Genealoji TƏHLİLİ (Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında)
Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili
Yüklə 53,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
184 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Tirax/türax - çarıq Tirə çu - oxlov Tiriq-tiriq - oyun adı Tirtir - keşiş To - dənə, ədəd Torıki - qaranlıq Tosiran - boğulmaq Tosirə - boğulmuş Tosundan - boğmaq Tou - ocaq, buxarı Tousdum - yay (fəsil) Toykirşə - kirşə tayı Tö - metalın qızdırılıb soyudulması prosesi (misg.) Tö - tay Tö biran - allanmaq Tö doran - yolundan çıxarmaq Tölərzə - qızdırma Töü - qızdırma Tşo - doşab Tuğ - alın Tumar darən - tumarlamaq Tumeçidi - balqabaq tumu Tup biran - toplaşmaq Tup soxtan - toplamaq Turmux - yumurta Tüğ - damcı Tülə - yunu təmizlənmiş dəri Tümo - zökəm Tünik - nazik Türəmə - törəmə Tüvəlos - quymaq 185 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili U Uf - uf (ədat) Ufsoz - ufuldayan Ux - ox Uxşəmiş - oxşayan Uxşamiş birən - oxşamaq Uxşamiş soxtan - oxşatmaq Uxşor - oxşar Uxşori - oxşarlıq Uxşun - oxatan Ux şundan - ox atmaq Ulduzi - ulduzşəkilli naxış növü Umhəl - o vaxt Umhəlin - o vaxtkı Umhəli - o vaxtlar Umoran - gəlmək Umruz - bu gün Umruzin - bugünkü Umsol/ümsal - bu il Umuc - qatışıq Umun - biz (əvəz.) Un (von) - o (əvəz.) Unca - ora, orada Unyekin - o birisi Urus - rus Urusiyyət - Rusiya Uruz - o gün Usandan - yandırmaq Usdan - hamilə Usqu - tonqal 186 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Usdum - ərsin Ustoran - almaq Ustuxun - sümük Uşun - onlar Utanmiş birən - utanmaq Utanmiş soxtan - utandırmaq Uvordan - gətirmək Ü Ü - o Ügə - ögey, doğma olmayan Ügəi - ögeylik Ülgüzərəgor - ülgüçü Üntər - elə Öpeymun - suölçən Üşə - meşə Üyetikin - o birisi Üylodxoh - övladsevər Üzgi - üzgü V Va - fel düzəldən önşəkilçi Vaburan - əhatə etmək Vaçandan - qoparmaq, çıxarmaq Vaçarundan - yıxmaq Vaçarxıstan - fırlanmaq Vaçağundan - sıçratmaq Vaftoran - dəymək, toxunmaq Vağundən - soxmaq Vaxardən - baş çəkmək, dəymək Vaxıştan - durmaq, oyanmaq 187 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Vaxist-nişt - oturub-durma Vaxişt-nişt soxtan - oturub- durmaq, münasibətdə olmaq Vaxsundan - oyatmaq Vakazirən - bulaşmaq Vaqunaəhəysoxtagor - qatar sürücüsü Valağunda - bulaşmış Valağunda soxtan - bulamaq Valağundan - bulaşdırmaq Vamasirə - şişmiş Vamasirən - şişmək Var - yel Varə - sap Varaftan - dəymək, toxunmaq Varangərən - xalça dəzgahında çubuq Varastan - qurtarmaq Varaşist - toy xərci Var dorən - çevirmək, dönmək, hərlətmək Var dərən - çevirmək Varə - sap Varəncil - təzə əncir Varəndə - yağıntı, yağmur Var dərən - fırlatmaq; bax: vardorən Varistə - yağmış Varistən - yağmaq Vaspardən - söykənmək Vassol - bahar Vehəm - bir-birilə, bahəm Verixtan - qaçmaq Verujundan - qaçırmaq 188 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Vese - kimi (önqoşma) Vəcə - neçə Vəçə - beçə Vəçəqundən - çırmalamaq Vəçənüm - dilənçi Vəçənümi - dilənçilik Vəçəyistən - oynamaq Vəçirəqar - dilənçi Vəd doran - vədə vermək, söz vermək Vədoran - itələmək Vəfo - vəfa Vəfolı - vəfalı Vəxədnoy - bazar günü Vəxəzundan - durğuzmaq, oyatmaq Vəhş - vəhşi Vəhş biran - vəhşiləşmək Vəkə - çəpiş Vəkiran - yığmaq Vələnd - hörümçək Vəlg - yarpaq Vəlistan - yalamaq Vəngəstan - salmaq Vəngiran - doğramaq Vər - səhəngin boğaza qədər olan hissəsi Vərd - xalça dəzgahında olan çubuq Vərdivord - xalçada olan taxtanın hərəkətə gətirilməsi Vərə - qarğa Vərəqləmiş soxtan - vərəqləmək Vərəvurd saxtən - fürsəti əldən Vermək; müq.et: azərb. dial. vərəvurd eləmək «qoz qaymağ» 189 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Vərəzə - yoxuş Vərf - qar Vərfın - qarlı Vəristan - asmaq Vərhəm biran - bulanmaq Vərhəm soxtan - bulamaq Vərmoran - qalxmaq Vərzəndən - dağıtmaq Vəs - bəs Vətöyistan - dözmək Vəşmərdən - söymək Vəşundan - qusmaq, öyümək Vəyiftan - götürmək Vəyəsiran - yapışmaq Vırt-vırt - deyinmə, donquldanma Vırt-vırt soxtan - deyinmək, donquldamaq Vic - yelkən Vicə - qarış Vidalaşmış əbirən - vidalaşmaq Vin - bax (görmək felinin III şəxs əmr forması) Vini - burun Vir - itki Vir biran - itmək Virbirəhon - itirilmişlər, yox olmuşlar Vir soxtan - itirmək Vobərdan - yoğurmaq, daramaq Voçirəqar - yığımjıl Vodaştən - götürmək Vodkərdən - qovlamaq Vodkərdə saxtən - qovlatmaq 190 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Vodmaran - qalxmaq Vodvardən - çıxarmaq Voğundan - soxmaq Vogəh biran - oyanmaq Vokərdən - açmaq Voləndən - göstərmək Vomosiran - şişmək Vomosirə - şişmiş Vomuxta - öyrənmiş Vomuxtan - öyrətmək Vomunda - yorğun Vomundan - yorulmaq Vonçüm - sarmaşıq Vor - yel Vorə - sap, ip Voriş - yağış Voz - açıq Vozi - oyun Vozi bərdan-udmaq (oyunda) Vozi saxtən - oynamaq, rəqs etmək Voyistən/vöyüstan - istəmək, arzulamaq Voyərdundan - qaytarmaq Vuxardən - dəymək Vuşvərdən - söymək Vülö doran - uduzmaq Vürşi - çörək ovuntusu Vürü - umac Y Ya - gəl Ya - ya (bağ.) 191 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Yaiş - ya da (bağ.) Yağini - yəqinlik Yahudi - yəhudi Yaqi - yağı, düşmən Yaqin - yəqin Yalğuz - tək, yalqız Yaltağ - yaltaq Yaltaği - yaltaqlıq Yaltağgəri - yaltağlıq Yaltağgəri soxtan - yaltaqlıq etmək Yani - yəni Yaraş birən - yaraşmaq Yaraş saxtən - yaraşdırmaq Yarış - yarış Yarışmiş birən - yarışmaq Yaşamış biran - yaşamaq Yavoşlə - yavaşca Yayılmış biran - yayılmaq Yazığ - yazıq Yazıği - yazıqlıq Yazığgəri - yazıqlıq, tağırlıq Yazığgəri soxtan - yazıqlıq etmək Yazığıyi umoran - yazığı gəlmək Ye//yeki - bir, biri Ye bicə - bir azca Ye xərə - bir xeyli Yedönə - bir dəfə, bir dönə (dan.) Yeimci - birinci Yekəm - bir az, bəzi Yekəmi - bəziləri Ye qoş - bir az 192 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Yeta - bir dənə Yetayi - biri, birisi Yetək - bircə, tək bir Yetim - yetim Yetimgəri - yetimçilik Yetimi - yetimlik Ye to - bir az, bir qədər Yeznə - yeznə, kürəkən Yəbirdən - birdən Yəciqə - yerli; həmyerli Yədanduni - birdişli Yəxə - yaxa Yəxəhərza - yaxasıaçıq Yəkəma - bəziləri Yəqəd - bir qat Yəni - yəni Yəmanota - manatlıq (bir manat) Yəpoyi - birayaqlı Yərangi - birrəngli, yekrəng Yəva - pis, yava Yəvər - düyə Yəvo - pis, yava Yəvogəri - pislik Yəvoşlə - astaca, yavaşca, yungulcə Yiğindərin - yır-yığış Yiki - biri(si) Yod - yad Yodgəri - yadlıq Yodi - yadlıq Yof biran - tapılmaq Yof soxtan - tapdırmaq 193 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Yoftan - tapmaq Yol - yal, yalman Yonzəh - on bir Yos - yas Yos giriftan - yas tutmaq Yosin - yasin Yos nohran - yaş qoymaq Yuxsul - yoxsul Yuxsulgəri - yoxsulluq Yuxsuli - yoxsulluq Yunca - yonca Z Zabt - zəbt Zabt soxtan - zəbt etmək Zabtsoxtagor - işğalçı Zaif - zəif Zalüm - zalım Zan - qadın Zanburo - vurgetsin (silah növü) Zand - zənn Zand soxtan - zənn etmək, düşünmək Zani-mərdi - arvadlı-kişili Zanuna - qadın üçün, qadına aid Zanxolu - dayıarvadı Zan-şüvər - ər-arvad Zang - zəng Zang zərən - zəng vurmaq Zangəri - qadınlıq, arvadlıq Ziy - yaşa Ziyod - artıq 194 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Ziyod biran - artmaq Ziyod soxtan - artırmaq Ziyodi - artıqlıq Ziyodgəri - artıqlıq Ziyon - ziyan Ziyon saxtən - ziyan etmək Ziyoni - ziyanlıq Ziyonkor - ziyankar Ziyonkori - ziyankarlıq Ziyonni - ziyanlı Ziyongəri - ziyanlıq Ziley - tez Zimilərz - zəlzələ; müq.et: azərb. dial. Yer tərpənməsi Zimin - yer Zindon - zindan, həbsxana Zində - diri Zində-zində - diri-diri Zir - aşağı, aşağı hissə; alt Zir-zəvər - aşağı-yuxarı, alt-üst Zirbıği - bığaltı Zirqurti - boğazaltı Zirdabon - dabanaltı Zirin - altdakı Ziro - aşağı, alt Zirolat - alt paltarı Zirpüsti - dərialtı Zirxoki - torpaqaltı Zirxərmoni - xırmanda döyülən taxıldan qalmış qalıq: köçəl Zirçümi - gözaltı Zirçünə - çənəaltı Zirşir - südün alt hissəsi 195 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Zirşəlvar - alt tumanı Ziröyi - sualtı Zistan - yaşamaq Zınqavod - mıxın başını girdələmək üçün alət (misg.) Zuvan - dil Zuvol - kömür Zuvolkeş - kömürçü Zuvolsuzundagor - kömür yandıran Zuvolfürüş - kömürçü, kömürsatan Zuyiraz - tezliklə Zumustun - qış Zumustuni - qarpız Zuni - diz Zunə - kilid,qıfıl Zur - zor, güc(ü) Zurgəri - güclülük, zorluluq Zuhun - dil Zuhunbəbəy - turşəng Zuhundan - diriltmək Zuhunlə - dilciyəz Zuhunşünas - dilşünas, linqvist, dilçi Zuğol - zoğal Zuğoli - zoğalı (rəng) Zü - tez Zübəzü - tez-tez Züdirəgor - itigözlü Züdən - tezdən Zükəm - zökəm Zül-züli - zolaqlı, zolaq-zolaq Zülei - tələsik Zügirəştəni - tez keçən 196 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Zəvər - yuxarı Zəvərin - yuxarıdakı Zəyifi - zəiflik Zəyifləmiş birən - zəifləmək Zəyifgəri - zəiflik Zəmonə - zəmanə Zəndan - doğmaq Zəndəgor - doğan Zəncirəbənd - armud növü Zənlə - arvadcığaz Zəngü - üzəngi Zənən - qadın Zəpzərd - sapsarı Zəran - vurmaq Zərva - aşağı Zərd - sarı Zərd biran - saralmaq Zərdi - sarılıq Zərdə - yer kökü Zərdəkülə - sarıkök Zərdəö-kəsilmiş pendirdən axan su Zərofət - zarafat Zərofət soxtən-zarafat etmək Zərofətcil - zarafatcıl Zərə biran-vurulmaq, qırxılmaq, çalınmaq Zərəbəstən - çağırtdırmaq Zərəl- zərər; müq.et: azərb. dial. zər əl Zərəl zəran- zərər vurmaq Zərəl soxtan - zərər etmək Zərəgov - vurağan inək Zərəgor - vurağan 197 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Zəfru - aşağı Zəhmət-zəhmət Zəhmət doran - zəhmət vermək Zəhmətkəş-zəhmətkeş Zəhr - zəhər Zəhfürün - zəfəran Zəhərin - zəhərli Zəhərlənmiş biran - zəhərlənmək Zəhərlənmiş soxtan - zəhərləmək Zəğri - yemişan Zouz - yaşıl Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealojı təhlili MÜNDƏRİCAT Ön s ö z ................................................................................ 3-6 G iriş................................................................................... 7-15 Tat dilinin spesifik və ümumiran mənşəli sözləri........... 16 Tat dilinin spesifik sözləri................................................ 16-17 Tat dilinin ümumiran mənşəli sözləri............................ 17-26 Digər İran dillərində təsadüf olunmayan sözlər.......... 26-42 Tat dilində hibrid sözlər................................................... 42-51 Tat dilində alınmalar........................................................ 52-55 Azərbaycan dilindən alınmalar...................................... 55-58 Türk dilindən alınmalar................................................... 58-74 Tat dilində ərəb-fars dillərindən alınmalar................... 74-76 Tat dilində rus dilindən alınmalar....................................... 76 Tat dilində digər dillərdən alınmalar................................ 77-82 Nəticə....................................................................................... 83-89 İxtisarlar................................................................................. 90-91 İstifadə olunmuş ədəbiyyat.................................................. 92-102 Tatca-azərbaycanca sözlük.............................................. 103-156 Mündəricat.............................................................................. 157 Gülsüm Hüseynova. Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili Gülsüm İsrafil qızı Hüseynova Bakı şəhərində anadan olmuş dur. 1984-1989-cu illərdə indiki Bakı Dövlət Universitetinin filolo giya fakültəsində təhsil almışdır. 1995-1999-си illərdə AMEA-nın Nəsimi adma Dilçilik İnsti tutunun aspirantı olmuş, «Tat dilinin lahıc ləhcəsi» (2003) möv zusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir. O, bir sıra Beynəlxalq konfransların iştirakçısı olmuş, Azərbaycanda və xa ricdə (Almaniya, Türkiyə, Ukrayna və s.) 50-ə yaxın məqalənin və 2 monoqrafiyanın müəllifidir. «Azərbaycan tatlarının dilinin leksikası» mövzusunda doktorluq dissertasiyası üzərində işləyir. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Gülsüm Hüseynova ha zırda Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu Dil əlaqələri şöbəsində aparıcı elmi işçi vəzifəsində çalışır. «Tat dili leksik fondunun genealoji təhlili» müəllifin sayca üçüncü əsəridir. GÜLSÜM HÜSEYNOVA TAT DİLİ LEKSİK FO ND UN U N GENEALOJİ TƏHLİLİ (Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında) « E l m v ə T ə h s i l » n ə ş r i y y a t ı n ı n d i r e k t o r u : p r o f e s s o r N a d i r M Ə M M Ə D L İ D iz a y n : Z a h i d M ə m m ə d o v T e x n i k i r e d a k t o r : R ö v ş a n ə N i z a m i q m Y ığ ıl m a ğ a v e r i lm iş 1 4 . 0 3 . 2 0 1 3 Ç a p a im z a la n m ış 0 4 . 0 4 . 2 0 1 3 Ş ə r t i ç a p v ə r ə q i 1 0 . S i f a r i ş № 8 9 K a ğ ız f o r m a tı 6 0 x 8 4 1 / 1 6 . T iı a j 5 0 0 K ita b « E l m v ə T ə h s i l » n ə ş r i y y a t - p o l i q r a f i y a m ü ə s s i s ə s i n d ə h a z ır d i a p o z i t i v l ə r d ə n ç a p o lu n m u ş d u r . E - m a i l : e l m v e t e h s i l @ b o x . a z T e l: 4 9 7 - 1 6 - 3 2 ; 0 5 0 - 3 1 1 - 4 1 - 8 9 Ü n v a n : B a k ı, İ ç ə r i ş ə h ə r , 3 - c ü M a q o m a y e v d ö n g ə s i 8 /4 . Yüklə 53,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|