Flsf (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2017 Güz, sayı: 24, s. 377-392
Yüklə 1,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2017 Güz, sayı: 24, s. 377-392
“Ekofeminizm ve Dualizm Fikri” Seçil Mine TÜRK FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2017 Güz, sayı: 24, s. 377-392
yönetmeye dişiden daha yetenekli olduğunu” savunur ve “erkekle kadın arasındaki üstünlük-aşağılık ilişkisinin sürekli olduğuna” işaret eder. 28
bakıldığında ekofeminizmin farklı biçimleriyle birlikte sunduğu şeyin aslında patriarşi temelli bir mekanikçi felsefe eleştirisi olduğu savunulabilir. Westfall’ın deyişiyle, mekanikçi felsefe ya da mekanikçi doğa felsefesi, ortaya çıkışında Descartes’in (1596-1650) belirleyici bir etkiye sahip olduğu bir temayül olarak on yedinci yüzyılda somutlaşmış ve Descartes’ın dualizm temelli düşünsel modeli ile “Rönesans natüralizmine karşı bir tepki oluşmasını sağlayarak” doğa bilimlerinin “madde dünyası”na odaklanmasına yol açmıştır. 29 Ancak hemen belirtilmesi gerekir ki burada sorun; sadece madde dünyasına odaklanmak ya da o dünyayı bir tür kurucu nokta olarak kabul etmek değildir. Dualizm tartışması açısından kritik bir önemi haiz bir biçimde asıl mesele maddi ve tinsel olan arasında bir tür kapanması imkansız mesafe inşa edilmesisidir. Gribbin’in altını çizdiği üzere, “düşünüşünde mistik kuvvetlerden en ufak bir iz kalmayacak biçimde sıyrılan ve hem üzerinde yaşadığımız dünyanın hem de bu dünyaya yerleşmiş maddi canlıların deney ve gözlemle tespit edilebileceğimiz yasalara uyan temel fiziksel varlıklar olarak anlaşılabileceği konusunda ısrar eden” 30 Descartes’ın düşünen şey ile uzamlı şeyi, yani Res Cogitans ile Res Extensa’yı birbirine zıtlıkları üzerinden düşünen tavrı düşünce ve madde, ruh ve beden arasında daha sonra derinleştirilecek bir dizi karşıtlığın kapısını aralamış ve bu haliyle “modern bilimin fiziksel doğası”nın vücuda gelmesine katkıda bulunmuştur. 31
safhalarına eklemlenerek daha belirgin ve sistematik bir hal alacak bir kesinlik, dualizm ve hiyerarşi örüntüsüne işaret eden yaklaşımının izleri; düşünürün Metod Üzerine Konuşma’sında (1637) da görülür. Hall’ın zikrettiği üzere, “dualizmin en çarpıcı ve etkin örneği olarak düşünen şey ve uzamlı şey arasındaki ayrımı” sunan Descartes 32 bu metin özelinde kendisi için çizdiği çerçeve içinde “apaçık bilinmeyen hiçbir şeyi doğru kabul
28 Aristoteles. Politika, çev. M. Tunçay, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2006, s. 11-13, 26. 29 Richard S. Westfall, Modern Bilimin Oluşumu, çev. İ. H. Duru, Tübitak, Ankara, 2004, s. 35. 30
31 Richard S. Westfall, a.g.e, s. 35-36. Cottingham’a göre dualizm, “doğaları kökten bir biçimde karşıt olan iki ayrık tözün, zihnin (veya ‘düşünen töz’ün) ve bedenin (veya ‘uzamsal töz’ün) olduğuna dair Descartesçı düşünceye verilen standart bir etikettir.” Bkz. John Cottingham, Descartes Sözlüğü, çev. B. Gözkan vd., Doruk Yayımcılık, Ankara, 2002, s. 118. 32 Roland Hall, “Dualism”, The Concise Encyclopedia of Western Philosophy and Philosophers (ed. J. O. Urmson) içinde, Hawthorn Books, Inc., New York, 1960, s. 115. “Ekofeminizm ve Dualizm Fikri” Seçil Mine TÜRK FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2017 Güz, sayı: 24, s. 377-392
etmemek,” “incelenen güçlükleri bölümlere ayırmak,” “en basit ve bilinmesi en kolay şeylerden başlayarak, tıpkı basamak basamak bir merdivenden çıkar gibi, azar azar en mürekkeplerinin bilgisine kadar yükselmek için, hatta tabiatları gereğince birbiri ardınca sıralanmayan şeyler arasında bile bir sıra bulunduğunu farz ederek, düşünceleri bir sıraya göre yürütmek” 33
gibi kuralların mevcut olduğunu vurgular. Descartes’ın büyük bir dikkatle belirlediği bu yol haritası yüzyıllar sonra postmoderniteden çokkültürlülüğe uzanan bir hat üzerinden çeşitli eleştirilere konu olacaktır. Tam da bu minvalde ekofeminizmin kurucu varsayımlarından birinin, doğanın ve kadının tahakküm altına alınma sürecini tarihsel bir dualizm inşasının uzantısı olarak görmek olduğu iddia edilebilir. Bu noktada ekofeminist perspektif, Kartezyen dünya görüşüne yahut modern bilim paradigmasına eleştirel yaklaşmak eğilimindedir. Örneğin Shiva “indirgemeci veya mekanik bir paradigma olarak hakim modern bilim”i, “Batılı erkeğe ait” bir “patriyarkal proje” olarak ele alır. Bu proje bağlamında doğanın “giderek tecavüz edilesi bir kadın olarak görülmeye başladığı”nı iddia ederek kadının ve doğanın erkeğe boyun eğme sürecinin meşrulaştırıldığını savunur. 34 Sturgeon da ekofeminist teorinin “Batı biliminin ve ideolojisinin kalbinde yer alan kültür/doğa (şeklindeki) hiyerarşik dualizmin eleştirisi” ile olan hayati bağına değinir. 35 Chakraborty ise “Avrupa bağlamında aklın ve zihnin erkekle, duygu ve bedenin ise kadınla özdeşleştirildiği”ne dikkat çekerek söz konusu eğilimin kolonyalizm ekseninde yansımaları olduğunu, bu bağlamda sömürgecinin akıl ve zihin, sömürülünenin ise duygu ve bedenle ilişkilendirildiği”ni ileri sürer. 36
37 , indirgemeciliği reddeden bütünsel bakış açısı, diğer yandan feminizmin kurucu
33 Descartes, Aklını İyi Kullanmak ve Bilimlerde Doğruyu Aramak İçin Metod Üzerine Konuşma, çev. M. Karasan, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1997, ss. 20-21. Descartes’ın dualist yaklaşımına dair bir başka örnek olarak Ruhun İhtirasları’na (1649) da bakılabilir. Descartes burada akıl ve beden arasındaki karşıtlığını konumlandırırken “Bizde aklımıza aykırı ne görülürse, hepsini vücuda yüklemek gerekir” değerlendirmesini yapar. Bkz. Descartes, Ruhun İhtirasları, çev. M. Karasan, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1997, s. 41. 34 Vandana Shiva, a.g.e, s. 56, 59-60. 35 Noël Sturgeon, Ecofeminist Natures: Race, Gender, Feminist Theory and Political Action, Routledge, London, 2016, s. 114. 36 Roma Chakraborty, “The Deep Ecology/Ecofeminism Debate: An Enquiry into Environmental Ethics”, Journal of Indian Council of Philosophical Research, vol. 32, no. 1, 2015, s. 128. 37
kısaca şu söylenebilir: Çevrecilik, bir paradigma olarak modernitenin rasyonel insan tahayyülüne ve onun araçsal aklına yaptığı vurguyu esas alır. Bu yaklaşım çevrenin korunmasını salt insan faydası temelinde ele alır ve sistematik ve kapsamlı bir doğa
Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|