katta, gap, gat, gazlama, kayfiyat

kabi),

2.chuqur til orqa q, g \ x undoshlari bilan yondosh qo'llanganda esa

yo'g'on unli tarzida (qalam, qarg'a, qasida, g'am, g'alvir, xalq, xabar, xat

kabi) talaffuz etiladi.