Fənn: Maliyyə, pul tədavülü və kredit
Mühazirə müəllimi: Dos. M.C.Hüseynov
Mövzu 1. Maliyyənin mahiyyəti.
P L A N
1. Maliyyənin
mahiyyəti, predmeti və metodu.
2. Maliyyənin funksiyaları.
3. Maliyyənin zəruriliyi.
4. Maliyyə resursları.
Ə D Ə B İ Y Y A T
1. S.Məmmədov - Maliyyə, Bakı – 1997
2. A.M.Kərimov və başqaları – Maliyyə, Bakı – 2001
3. N.Novruzov, X.Hüseynov – Maliyyə, Bakı – 2007
KitabYurdu.az
1
vəsaitləri
kapital
qoyuluşunun
maliyyələşdirilməsinə,
istehsal
fondunun
tamamlanmasına və s. xərclərə istifadə edilir. İstehlak fondu zəruri və izafi
məhsulun dəyəri hesabına formalaşır.
Ehtiyat fondu izafi məhsulun dəyəri hesabına təşkil olunur və müvəqqəti baş
verən ehtiyaclar həmin fondun vəsaiti hesabına ödənilir.
Mərkəzləşdirilmiş pul vəsaitləri fondları dövlət səviyyəsində formalaşdırılır.
Onlara müxtəlif hakimiyyət orqanlarının büdcələri, sosial və iqtisadi təyinatlı
büdcədənkənar fondlar daxildir.
Beləliklə, spesifik ictimai təyinata malik olan, obyektiv xarakter daşıyan
və cəmiyyətdə mövcud olan real iqtisadi münasibətləri əks etdirən maliyyə,
iqtisadi kateqoriyadır. Bu iqtisadi kateqoriyanın xarakterik xüsusiyyəti ondan
ibarətdir ki, həmişə pul formasında ifadə olunur. Pul yoxdursa, maliyyə
münasibətləri də yoxdur, çünki bu münasibətlər aşkarlanmır, başqa cür ifadə
oluna bilmir.
Quldarlar tərəfindən vətəndaşların əmlakının götürülməsi, feodalizm
dövründəki natural ödəmələr, bizim ölkəmizin tarixində pul tədavülünün
dağılması hesabına ictimai münasibətlərin naturallaşması və s. qətiyyən natural
şəkildə qarşılıqlı maliyyə əlaqələrinin mümkünlüyünü sübut etmir. Əksinə, bir
daha sübut edir ki, maliyyə münasibətləri müəyyən şəraitdə mövcud ola bilər və
belə şəraitin olmaması bu kateqoriyanın fəaliyyət dairəsini məhdudlaşdırır.
Maliyyənin mahiyyətinin müəyyən olunması zamanı iqtisadçılar arasında
böyük fikir ayrılığı yaranır. Onlardan bəziləri maliyyənin bölgü kateqoriyası,
digərləri istehsal kateqoriyası, üçüncü qrup isə geniş təkrar istehsal kateqoriyası
kimi qiymətləndirirlər.
Məlum olduğu kimi geniş təkrar istehsalı 4 mərhələdən ibarətdir:
İstehsal [........ Bölgü [....... Mübadilə [....... İstehlak.
Hər bir mərhələnin özünə məxsus aləti və obyektləri var. İnsanın həmin
alətlər vasitəsilə obyektə təsir göstərir və həmin mərhələlər həyata keçirilir.
Məsələn, əsas fondlar vasitəsilə insan şüurlu surətdə dövriyyə fondlarına təsir
göstərir və beləliklə istehsal alınır. Dəyər bölgüsü zamanı insanlar maliyyə
vasitəsilə ümumi milli məhsulun dəyərinə təsir göstərir və bölgü alınır. Bu
arqumentlərlə sübut etmək olur ki, maliyyə bölgü kateqoriyası olaraq geniş təkrar
istehsalın mərhələlərinin yalnız dəyər bölgüsü hissəsində iştirak edir. O nə istehsal,
nə mübadilə, nə də istehlakda bir başa iştirak edə bilməz və yalnız bölgü vasitəsilə
onlara təsir göstərir.
Maliyyə münasibətlərinin yaranması özünü həmişə pul vəsaitlərinin hərəkəti
şəklində təzahür etdirir. İstehsal və istehlak prosesində pul vəsaitlərinin
hərəkətlərinin olmaması həmin mərhələlərdə maliyyə münasibətlərinin olmadığını
sübut edir. Pul vəsaitlərinin hərəkəti istehsal tsiklinin II və III mərhələlərində-
bölgü və mübadilə prosesində baş verir. Ancaq bu mərhələlərdə də pul
vəsaitlərinin hərəkəti öz xarakterinə görə müxtəlifdir. Beləliklə, hətta bu
mərhələlərin hər ikisində maliyyə münasibətlərinin eyni fəaliyyət göstərdiyini
söyləmək olmaz.
KitabYurdu.az
3