Müasir dünya tarixçiləri arasında böyük türk köçləri, daha
dəqiq desək axınları ilə əlaqədar ötən dövrlərdə mövcud olmuş və
bir qrup alimlər tərəfindən az qala məqsədli surətdə elmi doqmaya
çevrilmiş fikirlər ciddi tənəzzülə uğramaqdadır. Belə ki, türklərin
Şərqdən Qərbə doğru ilk axınlarınin qəbul edildiyi kimi bizim eranın
4-5-ci əsrlərinə deyil, ondan çox-çox əvvəllərə gedib çıxdığı
barəsindəki elmi qənaətlər öz obyektiv təsdiqini getdikcə daha qəti
şəkildə tapmaqdadır. Eramızdan bir neçə yüz, hətta min il qabaq
Qafqazda və bu yerlərdən həm şərqə, həm də qərbə doğru yayılan
ərazilərdə yaşamış bir sıra xalqların etnik mənşəyi ilə bağlı elmi
araşdırmalar və apanlan arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan
maddi-mədəniyyət nümunələri onların məhz türklərlə bağlılığını üzə
çıxarır. Ancaq türklərin tarixdə yeni ərazilərə doğru elmi
mənbələrdə yanlış olaraq göstirildiyi kimi bir dəfə deyil, azı iki dəfə
böyük axınlar etdiklərini qəbul edən müəlliflərin sonralar türklərin
keçib getdikləri və uzun bir müddət məskunlaşdıqları həmin
ərazilərdə yaranmış dövlətlərin bu etnosun adı ilə əlaqələndirilməsi
ilə razılaşmamaları qəribə deyilmi? Belə münasibətə qısqanclıqdan,
tarixi təhrifdən başqa nə ad vermək olar. Haradan qaynaqlandığı
elmi dairələrdə artıq şübhə doğurmayan bu münasibətin arxasında
hansı niyyətlərin gizləndiyi aydındır: Qərbdə, o cümlədən onun
üçün Şərqə pəncərə sayılan Azərbaycanda qədim Türk
dövlətlərinin
mövcudluğunu inkar yolu ilə türk etnosunun buraya sonradan
gəldiyini, aborigen olmadığını sübuta yetirmək. Yaxud həmin
ərazilərdə neçə min il əvvəl yaradılmış dövlətlərin quruculan kimi
türklərin deyil, başqa xalqların göstərilməsi ilə türklərin bəşər
sivilizasiyası qarşısındakı böyük xidmətlərini danmaq, onları yalnız
dağıdıcı gücə malik bir vəhşi kimi təqdim etmək. Ancaq belə məntiq
sahibləri unudurdular ki, nə vaxtsa, dünya tarixinin bir çox mühüm
dövrləri və bu dövrlərdə baş vermiş hadisələrlə bağlı obyektiv
reallıqlar aşkarlana, tarixə milli və dini-etnik maraqlardan deyil, əsl
həqiqətin və ədalətin bərpası mövqeyindən yanaşıla bilər. Yəqin
oxucu da razılaşar ki. Lev Qumilyov, Oljas Süleymenov, Tadeuş
Svyataxovski və s. müəlliflərin yazdıqları bu qənaətimizdə ifrata
vamıadığımızı kifayət qədər təsdiqləyir.