Geologiya kk



Yüklə 0,49 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/22
tarix11.04.2018
ölçüsü0,49 Mb.
#37756
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   22

 

 

 



Anomaliya-bul  jer  katlamlarindagi  tau  jinislarinin  kuraminin  birden  ozgeriu  kubilisi.  Jerdin 

anomaliyasin  izertleu  arkali  onin  katlamlarinin  duzilisin  uyreniuge  boladi.  Jerdin  auirlik  kushi 

gravimetr  asbabi  menen  olshenedi.  Gravimetr  korsetkishleri  bul  gravitatsiyalik  kushtin  tarkaliu 

tartibi  grvimetriyalik  kartalarga  tusiriledi.  Bul  kartalar  menen  jerdin  auirlik  ukshi  sol  jerdin 

geologiyalik  duzilisi  xakkinda  xam  kanday  tau  jininslardan  turatuginligi  aniklanadi.  Jerdin  auirlik 

kushi terenlikke karay ozgeredi xam jer orayinda onin korsetkishi 0 ge ten. 

Jerdin` tig`izlig`i 

Jerdin    tigizligi  jer  massasinin  onin  kolemine  katnasi    arkali  anlatiladi.Seysmetikalik 

tolkinlardin taraliui  tezligine karap, jerdin ortasha tigizligi aniklangan.Mantiyada o`,o`g` gr/sm

q      


litosferada  g`,o`  gr/sm

q

,  tauli  oblastlarda  g`,h  gr/sm



q

  jerdin  ishki  katlamlari  noin  sirtki  katlamina 

karaganda tigizligi ulken bolip keledi. 

Jerdin  en  teren  tigizligi  katlamin    bariosfera  onin  tigizligi    n`-a`g`,q  gr/sm

  kurilisi 



nikel`,temir,auir tau jinislarinan  kuralgan.Bariosferanin ustinde tigizligi boyinsha  litosfera katlami 

jaylaskan.Litosfera  mina  tau  jinislarinan  payda  bolgan  U`  kremniy,alyuminiy    x.t.b    yagniy  jerdin 

tigizligi  onin  orayina  karay  ozgeredi.Onin  ozgeriu  korsetkishine  karap  ,  jer  katlaminin  kanday  tau 

jinislarinan  kuralganin aniklauga boladi. 

                                      Jerdin    magnitizmi 

Jerdin  fizikalaik  kasiyetlerinin    biri  magnitizmi  bolip  tabiladi.  Adamzat  kompasinin  payda 

boliuinan  baslap , jerdin magnitlik kasiyetlerin uyrene basladi xam minaday juumakka keldi.Jerdin 

magitizmine  mina kasyetler ten   

a`.Magnitlik shetleniu 

g`. Magnit agimi 

Magnitlik shetleniu -dep magnit strelkasinin sol jerdin geografiyalik meridiannan shetleniuin 

aytamiz. Jer arka xam Kubla magnitli polyuslardan turadi. Shetleniu Shigiska yamasa Batiska boliui 

mumkin.  Magnit  meridianinin  geografiyalik  meridiannan  shigiska  yamasa  batisk  ozgeriuindegi 

payda bolgan muyeshti magnitlik shetleniu muyeshi dep ataymiz. Magnit shetleniu muyeshi jerdin 

barlik  jerinde  birdey  bolmaydi,  al  ayirim  uakitta  birdey  magnitlik  shetleniu  muyeshinin  birlesken 

sizigin izogon dep atamiz. 

Magnit  agini  dep  magnit  ekvatori  menen  magnit  polyusi  arasindagi  magnit  strelkasinin 

iyiliuindegi  payda  bolgan  muyeshti  ataymiz.  Ol  magnit  polyusinda  90  al  ekvatorda  0  gradusti 

korsetedi.  Jerdin  birdey  magnit  agini  siziklarin  tutastiriushi  sizikti  izoklin  dep  ataymiz.  Magnit 

izogon xam izoklin siziklari geografiyalik enlilik xam uzaklik siziklari menen saykes kelmeydi. 

jerdin  materik  tegislik  bolimindegi  izogon  xam  izoklin  siziklarinin  normal`  jagdaylarinin 

ozgeriui magnit anamaliyasi dep ataladi. Bunday anamaliya jer maydaninda temir xam usigan uksas 

elementler jiynalgan jerlerde ushirasadi. Mi. Magnitogrosk (Rossiya), Jezkazgan (Kazaxstan)  x. t.b. 

Jerdin  magnit  maydaninin  ozgeriuindegi  kubilisti  magnit  borani  (agisi)  dep  ataymiz.  Ol  sol  jerdin 

ishki  katlamindagi  (vulkan,  jer  silkiniu  x.t.b.)  xam  sirtki  (Quyashtin  tasiri,  nayzagay  x.t.b.)  

kushlerdin tasirin baylanisli.    

Jerdin  issilik  kasiyeti    onin  Quyash  sistemasindagi    ornina  xam    ishki    kushlerge  baylanisli.  

Jerdin issilik energiyasinin uliuma eki deregi bar 




 

 

 



1.  Jerdin  ishki  kabatlarindagi  radioaktiv  elementlerdin  idirau  protsessindegi  energiya, 

kosimsha jer yadrosinin xam vulkan energiyasi. 

2.  Sirtki  Quyash  energiyasi.  Jerdin  xaua,  suw  xam  jer  katlamindagi  temperatura  -issilik 

kobinese  Quyash  energiyasina  baylanisli.    Bul  energiya  jer  betinin  rel`efine  xam  onin  formasina 

(geoid) karap jer betinde xar turli bolip keledi. Jerdin biyik- pas, tegis- oy bolganligi janede Quyash 

sistemasinda  kozgalisina  karap    Quyash  nurlari  jer  betin  bir  tegis  kizdirmaydi.  Misali.  Teniz 

kaddinen 100  metrge koterilgen sayin temperatura 0,5 S kemedi.  

Jerde  issilikti  kabil  etiude  osimlikler  dun`si  xaua  agimi  xam  suu  agimlari  ulkenorin  iyeledi. 

Jerge Quyashtan 1 sekundta 1,8. 10 . 24 erg issilik kelip olardan 45 protsenti kosmoslik kenislikke 

shagilisadi. Jerdin sirtki kabatinda issilik birdey bolmaydi (Antarktidada -60 C, al  Afrikada +50 C, 

al onin ishki katlamlarinda turakli fazalar boladi ( Moskvada 20 m terenlikte + 4,2 S, al Parijda  28 

m + 11,8 S x.t.b.). 

Jer kabatinin temperaturasi turakli bolgan terenlikten jer orayina karay vertikal` tusken issilik 

korsetkishinin  1 S  ka  osiui  geotermikalik  baskish  dep  ataladi. Jerdin  geotermikalik  baskishi  5-150 

m araliginda boladi, al uliuma ortasha geotermikalik terenlik 33 m ge ten. Yagniy jer orayina karay 

xar 33 m-den  + 1 S kosilip baradi. Jer katlamindagi 100 m terenliktegi   (+ 3,3  S ) issilik mugdari  

geotermikalik gradient dep ataladi. Jer yadrosinin issilik mugdari +3000+5000 S koleminde boladi.  

 

 



Tayanish tu`sinik 

 

Jerdin` quyash sistemasindag`i orni. Planeta. Jer formasi (geoid). Jerdin` fizikaliq qa`siyetleri: 



Awirliq  ku`shi,  tig`izlig`i,  jerdin`  sirtqi  bo`limi,  jer  qabati,  litosfera,  jerdin`  ishki  qabati,  mantiya, 

yadro. Tig`izlig`i, jerdin` magnitliq qa`siyeti, jerdin` issiliq qa`siyeti. 

 

Sorawlar 



1.Jer haqqinda uliwma tu`sinik 

2. Jerdin` fizikaliq qa`siyetleri 

3. Jerdin` ishki ha`m sirtqi qurami 

 

 



J E R      K A B A T I N I N`     Q U R A M I    

 

REJE: 



 

1. Jerdin` sirtqi ha`m ishki qabatlarina sipatlama 

2. Jer qabatinin` ximiyaliq qurami 

3. Jer qabatinin` strukturasi (minerallar ha`m taw janislar) 

 

A`debiyatlar: 




Yüklə 0,49 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   22




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə