Görkəmli dilçi alim, ədib professor
Yüklə 4,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bəkir Çobanzadənin anadan olmasının 120 illik yubileyinə həsr olunmuş
- M A T E R İ A L L A R I 31 may 2013-cü il 2
| 1 AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ Görkəmli dilçi alim, ədib professor Bəkir Çobanzadənin anadan olmasının 120 illik yubileyinə həsr olunmuş «BƏKİR ÇOBANZADƏ VƏ TÜRKOLOGİYANIN MÜASİR PROBLEMLƏRİ» mövzusunda Respublika elmi konfransının M A T E R İ A L L A R I 31 may 2013-cü il 2 3 BƏKİR ÇOBANZADƏ – BÖYÜK FİLOLOQ Tofiq Hacıyev I TÜRKOLOJİ QURULTAYDA BƏKİR ÇOBANZADƏNİN FƏALİYYƏTİ Moskva I Türkoloji qurultaya bir neçə il əvvəldən başlamış, bir sıra təşkilat məsələləri ilə yanaşı, onun yeri haqqında da yəqin ki, ciddi düşünmüşdü. Görünür, elmi-mədəni səviyyəni, Bakı Universitetinin varlığını, başqa türk respublikalarından Moskvaya daha yaxın olmağını, nəzarətdə saxlamağın daha asanlığını nəzərə alaraq, Bakı seçildi. Yəqin ki, Türkiyədən çağırılmış elm və təhsil işçilərinin burada fəal çalışdıqlarını nəzərə alaraq, Moskva Bakını türkoloji mərkəzə çevirmək qərarına gəlir və Türkoloji qurultaya mühit hazırlanması üçün Azərbaycan rəhbərliyinə göstəriş verilir. Bu hazırlıq işi N.Nərimanovun sağlığında başladığından və Moskvada bilavasitə Şərq məsələləri ilə məşğul olduğundan, türkoloji qurultayın çağırılması ideyasında da, mərkəzin - məkanım seçilməsində də, şübhəsiz, onun böyük xidmətləri olmuşdur. Mühit hazırlanmasına SSRİ-də çalışan adlı-sanlı türkoloq alimlərin Bakıya dəvət olunamsından başlayırlar. Özbəkistandan Xalid Səid Xocayev, Krımdan Bəkir Çobanzadə dəvət olunurlar. Mirzə Məmmədəli Kazımbəyin şərqşünaslıq məktəbinin yetirməsi Jüje artıq yaradılışından Bakı Universitetində pedaqoji fəaliyyətdə idi (o, gələcəkdə Xalid Səidlə Türk Dünyasının nəhəng abidəsi “Divanü-lüğat-it türk”ü Azərbaycan türkcəsinə çevirəcəkdilər), eləcə də eston türkoloqu Zifeld Simumyaqi, çuvaş Nikolay İvanoviç Aşmarin Bakıda elmi- pedaqoji sahələrdə işləyirdilər (professor Aşmarinin 1925-ci ildə rus dilində “Nuxa şəhərinin xalq şivələrinin icmalı” – Общий обзор народныx говоров города Нухи - əsəri çap olunmuşdu). Beləliklə, 1925-ci ildən professor Bəkir Çobanzadə Azərbaycan təhsil sistemində elmi və pedaqoji işə başlayır. Və maraqlıdır ki, Azərbaycanda işləməsinə baxmayaraq, Türkoloji qurultayın anketində o, “krım tatarı” kimi qeydə alınmışdır (həmin prinsiplə qurultayda Türkiyə nümayəndəsi kimi iştirak edən Əli bəy Hüseynzadə “Azərbaycan türkü” kimi göstərilmişdir). Bəkir Çobanzadənin qurultayın işindəki fəaliyyətini təxmin etmək üçün onu da yada salmaq yetər ki, onun qurultay anketində “təşkilat komissiyası” tə’yinatı ayrıca qeyd olunur. B.Çobanzadə də daxil olmaqla qurultayın təşkilat Hacıyev Tofiq – Bakı Dövlət Universitetinin Türkologiya kafedrasının müdiri, AMEA-nın müxbir üzvü, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor. 4 komissiyasının on üç üzvü vardı: Səməd Ağamalıoğlu - Azərb. MİK sədri, azərbaycanlı (Bakı), E.İ.Aşmarin – professor, çuvaş (Moskva), Əhməd Baytursun – kazak (Qızıl Orda), Vasili Vladimiroviç Bartold – akademik, rus (Leninqrad), Zifeld – Simumyaqi Artur Rudolfov - ədəbiyyatşünas, eston(Bakı), Qalimcan İbrahimov – Qazan tatarı (Qazan), Həbibulla Odabaş – universitet müəllimi, Krım tatarı (Simferopol), Əhməd Pepinov – Gürcüstan türkü (Bakı), Nazir Turyakulov – jurnalist, kazak (Moskva), Cəlaləddin Qorxmazov – kumuk (Mahaçqala), Povloviç Mixail Povloviç – yəhudi (Moskva), Həbib Cəbiyev – “Kommunist”in red., azərbaycanlı (Bakı). Ancaq qurultayın əvvəlcədən təşkilində, gedişindəki iş həcminə, fəaliyyət yerinə görə Bəkir Çobanzadəni heç kəslə müqayisə etmək olmaz. Əlbəttə, heç kəs öz çəkisindən artıq yük götürə bilməz. Ancaq Bəkir Çobanzadənin yüklənməsində onun savadının çəkisi, intelekt əhatəsinin genişliyi, həm dil, həm ədəbiyyat məsələlərinə yiyələnmiş olması, həm oğuz, həm qıpçaq dillərini əlaqələndirmə, uyğunluq və fərqlərinə bələdliyi, müasir türkcələrlə yanaşı, türkcələrin tarixinə dair tədqiqləri, müqayisəli türkologiyanın bilicisi kimi tanınması, ərəb, fars, rus dilləri ilə bərabər bir neçə Avropa dilini bilməsi və başqa keyfiyyətləri nəzərə alınırdı. Həm də o, Azərbaycana yüksək vəzifədən – Krım Maarif Komissarlığınınişçisi, universitet rektoru vəzifələrindən gəldiyi üçün təşkilati işlərdə nəyi və necə etməyi bilirdi. Bütün bunlar, necə deyərlər, səhnəarxası fəaliyyət olmuşdur və Bəkir Çobanzadənin gözümüz önündə olmayan bu işlərinin incəliklərini deyə bilmərik, ancaq doqquz (istirahətsiz) gündə keçirilən on yeddi iclasın yüksək səviyyəsi ilə həm bütövlükdə Azərbaycan hökumətinin, həm təşkilat komissiyasının və bilavasitə professor Bəkir Çobanzadənin əməyini təsəvvür edə bilərik. Biz burada B.Çobanzadənin bilavasitə qurultayın gedişindəki işi ilə bağlı söhbət açırıq. Əslində onun türkoloji qurultayla bağlı fəaliyyəti daha əhatəlidir. B.Çobanzadənin qurultaya qədərki, qurultayda və qurultaydan sonrakı çalışmaları olub. Türkoloji qurultayın qərar və tövsiyyələrini gerçəkləşdirmək üçün o, müxtəlif türk coğrafiyalarında olub. Qurultayın tarixi işini həyata keçirmək üçün yorulmadan maarifləndirmə işi aparıb. B.Çobanzadənin qurultaydan sonrakı maarifçilik və təşkilatçılıq işi ayrıca bir tədqiqat mövzusudur. Əlbəttə, Bəkir Çobanzadənin gözlə görünən işi qurultayın gündəlik işlərində görünən fəaliyyətidir – seçilən komissiyalarda, mə’ruzələrin, qətnamələrin müzakirəsindəki iştirakıdır. Qurultayın birinci iclasında 131 nümayəndə içərisindən rəyasət hey’ətinə seçilən 22 nəfərdən biri professor Bəkir Çobanzadədir. On üçüncü iclasda əlifba ilə, on dördüncü iclasda ədəbi dillə bağlı qətnamə komissiyasının üzvü olur, doqquzuncu iclasda terminologiya üzrə qətnamə komissiyasına sədr tə’yin olunur. On yeddinci iclasda akademik Bartold və akademik Oldenburqun qətnamələrlə bağlı təklifləri ətrafında qalxan mübahisələri məhz B.Çobanzadə məxrəcə gətirir. Yenə on yeddinci iclasda ana dilinin tədrisi metodikasının qətnaməsinin müzakirəsində tədrisdə ana dili fənninə müstəqillik verilməsi paraqrafında “fənnə Yüklə 4,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|