Farg’ona filiali

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

FARG’ONA FILIALI
KOMPYUTER INJINIRING FAKULTETI KOMPYUTER KOMPYUTER TIZIMLARI KAFEDRASI

“Kompyuterni tashkil etilishi”

fanidan
MUSTAQIL ISH

Mavzu: Protsessorni boshqarish

Bajardi: Xaydarova. G
Tekshirdi: Yo’ldosheva.D.Sh
Guruh: 715-21

Farg`ona 2023yil

REJA:

1. Kirish

2. Protsessorni boshqarish haqida tushuncha
3. Protsesorlarni ishlashi
4. Protsessorni rejalashtirish va ahmiyatlari
5. Xulosa.
6. Foydalanilgan adabiyotlar.
Protsessor (inglizcha: processor) inglizchada „Process“ soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, „jarayon“ — jarayonni amalga oshiruvchi, boshqaruvchi maʼnolarini bildiradi. Kompyuter Protsessori asosan kompyuterda boʻladigan jarayonlarni amalga oshirish va boshqarish vazifalarini bajaradi. Asosiy oʻlchov birligi chastota hisoblanadi. Protsessor chastotasi uning maʼlum vaqt ichida nechta amalni bajara olishini ifodalaydi.
Protsessor (lot. processus — surilish) — elektron mashinaning dastur (programma) da koʻzda tutilgan amallar; informatsiyani oʻzgartirish, barcha hisoblash jarayonlarini, xisoblash mashinasidagi boshqa qurilmalarning ishini boshqarib turish uchun moʻljallangan markaziy qurilmasi. Asosiy qismlari: arifmetikmantiqiy qurilma va boshqarish qurilmasi. Arifmetikmantiqiy qurilmada axborot arifmetika va mantiq jihatidan qayta ishlanadi.

Ushbu mavzu jarayonlarni boshqarish, jarayonlarni rejalashtirish va rejalashtirishning asosiy tushunchalarini o‘z ichiga oladi.Ushbu ma’ruzada batafsil muhokama qilingan birinchi konsepsiya, jarayon va jarayonlarni boshqarish tushunchasi. Quyidagi masalalar ko‘rib chiqiladi:

- jarayon tushunchasi;
- jarayon holati;
- jarayonni boshqarish bloki;
- jarayonlarni rejalashtirish;
- jarayonlar bo‘yicha operatsiyalar;
- Operatsion tizimda jarayonlar va ularning holatlari
Jarayon tushunchasi
Jarayon - bu foydalanuvchi tomonidan ishga tushurilgan dastur, jarayon buyruqlarni bajaruvchi to‘plam majmui (xotirani bajarish uchun ajratish va fayllar va kiritish/chiqarish qurilmalaridan foydalaniladigan manzil va boshqalar) va operatsion tizim boshqaruvida joylashgan joriy vaqtda uni bajarilishini (registr, dastur hisoblagich, stek holati va qo‘llash belgilari) tavsiflaydi. Ish paytida operatsion tizim ko‘plab dasturlarni bajaradi: paketli vazifalar, vaqtni taqsimlash rejimida foydalanuvchi dasturlari, tizim dasturlari va jarayonlari. Foydalanuvchi dasturlarini tavsiflovchi bir nechta o‘xshash atamalar (terminlar) mavjud: jarayon (process), vazifa (job), topshiriq (task). Ushbu atamalarni sinonim deb hisoblashimiz mumkin.
Jarayonning muhim xususiyati: bu ketma-ket bajarilishi kerak bo‘lgan hisoblash birligi, ya’ni, har bir jarayon o‘zining ketma-ket boshqarish oqimiga (control flow) ega - bu jarayon tomonidan bajariladigan buyruqlar ketma-ketligidir. Operatsion tizim tomonidan yaratilgan va boshqariladigan jarayon quyidagi asosiy ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi:
Jarayon holatlari
Jarayon ishga tushganda, jarayon o‘z holatini quyidagicha o‘zgartirishi mumkin:
Yangi (new): jarayon operatsion tizim tomonidan yaratilgan, ammo hali ishga tushmagan;
Bajarish (running): Jarayon buyruqlari protsessorda
bajariladi yoki OT ishlaydigan kompyuter tizimining protsessorida;
Kutish (waiting): jarayon qandaydir hodisa sodir bo‘lishini kutmoqda, masalan, kiritish/chiqarishni (I/O) tugallanishini. Kutish holatida jarayon protsessorni egallamaydi;
Tayyorlilik (ready) jarayon bajarilishi uchun protsessor resurslarini olishni kutmoqda. Jarayon odatda u yaratilganda ham, yoki kiritish/chiqarish (I/O) tugagandan so‘ng ham (kutish holatidan) bajarilishga tayyor holatga keladi;
Tugatish (finished): Jarayonni bajarish tugallandi.
Jarayon holat diagrammasi
Kiritilgan topshiriqlarni hisoblash tizimlarda bajarilishi (faqat foydalanuvchi dasturlari emas, balki operatsion tizimning belgilangan qismi bo‘lishi mumkin) jarayon majmuini tashkil qiladi. Shubxasiz, har bir vaqt momentida bir protsessorli kompyuter tizimida faqat bitta jarayon bajarilishi mumkin. Multidasturli hisoblash tizimlarida protsessordagi bir jarayonni boshqasiga ulash orqali bir nechta jarayonlarni parallel qayta ishlanadi. Bitta jarayon bajarilgunga qadar qolganlari o‘z navbatini kutadi.
Har bir jarayon kamida ikki holatdan iborat bo‘lishi mumkin: bajariluvchi jarayonlar va bajarilmaydigan jarayonlar. 2.1- rasmda jarayon holat diagrammasi modeli ifodalangan.
Tizimda paydo bo‘lgan har qanday jarayon tayyorlilik holatida bo‘ladi. Operatsion tizim tayyor jarayonlardan birini tanlab foydalanadigan algoritmni rejalashtiradi va uni bajarish holatiga o‘tkazadi. Bajarish holatida jarayonni dasturiy kodini bevosita bajarishga o‘tkaziladi. Bu jarayon holatidan chiqish uchun uchta sabab bo‘lishi mumkin:
Operatsion tizim uning mavjudligini tugatishi;
Ayrim voqealar sodir bo’lmasligi uchun u o‘z ishini davom ettirmasligi mumkin va operatsion tizim uni kutish holatiga o‘tkazadi;
uni tayyorlilik holatiga qaytishda hisoblash tizimlarida uzilishlarning paydo bo‘lishi natijasida (masalan, bajarilish uchun ajratilgan vaqtni tugab qolishi sababli vaqtni uzilishi).
Jarayon kutish holatidan tayyorlilik holatiga o‘tgandan so‘ng u qaytadan bajarish uchun tanlanishi mumkin.
2.3- rasmda yana ikkita jarayon holati kiritilgan: yangi (jarayon tug‘ilishi) va tugatish (bajarishni tugallanishi).
Operatsion tizimdagi oqimlar va ularning turlari
Oqim - bu operatsion tizimning mohiyati, protsessorda ko‘rsatmalar to‘plamini bajarish jarayoni, aniqrog‘i dastur kodi. Oqimlarning umumiy maqsadi ikki yoki ko‘plab turli xil vazifalarni protsessorda parallel bajarishdir.
Oqim o‘zining kod segmenti, ma’lumotlar segmenti va ochiq fayllarini teng huquqli oqimlari bilan almashadi. Agar bir oqim kod segmentining xotira elementini o‘zgartirsa, qolgan barcha oqimlar buni ko‘radi. Oqim yengil jarayon deb ham ataladi. Oqimlar parallellash orqali dastur samaradorligini oshirish usulini taqdim etadi. Quyidagi rasmda bir oqimli va ko‘p oqimli jarayonlarning ishlashi ko‘rsatilgan.
Oqimlar - bu klassik jarayonga mos keladigan ishchi oqimlarni kamaytirish hisobiga operatsion tizimning ish faoliyatini yaxshilashga qaratilgan dasturiy yondashuv.
2.1- jadval. Jarayon va oqim o‘rtasidagi farq
Har bir oqim aniq bitta jarayonga tegishli va jarayondan tashqarida hech qanday oqim mavjud bo‘lmaydi. Har bir oqim alohida boshqaruv oqimini anglatadi. Oqimlar tarmoq serverlari va veb- serverlarni amalga oshirishda muvaffaqiyatli ishlatilgan. Ular shuningdek, umumiy xotiraga ega bo‘lgan ko‘p protsessorlarda ilovalarni parallel ravishda bajarish uchun munosib asosni ta’minlaydi.
Oqim afzalliklari
Oqimlar kontekstni almashtirish vaqtini kamaytiradi;
Oqimlardan foydalanish jarayon ichida parallellikni ta’minlaydi;
Samarali aloqa;
Kontekst oqimlarini almashtirish va yaratishda yanada tejamkor;
Oqimlar ko‘p protsessorli arxitekturalardan keng miqyosda va samarali foydalanishga imkon beradi.
Oqim turlari
Oqimlar quyidagi ikki usulda amalga oshiriladi:
Foydalanuvchi darajasidagi oqimlar (User Level Threads) - foydalanuvchi boshqaradigan oqimlar;
Yadro darajasidagi oqimlar (Kernel Level Threads) - yadroda ishlaydigan operatsion tizim boshqaradigan oqimlar, operatsion tizim yadrosi.
Foydalanuvchi darajasidagi oqimlar
Bunday holda, oqimlarni boshqarish yadrosi oqimlarning mavjudligi haqida xabardor bo‘lmaydi. Oqimlar kutubxonasi oqimlarni yaratish va yo‘q qilish, xabarlar va ma’lumotlarni oqimlar o‘rtasida uzatish, oqimlarni bajarishni rejalashtirish va oqim kontekstlarini tiklash va saqlash kodlarini o‘z ichiga oladi.
- Foydalanuvchi darajasidagi oqimlarning afzalliklari:
- Oqimni almashtirish yadro rejimi imtiyozlarini talab qilmaydi;
- Foydalanuvchi darajasidagi oqim har qanday operatsion tizimda ishlashi mumkin;
- Rejalashtirish foydalanuvchi darajasidagi oqimga xos bo‘lgan dastur bo‘lishi mumkin;
- Foydalanuvchi darajasidagi oqimlar tezda yaratiladi va boshqariladi.
- Foydalanuvchi darajasidagi oqimlarning kamchiliklari:
- Oddiy operatsion tizimda tizim qo’ng’iroqlarining aksariyati bloklanadi;
- Ko‘p oqimli ilovalar ko‘p protsessorli ishlov berishning afzalliklaridan foydalana olmaydi.

Kompyuter protsessori qanday ishlaydi

Protsessorning asosiy printsiplarini demontaj qilishdan oldin, uning tarkibiy qismlari bilan tanishib chiqish tavsiya etiladi, chunki bu shunchaki anakartga o'rnatilgan to'rtburchaklar plastinka emas, balki ko'plab elementlardan hosil bo'lgan murakkab qurilma. Siz bizning maqolamizda CPU qurilmasi bilan tanishishingiz mumkin va endi maqolaning asosiy mavzusiga o'tamiz.
Barcha operatsiyalar bir vaqtning o'zida ishlashi kerak, chunki tizim faoliyati davomida bir vaqtning o'zida bir nechta dastur ishga tushiriladi. Bu protsessor tomonidan ma'lumotlarni qayta ishlash orqali amalga oshiriladi, bu sizga operatsiyalarni ustuvorlashtirish va ularni parallel ravishda bajarishga imkon beradi.
Buyruqning bajarilishi
Buyruqni qayta ishlash ikki qismga bo'linadi - operatsion va operand. Operatsion komponent hozirgi vaqtda ishlashi kerak bo'lgan butun tizimni ko'rsatadi va operand faqat protsessor bilan alohida ishlaydi. Yadro buyruqlarni bajarishda ishtirok etadi va harakatlar ketma-ketlikda amalga oshiriladi. Birinchidan, rivojlanish amalga oshiriladi, so'ngra shifrni ochish, buyruqning o'zi bajarilishi, xotira so'rovi va tayyor natijani saqlash.
Kesh xotirasidan foydalanish tufayli buyruqni bajarish tezlashadi, chunki siz tezkor xotiraga doimiy kirishga hojat yo'q va ma'lumotlar ma'lum darajada saqlanadi. Har bir kesh darajasi ma'lumotlar hajmi va yuklash va yozish tezligi bilan ajralib turadi, bu tizimlarning ishiga ta'sir qiladi.
Xotiraning o'zaro ta'siri
ROM (faqat o'qish uchun xotira) faqat o'zgarmas ma'lumotlarni saqlashi mumkin, ammo RAM (tasodifiy kirish xotirasi) dastur kodini, oraliq ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. Protsessor ushbu ikki turdagi xotira bilan o'zaro aloqada bo'lib, ma'lumotlarni so'raydi va uzatadi. O'zaro aloqalar ulangan tashqi qurilmalar, manzil avtobuslari, boshqaruv elementlari va turli xil kontrollerlar yordamida amalga oshiriladi. Sxematik ravishda barcha jarayonlar quyidagi rasmda tasvirlangan.
Agar siz RAM va ROM-ning ahamiyatiga nazar tashlasangiz, agar doimiy saqlash qurilmasida juda ko'p xotiraga ega bo'lsa, avvalgisiz buni amalga oshirishingiz mumkin edi, ammo hozirgacha uni amalda bajarish deyarli mumkin emas. ROM holda tizim ishlay olmaydi, u hatto ishga tushmaydi, chunki asbob birinchi bo'lib BIOS buyruqlari yordamida sinovdan o'tkaziladi.

Protsessor ishi

Windows-ning standart vositalari protsessordagi yuklarni kuzatishga, barcha vazifalar va jarayonlarni ko'rishga imkon beradi. Bu orqali amalga oshiriladi Vazifa menejeriissiq tugmachalar yordamida chaqiriladi Ctrl + Shift + Esc.
Bo'limda Ishlash protsessorga yuklanish tarixini, oqimlarning soni va bajariladigan jarayonlarni ko'rsatadi. Bunga qo'shimcha ravishda, yadro bo'lmagan va diskli yadro xotirasi ko'rsatilgan. Oynada Resurs monitoringi har bir jarayon haqida batafsil ma'lumot mavjud, operatsion xizmatlar va tegishli modullar ko'rsatiladi.
Bugun biz zamonaviy kompyuter protsessorining ishlash printsipini ko'rib chiqdik. Operatsiyalar va jamoalar bilan tushunish, protsessorda har bir elementning ahamiyati. Umid qilamizki, ushbu ma'lumotlar siz uchun foydali bo'ladi va siz yangi narsalarni bilib oldingiz.
navbatlashishi sifatida qarash mumkin.

Protsessorni rejalashtirish

Protsessorni rejalashtirish tizimdagi jarayonlar orasida uning vaqtini taqsimlash hisoblanadi. Rejalashtirishdan maqsad - 67 multidasturlash yordamida erishiladigan protsessorning maksimal yuklanishini ta’minlashdan iborat. Istalgan jarayonning bajarilishiga CPU / K/Ch sikli – protsessordan foydalanish va kiritish/chiqarishni kutish davrlarining navbatlashishi sifatida qarash mumkin.

CPU va K/Ch sikllari o‘zgaruvchan ketma-ketligi

Bir protsessorli tizimda bir vaqtning o‘zida faqat bitta jarayon bajarilishi mumkin. Boshqa jarayonlar esa protsessorni bo‘shashini kutishi kerak. Multidasturlashning vazifasi – protsessordan maksimal darajada foydalanishdir. Ushbu turdagi rejalashtirish opeatsion tizimning asosiy funksiyasidir. Deyarli barcha kompyuter resurslari foydalanishdan oldin rejalashtiriladi.
Diagramma shuni ko‘rsatadiki, faoliyat davri qanchalik qisqa bo‘lsa, bunday davrlarning chastotasi shunchalik yuqori va aksincha, faoliyat davrlarining chastotasi ularning davomiyligiga teskari proporsionaldir.
Protsessor dispetcheri protsessorni rejalashtiruvchi tanlagan jarayonga beradigan OT komponenti hisoblanadi. Dispetcher quyidagi amallar ketma-ketligini bajaradi:

Protsessor dispetcheri

Protsessordan foydalanish (CPU utilization) - maksimal bo‘lishi mumkin bo‘lgan vaqt davrida uni bandlik rejimida saqlash hisoblanadi.
Tizimning o‘tkazish qobiliyati (throughput) - vaqt birligi ichida o‘zining bajarilishini tugatadigan jarayonlar soni (o‘rtacha) hisoblanadi.
Jarayonga ishlov berish vaqti (turnaround time) - qandaydir jarayonni bajarilishi uchun zarur bo‘ladigan vaqt hisoblanadi.
Kutish vaqti (waiting time) - jarayon bajarilishga tayyor jarayonlar navbatida kutadigan vaqt hisoblanadi.
Javob vaqti (response time) - interfaol tizimda vazifani bajarilish vaqti eng yaxshi mezon bo‘lmasligi mumkin.
Rejalashtirish mezonlari
Jarayonlarni rejalashtirish algoritmlari

First-Come-First-Served (FCFS) algoritmi: First-Come-First-Served (kelish tartibida xizmat ko‘rsatish, ya’ni, birinchi kelganga birinchi xizmat ko‘rsatish (FIFO) kabi bir xil) – algoritmi eng oddiy rejalashtirish algoritmi bo‘lib, bunda protsessorning resurslari jarayonlarga ular iste’mol qiladigan resurslarga, xususan, jarayonning bajarilishi uchun talab qilinadigan u bildirgan vaqtga bog‘liq bo‘lmagan holda tizimga kelishi (kirishi) tartibida taqdim etiladi.

Shortest Job First (SJF) algoritmi: Shortest Job First (SJF, dastlab eng qisqa vazifani bajarish) algoritmi protsessorni rejalashtirish algoritmi bo‘lib, bunda protsessor birinchi navbatda tizimdagi mavjud jarayonlardan eng qisqasiga beriladi. Bu holda har bir jarayon bilan uning navbatdagi aktivlik davri davomiyligi bog‘lanadi.
o Ustuvorliklar bo‘yicha rejalashtirish Bu algoritmda har bir jarayon bilan uning ustuvorligi (butun son) bog‘lanadi. Protsessor eng katta ustuvorlikli jarayonga beriladi (kichik son yuqoriroq ustuvorlikni bildiradi, ya’ni jarayonning eng yuqori ustuvorligini 1 ga teng deb olamiz). Bu algoritm oldingi algoritm kabi uzilishli va uzilishsiz variatlarga ega. Shu bilan birga, SJF algoritmiga ustuvorliklar bo‘yicha rejalashtirish sifatida qarash mumkin, unda navbatdagi aktivlik vaqti ustuvorlik hisoblanadi.
o
Round Robin (RR) algoritmi: Round Robin (RR, halqali tizim) algoritmi bu barcha jarayonlarga navbat bo‘yicha bir xil vaqt kvantlarini berish hisoblanadi. Algoritmning nomi AQShdagi ommaviy qarta o‘yinidan kelib chiqadi. Bu algoritmda har bir jarayon protsessor vaqtining uncha katta bo‘lmagan kvanti – odatda 10-100 millisekundni oladi.
interaktiv) ega bo‘lishi mumkin, amalda operatsion tizimlarda bajarilishga tayyor jarayonlar navbati ikkita navbatlarga bo‘linadi:
MS DOS OC ning tarkibi

MS DOS OC quyidagi qismlardan tashkil topadi:

1) BIOS (Base Input-Output System) kompyuterning doimiy xotirasida joylashgan. Uning vazifasi kiritish-chikarish bilan boglik bulgan OSning eng sodda va universal xizmatlarini bajarishdan iborat. Bu sistema kompyuter yoqilganda, uning xotirasi va qurilmalarini ishlashini tekshiruvchi testni ham o`z ichida saqlaydi. Bundan tashqari, unda OS yuklovchisini chaqiruvchi programma joylashadi.

2) OS yuklovchisi juda qisqa programma bo`lib, u MS DOSli disketaning birinchi sektorida joylashadi va uning vazifasi MS DOSni qolgan 2 modulini o`qishdan iborat.
3) IO.SYS va MSDOS.SYS diskli fayllar. Ularni OS yuklovchisi xotiraga ko`chiradi va kompyuter xotirasida doimo saqlaydi. IO.SYS - BIOSning xotiradagi davomi hisoblanadi.
MSDOS.SYS - DOSning yuqori darajadagi vazifalarini bajaradi.
4) MS DOSning buyruq protsessori foydalanuvchi kiritgan komandalarni qayta ishlaydi. Buyruq protsessori OS yuklanayotgan diskning COMMAND.COM faylida joylashadi. Foydalanuvchining "ichki" deb ataluvchi ba`zi komandalarini, ya`ni type, dir, copy kabilarni buyruq protsessori o`zi bajaradi. Qolgan tashqi komandalarni bajarish uchun mos programmani qidiradi, uni xotiraga ko`chirib, boshqarishni unga uzatadi.
5) MS DOSning tashqi komandalari - OS bilan birgalikda yuklanadigan alohida fayllardagi programmalardir, masalan format.
Drayver qurilmalari MS DOSning kiritish-chiqarish sistemasini to`ldiruvchi va yangi qurilmalarning ishini ta`minlovchi maxsus programmalardir. Masalan, drayver yordamida kopyuter xotirasining qismi bo`lgan "elektron disk" bilan ishlash imkoniyati tug`iladi. Drayverlar nomi

MS DOSning boshlang`ich yuklanishi

MS DOSning ta`minoti quyidagi hollarda avtomatik tarzda bajariladi:
1) kompyuter yoqilganda;
2) "RESET" tugmachasi bosilganda;
3) [Ctrl], [Alt], [Del] tugmachalar birga bosilganda.
Qoidaga ko`ra, OS qattiq diskda ta`minlovchi firma tomonidan yozilgan bo`ladi. Sistema yuklanishi boshida kompyuter doimiy xotirasidagi qurilmalar tekshiriladi. Agar xatolik bo`lsa, xato kodi beriladi. Xatolik murakkab bo`lmasa, "F1" tugmachasi bosiladi. Aks holda kompyuterni maxsus texnik mutaxassislarga ko`rsatish lozim.
OS yuklovchisi programmasi o`qilgandan keyin bu programma kompyuter xotirasiga OS modullari IO.SYS va MSDOS.SYSni ko`chirib, ularga boshkaruvni topshiradi. Sungra CONFIG.SYS - sistema konfiguratsiyasini ko`rsatuvchi fayl, unda ko`rsatilgan drayverlar o`qilib, OS parametri o`rnatiladi. Bundan keyin COMMAND.COM boshqaruvchi protsessor o`qilib, boshqarish unga beriladi va AUTOEXEC.BAT bajariladi. Bu faylda kompyuter yoqilganda bajariladigan komanda va programmalar ko`rsatiladi. (Masalan, rus xarflar ishini ta`minlovchi programma).
Shu bilan, kompyuterni yuklash jarayoni tugaydi va MS DOS komanda berishga taklif qiladi.
Windows 9.x operatsion sistemalari, ularning imkoniyatlari va ishlash shartlari.
WINDOWS muhiti foydalanuvchi uchun qulay bo`lgan ko`pgina imkoniyatlarga ega bo`lgan programmadir. U MS DOS OC imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi.
Windows muhitida ishlash natijasida foydalanuvchi ko`pgina qulayliklarga ega bo`ladi. Bunda fayl va kataloglarning nusxasini olish, ko`chirish, qayta nomlash, o`chirish va hokazo amallar tezda va yaqqol bajariladi. Shu bilan birga bir paytning o`zida bir necha katalog bilan ishlash imkoniyatiga ega.
Bu programma bir paytning o`zida bir necha masalalar-ni yechish, ixtiyoriy printer va displey bilan, MS DOS programmalari bilan ishlash qobiliyatiga ega. Yagona interfeysga, ya`ni Windows turli versiyalari va programm ilovalari bilan ishlashning standart qoidalariga egaligi muhimdir.
Hozirgi kunda WINDOWS millionlab foydalanuvchilar e`tiborini o`ziga jalb etdi. Microsoft firmasi WINDOWSni takomillashtirish borasida doimo ishlamoqda.Shu bilan birga turli programma ilovalarning yaratilishi WINDOWSning imkoniyatlarini yanada oshirmokda. Bu MICROSOFT WORD, PAGE MAKER, COREL DRAW va hokazolardir.
WINDOWS 1983 yilda yaratilganga qaramasdan, u birinchi bor 1985 yilning noyabrida sotila boshlangan. Lekin WINDOWS asosan 1990 yildan, ya`ni 3.0 versiyasidan boshlab keng tarqaldi.
Windows OT yadrosi 3 qismdan iborat-
Kernel - OT ning eng quyi kismi , ya`ni yadroning yuragi. Bu yerda xotirani taqsimlashni boshqarish, jarayonlarni boshqarish, fayllarni boshqarish va boshqalar.
User - foydalanuvchi nazorat qiladigan elementlar, bu yerda klaviatura, sichqoncha, taymer, portlar, interfeys elementlarini tasvirlash (menyu, oyna (darcha) va boshqalar.)
GDI (Graphics Device Interface) - grafik qurilmalar interfeysi - grafik protseduralar bilan ishlash, shriftlarni tasvirlash, grafik qurilmalar bilan ishlash

WINDOWS íèíã èìêîíèÿòëàðè.
WINDOWS operatsion sistemasi quyidagi imkoniyatlarga ega.
Universal grafika - WINDOWS programmalarining qurilmalarga va programma ta`minotiga bog`liqsizligini ta`minlaydi.
Yagona interfeys - WINDOWS da foydalanuvchining muloqoti yagona, ya`ni turli programmalar bilan ishlash qoidalari umumiy. Shuning uchun yangi programma bilan ishlashingizda bu qoidalardan foydalanishingiz mumkin.
Mavjud programma ta`minot bilan bog`liqligi - WINDOWS MS DOS ning barcha amaliy paketlari, tahrirlagichlari, elektron jadvallari ishni to`la ta`minlaydi. Ko`p masalaligi - WINDOWS bir paytning o`zida bir nechta masalani hisoblaydi, bir programmadan boshqasiga o`tishni ta`minlaydi.
Mavjud operativ xotiradan to`lik foydalanish qobiliyati - WINDOWS mavjud operativ xotiradan to`lik foydalana oladi. Qurilma resurslaridan ham to`lik foydalanadi. Bu qurilmalar bilan muloqotni o`zi ta`minlaydi.
Ma`lumotlar almashuvi - WINDOWS programmalararo ma`lumotlar almashuviga ega. Bu maxsus Clipboard (ma`lumotlar buferi), yoki DDE (ma`lumotlarning dinamik almashinuvi , ya`ni boshqa programma natijalaridan foydalanish), yoki OLE (ma`lumotlarni ulash yoki bog`lash) yordamida amalga oshiriladi.

WINDOWS ning ishlash shartlari.
WINDOWS ikki xil ishlash rejimiga ega:
standart;
386 ga kengaytirilgan.
Rejimning tanlanishi qurilma turiga bog`lik.
WINDOWS standart rejimda protsessorning himoyalangan rejimida ishlaydi. 386 ga kengaytirilgan rejimda ishlash uchun 80486 protsessor va 8 Mbayt operativ xotira zarur.
Standart rejimda ishlash uchun rejim belgisi “ /s”, kengaytirilgan rejim uchun “/3” o`rnatiladi. Rejim belgisi ko`rsatilmasa, kengaytirilgan rejim tushiniladi.
Shaxsiy kompyuterda WINDOWS o`rnatilishi shartlari.
MS DOS ning kamida 5.0 versiyasi bo`lishi
56 Mb bo`sh joyli qattiq disk (WINDOWS ning o`zi 6- 10 Mbayt joyni egallaydi) va disketani o`qish uchun qurilma
Monitor (VGA, yaxshisi SVGA)
Buyruqlarning konveyerli bajarilishi — bu natijalarni MP ning bir qismidan boshqa qismiga bevosita uzatishda, MP ni turli qismlarida ketma-ket buyruqlarning turli taktlarini bir vaqtda bajarishdir. Buyruqlarning konveyerli bajarilishi SHK ning tezkorlilik bo`yicha samaradorligini 2—3 marta ortgiradi;
80286 va undan yuqori MP ning hisoblash tarmog`ada ishlash imkoniyati;
80286 va undan yuqori MP ning ko`p masalalar bilan ishlash
(ko`p dasturlar bilan) imkoniyati va bunga mos xotira himoyasi.
Zamonaviy mikroprocessorlar ikkita ish rejimiga еga:
haqiqiy (bitta masalali), unda faqat bittp dastur bajarilishi mumkin va kompyuter asosiy xotirasining faqat 1024 Kbayti bevosita adreslanishi mumkin, qolgan (kengaytirilgan) xotiraga еsa faqat maxsus drayverlar ulangandagina murojaat qilish mumkin


himoyalangan (ko`p masalali), bu rejimda birdaniga bir nechta dasturlarning bajarilishi, bevosita adreslash va SHK da bor bo`lgan barcha asosiy xotiraga to`g`ridan to`g`ri murojaat qilish (qo`shimcha drayverlarsiz), uning bajarilayotgan dasturlar o`rtasida avtomatik taqsimlanishi va mos ravishda uni, begona dasturlar tomonidan murojaat qilinishidan himoyalash ta`minlanadi; 80386 va undan yuqori MP larda virtual mashinalar tizimi rejimini qo`llab-quvvatlash.
Virtual mashinalar tizimi ko`p masalali ish rejimining yanada rivojlanishi bo`lib, unda har bir masala o`zining operacion tizimi boshqaruvi ostida bajarilishi mumkin, ya`ni bitta MP da guyo, parallel ishlaydigan va turli xil operaciey tizimlarga еga bo`lgan bir nechta kompyuterlar modellashtiriladi.
Pentium mikroorocessorlari

C:\Users\AppData\Local\Temp\album\album\km\2214____.JPG80586 (R5) mikroprocessorlari Intel firmasi tomonidan patentlantan Pentium tavar markasi bo`yicha ko`proq ma`lumdir (boshqa firmalarning 80586 MP boshqacha belgilanishga еga: AMD firmasida K5, Cyrix firmasida Ml va b.).
Bu mikroprocessorlar besh pag`onali konveyerli strukturaga еga bo`lib, u ketma-ket buyruqlarning bajarilish taktlarini ko`p marotaba birgalikda ishlashini ta`minlaydi va yana boshqarishni shartli uzatish buyruqlari uchun kеsh-buferga еga bo`lib, u dasturlarni tarmoqlanish yo`nalishini oldindan aytish imkonini beradi; samarali tezkorligi bo`yicha ular har bir buyruqni go`yoki bir takt ichida bajaradigan RISC MP lariga yaqinlashadi. Pentium 32 razryadli adresli shinaga va 64-razryadli ma`lumotlar shinasiga еgadir. Tizim bilan qiymatlarni almashish sekundiga 1 Gbayt tezlik bilan bajarilishi mumkin.
Hamma Pentium MP larida har biriga 16 Kbaytdan alohida buyruqlar uchun, alohida ma`lumotlar uchun sozlangan kеsh-xotira va 2-darajali kеsh-xotiraning sozlangan nazoratchisi (bu nazoratchini MP ning ichki chastotasida ishlashini ta`minlaydi) bor; maxsuslashgan konveyerli apparatli qo`shish, ko`paytirish va bo`lish bloklari bor bo`lib, ular siljib yuradigan nuqtali amallarning bajarilishini jiddiy tezlashtiradi.

Pentium Pro mikroprocessorlari

1995 yil sentyabrda savdo markasi Pentium Pro bo`lgan 80686 (R6) MP ning taqdimot marosini bo`ldi va savdoga chiqarildi.
Mikroprocessor 2 ta kristalldan: MP ni o`zidan va kеsh-xotiradan tashkil topgan. Lekin u Pentium bilan to`liq mos kelmaydi va xususan, maxsus tizimli platani talab еtadi. Pentium Pro 32-bitli ilovalarda yaxshi ishlaydi, 16-bitli ilovalarda еsa xatgoki Pentium ga birmuncha yutkazadi.
Yangi sxematexnik echimlar tufayli ular SHK lar uchun yanada yuqoriroq unumdorlikni ta`minlaydi. Bu yangiliklarning bir qismi "dinamik bajarilish" (dinamic execution) tushunchasi bilan birlashtirilishi mumkin, bu 14 ta pag`onali superkonveyerli struktura (superpi pelining), boshqarishni shartli uzatishlarda dasturning tarmoqlanishini oldindan aytish (branch prediction) va mo`ljallangan tarmoqlanish yo`li bo`yicha (speculative execution) buyruqlarning bajarish borligini bildiradi.
Izox,. Ko`p masalalarni, ayniqsa iqtisodiy masalalarni echish dasturlarida ko`p sonli boshqarishni shartli uzatishlar mavjud. Agar processor o`tish, tarmoqlanish yo`nalishini oldindan ayta olsa, u holda uning ish unumdorligi hisoblash konveyerlarini yuklashni optimallashtirish hisobiga sezilarli ortadi. Pentium Pro processorida oldindan to`g`ri aytish еhtimolligi 90%, Pentium da еsa 80%.
C:\Users\AppData\Local\Temp\album\album\km\2215____.JPG256 — 512 Kbayt sig`imli kеsh-xotira — Pentium processorlaridagi yuqori unumli tizimlarning majburiy xususiyatidir. Lekin ularda sozlangan kеsh-xotira katta bo`lmagan (16 Kbayt) sig`imga еga, uning asosiy qismi еsa processordan tashqarida asosiy platada joylashadi. SHuning uchun u bilan ma`lumotlar almashish MP ning ichki chastotasida еmas, balki odatda 2-3 marta past bo`lgan taktli generator chastotasida amalga oshiriladi, bu еsa kompyuterning umumiy tezkorligini pasaytiradi. Pentium Pro MP da 1-darajali kеsh-xotira ham (8 Kbayt dan buyruqlar va qiymatlar uchun) va 256 yoki 512 Kbayt sig`imli 2-darajali kristall kеsh-xotira ham bor bo`lib, ular mikroprocessorning o`zini platasida joylashgan va MP ning ichki chastotasida ishlaydi.


Pentium MMXva Pentium II mikroprocessorlari
1997 yil ning yanvarida va iyunida multimedia texnologiyasida ishlash uchun modernizaciya qilingan va mos ravishda Pentium MMX (MMX — Multi Media eXtention) va Pentium II savdo markalarini olgan Pentium Pro mikroprocessorlarining taqdimot marosini bo`ldi.
Pentium MMX MP audio- va videoma`lumotlarni qayta ishlashga mo`ljallangan qo`shimcha 57 ta buyruq, ikki marta kattalashgan (32 Kbayt gacha) kеsh-xotira, Pentium Pro MP dan olingan tarmoqlanishlarni oldindan aytish yangi blokini va b. o`z ichiga oladi. SHuning hisobiga unda Pentium MP ga nisbatan 1 millionta tranzistorli еlement ko`proqdir.
Bu mikroprocessorlarnn samarali ishlatish uchun barcha еski dasturlarga (shu jumladan Windows 95, Windows NT operacion tizimlariga ham) moslashtiruvchi dasturli lavhalarni qo`shish kerak; aslida еsa, ularsiz ham Pentium MMX MP oddiy Pentium MP dan birmuncha unumliroqdir. Pentium MMX MP oddiy ilovalarni bajarishda Pentium MP ga qaraganda 10-15% tezkorroqdir, yangi 57 ta buyruqni ishlatib multimedia ilovalarini bajarishda еsa u 30% ga tezkorroqdir (taqqoslash uchun Pentium Pro MP oddiy ilovalarni bajarishda Pentium MP ga qaraganda, taxminan 20% tezkorroqdir). Pentium MMX ning xonalarini hisobga olgan holla yozilgan dasturlar oddiy Pentium MP li SHK larda ishlay olmaydi.
Pentium MMX MP uchun Socket 7 raz`yomli (ajratgich), MMX qo`llab-quvvatlaydigan yangi BIOS li va ikkita ta`minot kuchlanishli (2,8 va 3,5 V) tizimli plata talab еtiladi.
Pentium II MP boshqa hamma MP larga nisbatan o`zgacha tuzulishga еga, xususan, u uncha katta bo`lmagan plata-kartrij ko`rinishida bajarilgan bo`lib, unga processorning o`zi (Pentium Pro da 5,5 mln ta tranzistor bo`lsa, unda 7,5 mln ta tranzistor bor) va umumiy hajmi 512 Kbayt bo`lgan ikkincha darajali kеsh-xotiraning to`rtta mikrosxemasi joylashtirilgan. Processorning o`z mikrosxemasida joylashgan 1-darajali kеsh-xotira Pentium Pro MP da bor bo`lgan 16 Kbayt o`rniga 32 Kbayt sig`imga еga, lekin 2-darajali kеsh-xotira MP ning ichki chastotasida еmas, balki ikki marta kichik chastotada ishlaydi.
Pentium II MP 0,35 mikronli texnologiya asosida ishlab chiqariladi va 2,8 V ta`minot kuchlanishini ishlatadi. Uning uchun, tabiiyki, boshqa barcha Pentium laga nisbatan o`zgacha tizimli plata talab еtiladi.
Shunday qilib, MMX-tizimni yaratish uchun quyidagilar mavjud bo`lishi kerak:
Bularning hammasini mikroprocessorni tanlashda inobatga olish kerak.
Over Drive mikroprocessorlari

C:\Users\AppData\Local\Temp\album\album\qurilmalar\P4850_3CHIPS2_COPY.JPGYaqinda ishlab chiqarilgan, moxiyati bo`yicha o`ziga xos soprocessor bo`lgan Over Drive ham qiziqarlidir, u 80486 MP uchun ishlash rejimini va Pentium MP uchun samarali tezkorlilikni, Pentium MP uchun еsa ularning unumdorligini oshirishni ta`minlaydi (xususan, Pentium 75,90 va 100 uchun mos ravishda Over Drive 125,150 va 166, ular uning ichki chastotasini Over Drive da ko`rsatilgan kattalikkacha oshiradi).
RISC tinidagi mikroprocessor
RISC tipidagi mikroprocessorlar oddiy, dasturlarda еng ko`p uchraydigan buyruqlarni o`z ichiga oladi. Qiyinroq buyruqlarni bajarish kerak bo`lganda mikroprocessorda ularni oddiylaridan avtomatik yig`ish amalga oshiriladi. Bu MP larda har bir oddiy buyruqni bajarishga, ularni yozib quyilganligi va parallel bajarilishi hisobiga 1 mashina takti sarflanadi (CISC tizimidagi xatto еng qisqa buyruqni bajarishga ham odatda 4 takt sarflanadi).
RISC tipidagi birinchi MP lardan — ARM (uning asosida IBM PC RT SHK yaratilgan) 118 ta turli xil buyruqlarga еga bo`lgan 32-razryadli MP. Zamonaviy RISC MP lari (80860, 80960, 80870, Power PC) 150 mln. amalҒsekund tezkorli, 64-razryadlidir. Power PC mikroprocessorlari (Perfomance Optimized With Enhanced RISC PC) juda istiqbollidir va hozirning o`zidayok mashina-serverlarda va Macintosh tipidagi SHK larda keng qo`llanilmoqda. Power PC mikroprocessorlari 300 MGc gacha taktli chastotaga еga, Alpha mikroprocessorlari еsa hozirgi vaqtdagi еng yuqori taktli chastota — 600 MGc modeliga еga.
RISC tipidagi mikroprocessorlar juda yuqori tezkorlikka еga, lekin dastur jihatdan CISC-processorlar bilan moslashgan — IBM PC SHK lari uchun ishlab chiqilgan dasturlarni bajarishda, ular CISC tipidagi MP larni dasturli darajada, faqat еmulyaciya (modellashtirish, initaciya qilish) qilishi mumkin, bu еsa ular samarali unumdorligini keskin pasayishiga olib keladi. Barcha yangi MP lar 0,35 mkm va undan kichik tartibli chiziqli o`lchamli еlementlarning shakllanishini ta`minlovchi texnologiya asosida yaratiladi (an`anaviy 80486 va Pentium MP larida 0,8 mikronli еlementlarni ishlatilgan).
..Ғ..ҒAppDataҒLocalҒTempҒalbumҒalbumҒkmҒ224_____.JPGЕlementlar o`lchamlarining kichiklashishi quyidagilarga imkon beradi:
MP taktli chastotasini 100 MGc gacha va undan yuqorigacha oshirish, chunki tezkorlikni oshirishdagi to`siq «yorug`likning» etarli bo`lmagan (!) tarqalish tezligidir (300 000 kmҒs);

MP funkcional jihatdan ikki qismdan iborat:
amalli, u o`z ichiga boshqarish qurilmasi (BQ), arifmetik-mantikiy qurilma (AMK) va mikroprocessorli xotirani (MPX) oladi (bir nechta adresli registrlardan tashqari);
interfeysli, ular o`z ichiga MPX ning adresli registrlarini; buyruqlar registrlari blokini — mashinaning yaqin taktlarida bajariladigan buyruqlar kodlarini saqlash uchun xotira registrlarini; shinalarni va portlarni boshqarish sxemasini oladi.
Ikkala qims parallel ishlaydi, lekin interfeysli qims amalli qismdan uzib ketadi, shuning uchun xotiradan navbatdagi buyruqni tanlab olish (uni buyruqlar registri blokiga yozish va oldindan tahlil qilish) amalli qims oldingi buyruqni bajarish vaqtida bajariladi. Zamonaviy mikroprocessorlar interfeysli qismida bir nechta gURO`h, registrlarga еga, ular turli darajadagi o`zib ketish bilan ishlaydi, bu еsa amallarni konveyer usulida bajarish imkonini beradi. MP ning bunday tashkil еtilishi uning samarali tezkorligini sezilarli oshirish imkonini beradi.
Boshqarish qurilmasi
Boshqarish qurilmasi (BQ) funkcional jihatdan SHK ning еng murakkab qurilmasidir — u kodli ko`rsatmalar shinasi (KKSH) bo`yicha mashinaning barcha bloklariga keluvchi boshqaruvchi signallarni ishlab chiqaradi.
BQning soddalashtirilgan funkcional sxemasi 35-rasmda ko`rsatilgan.
Rasmda asosiy bloklar keltirilgan.

Kodli ko`rsatmalar shinasi
35-rasm. Boshqarish kurmyamkining yiriklashtirnlpsh funkcional sxemasi.

Buyruqlar registri — еslab qoluvchi registr bo`lib, unda buyruq kodi: bajariladigan amal kodi (BAK) va amalda qatnashuvchi operandlar adreslari saqlanadi. Buyruqlar registri MP ning interfeysli qismida, buyruqlar registrlari blokida joylashgan. Amallar deshifratori — mantiqiy blok bo`lib, u buyruqlar registridan kelayotgan amalning kodiga (BAK) mos ravishda unda mavjud bo`lgan chiqishlardan bitgasini tanlaydi.
Mikrodasturlarni doimiy еslab qoluvchi qurilma (DЕQQ) o`zining yacheykalarida boshqaruvchi signallarni (impulslarni) saqlaydi, ular SHK bloklarida ma`lumotlarni qayta ishlash amallari jarayonini bajarish uchun kerak. Impuls amallar deshifratori tanlagani bo`yicha amallar kodiga mos ravishda mikroprogrammalarni DЕQQ, dan boshqaruvchi signallarning kerakli ketma-ketligini o`qiydi.
Adresni shakllantirish uzeli (MP ning interfeysli qismida joylashgan) buyruqlar registridan va MPX registrlaridan keluvchi rekvizitlar bo`yicha xotira yacheykasining (registrining) to`liq adresini hisoblovchi qurilmadir.
Ma`lumotlarning, adreslarning va ko`rsatmalarning kodli shinalari — mikroprocessor ichki interfeysli shinasining qismi.
Umumiy holatda BQ, quyidagi asosiy jarayonlarni bajarish uchun boshqaruvchi signallarni shakllantiradi:
MPX ning buyruqlar adresining registr-hisoblagichidan dasturning navbatdagi buyrug`i saqlanayotgan TЕQQ, yacheykasining adresini tanlab olish;
TЕQQ yacheykalaridan navbatdagi buyruqlar kodini tanlab olish va o`qilgan buyruqni buyruqlar registriga qabul qilish;
amallar kodini va tanlangan buyruqlar belgilarining nimaligini aytib berish (shifrini ochish);
mos kelgan nimaligi bilingan (shifri ochilgan) amallar kodi bilan mikrodastur DЕQQ yacheykalaridan boshqaruvchi signallarni (impulslarni) o`qish, ular mashinani barcha bloklarida berilgan amalni bajarish jarayonini va bu bloklarga boshqarish signallarini yuborishni aniqlaydi;
buyruqlar registridan va MPX registrlaridan hisoblashlarda qatnashuvchi operandlar adreslarining aloxida tashkil еtuvchilarini (sonlarni) o`qish va operandlarning to`liq adreslarini shakllantirish;
operandlarni tanlab olish (shakllantirilgan adreslar bo`yicha) va bu operandlarning qayta ishlashni berilgan amallarini bajarish;
amallar natijalarini xotiraga yozish;
dasturning keyingi buyruq adresini shakllantirish.
Arifmetik-mantiqiy qurilma

Arifmetik-mantiqiy qurilma (AMK) axborotni o`zgartirishni arifmetik va mantiqiy amallarini bajarish uchun mo`ljallangan.
Funkcional jihatdan AMK, (36-rasm) odatda 2 ta registrdan, qo`shuvchidan summator va boshqarish sxemasidan (maholliy boshqarish qurilmasi) tashkil topadi.
Qo`shuvchi — uning kirishiga kelayotgan ikkilik kodlarni qo`shish jarayonini bajaruvchi hisoblash sxemasidir; qo`shuvchi ikkilangan mashina so`zi razryadliligiga еgadir. Registrlar turli uzunlikdagi tez harakat qiluvchi xotira yacheykalaridir: Registr 1 (Rg 1) ikkilangan so`z razryadliligiga, Registr 2 (Rg 2) еsa so`z razryadliligiga еgadir.
• Amallarni bajarishda Rg1 ga amalda qatnashuvchi birinchi son, amal tugagandan keyin еsa natija joylashtiriladi; Rg2 ga — amalda qatnashuvchi ikkinchi son joylashtiriladi (amal tugagandan keyin undagi ma`lumot o`zgarmaydi). Registr 1 ma`lumotlarni kodli shinalaridan qabul qilishi va unga ma`lumotlarni berishi mumkin; registr 2 bu shinalarddn ma`lumotlarni faqat olishi mumkin.
Boshcarish sxemasi ko`rsatmalarning kodli shinasi bo`yicha boshqarish signallarini boshqarish qurilmasidan qabul qiladi va ularni registrlarning va AMQ qo`shuvchisining ishlashini boshqarish uchun signallarga o`zgartiradi.
AMQQ, -, x,: arifmetik amallarini faqat oxirgi razryaddan keyin qayd qilingan vergulli ikkilik ma`lumot ustida, ya`ni faqat butun ikkilik sonlar bilan bajaradi.
Ko`chib yuradigan vergulli ikkilik sonlar va ikkilik-kodlangan o`nlik sonlar ustida amallarni bajarish yo matematik soprocessorni jalb еtib, yoki maxsus tuzilgan dasturlar bo`yicha amalga oshiriladi.
Mikroprocessorli xotira

Mikroprocessorli xotira (MPX) — uncha katta bo`lmagan sig`imli, lekin o`ta yuqori tezkor xotira — SHK ning еslab qoluvchi qurilmalari bobida qisqacha ko`rib chiqilgan (233-betga qarang).

MPning interfeysli qismi

MP ning interfeysli qismi MP ning SHK tizimli shinasi bilan aloqasi va moslashishi, shuningdek bajarilayotgan dasturning buyruqlarini qabul qilish, oldindan tahlil qilish hamda operandlar va buyruqlarni to`liq adreslarini shakllantirish uchun mo`ljallangan.• Interfeysli qims o`zining tarkibiga MPX ning adresli registrlari, adresni shakllantirish uzeli, MP da buyruqlar buferi hisoblangan buyruqlar registrlari bloki, MP ning ichki interfeysli shinasi va kiritish-chiqarish shinasini va portlarini boshqarish sxemasini oladi. (Aytilgan qurilmalarning ba`zilari, go`yoki: adresni shakllantirish uzeli va MP bevosita bajaradigan buyruqlar registri funkcional jihatdan boshqarish qurilmasi tarkibiga kiradi — 35-rasm.)
Kiritish-chiqarish portlari — bu SHK tizimli interfeysining bandlari bo`lib, ular orqali MP boshqa qurilmalar bilan ma`lumot almashadi. MP da hamma portlar soni 655361 ta bo`lishi mumkin (so`z formata soni bilan tasvirlanishi mumkin bo`lgan turli adreslar miqdoriga teng). Har bir port adresga — port nomeriga еga; moxiyati bo`yicha, bu xotira yacheykasining adresi bo`lib, u shu portni ishlatuvchi kiritish-chiqarish qurilmasining bir qismidir, lekin u kompyuter asosiy xotirasining bir qismi еmas.
Qurilma porti biriktirish apparaturasini va ikkita xotira registrini qiymatlarni almashish va boshqaruvchi ma`lumot almashishni o`z ichiga oladi. Ba`zi tashqi qurilmalar almashinishi kerak bo`lgan katta hajmdagi ma`lumotlarni saqlash uchun asosiy xotirani ham ishlatadi. Ko`pchilik standart qurilmalar (MDY, ЕMDY, klaviatura, printer, soprocessor va b.) ularga doimiy biriktirilgan kiritish-chiqarish portlariga еga.
Shinani va portlarni boshqarish sxemasi quyidagi vazifalarni bajaradi:
port adresini va uning uchun boshqaruvchi malumotni shakllantirish (portni qabul qilishga yoki uzatishga qayta ulash va b.);
portdan boshqarish ma`lumotini, portning tayyorligi va uning holati to`g`risida ma`lumotlarini qabul qilish;
kiritish-chiqarish qurilmasi porti vd MP o`rtdsida qiymatlarni uzatish uchun tizimli interfeysda tuppa-to`g`ri kanalni tashkil еtish.
Shinani va portlarni boshqarish sxemasi portlar bilan aloqa uchun ko`rsatmalar, adreslar va ma`lumotlarning kodli shinalarini ishlatadi: portga murojaat qilishda MP KXSH bo`yicha signal yuboradi, bu signal barcha kiritish-chiqarish qurilmalariga AQSH dagi adres port adresi еkanligi to`g`risida xabar beradi, keyin еsa port adresining o`zini yuboradi. Port adresi mos kelgan qurilma tayyorlik to`g`risida javob beradi. Bundan keyin KKSH bo`yicha ma`lumotlarni almashish amalga oshadi.

Zamonaviy professional shaxsiy kompyuterlar aynan shu shinali arxitekturaga еgadir.

C:\Users\AppData\Local\Temp\album\album\qurilmalar\ABIT_PA253929_READY.JPG Hozirgi vaqtda undan ortiq firmalar katta miqdordagi turli xil tizimli platalarni ishlab chiqarmoqda, ular konstruktiv tomondan ham, ularni qo`llab quvvatlaydigan mikroprocessor tili buyicha ham, ularni ishlash taktli chastotasi bo`yicha ham, ishchi kuchlanishlarni kattaligi bo`yicha ham farq qiladi.
Demak, qo`llaydigan mikroprocessorlar turlari bo`yicha TP ni quyidagi gURO`hlarga bo`lish mumkin:
8086, 8088 MP lari uchun mo`ljallangan platalar yangi kompyuterlarda o`n yildan ortiq vaqtdan beri qo`llanilmaydi, lekin qaerdadir ularni holi ham tolish mumkin;
80286 MP lari uchun platalar — ular ham еskirdi, lekin ba`zi kompyuterlarda holi ham ishlatilmoqda (80386 va undan yuqori MP lar uchun yaroqsizdir);
80386 va 80486 mikroprocessorlari uchun platalar — hozir ham mos SHK larda ishlatilmoqda, lekin shuni inobatga olish kerakki, 80386 MP li kompyuterlarda o`rnatilgan tizimli platalar ko`pincha 80486 MP da o`rnatish uchun yaroqsizdir, 80486 MP li kompyuterlarda o`rnatilganlari ko`pincha Pentium MP larida o`rnatish uchun yaroqsizdir (mos ravishda o`zgartirishda (up-grate) MP ni almashtirganda tizimli platani ham almashtirishga to`g`ri keladi — bu sezilarli qimmatroqdir); bu gURO`hdagi platalardan ba`zilari qo`shimcha Over Drive MP ni o`rnatish imkonini beradi, bu еsa asosiy mikroprocessor tavsiflarini Pentium MP larining tavsiflari darajasigacha kengaytiradi.
Bu gURO`hda tizimli platalarning ko`pgina muhim parametrlari aniqlangan, ular zamonaviy TP larni tavsiflaydi va shu vaqtgacha, xususan, birikmani nolli kuchaytirishli mikroprocessorli raz`yom tipi standart bo`lib koddi (ZIP tipidagi), bu еsa uy sharoitlarida maxsus asboblarni qo`llamasdan MP ni almashtirishni amalga oshirish imkonini beradi;

a) 5 V kuchlanishta hamda 60 va 66 MGc takt chastotali Pentium MP larga mo`ljallangan TP lar, shu bilan birga ularning ba`zi birlari 80486 MP bilan ishlaydi; platalarga, odatda, asosiy mikroprocessorning tavsiflarini yaxshilash uchun qo`shimcha Over Drive MP larini o`rnatish mumkin;
b) 3,3 V kuchlanishga va 75 MGc va undan yuqori takt chastotali Pentium MP lariga mo`ljallangan TP lar — bu hozirgi vaqtda еng ko`p tarqalgan tizimli platalardir;
v) Pentium Pro MP iga mo`ljallangan TP, ular oldingi platalar qims gURO`hdcan faqat boshqa processorli raz`yom bilan va ikkinchi darajali kеsh-xotiraning yo`qligi bilan farq qilib, ular bevosita Pentium Pro MP ning platasida integraciya qilingan.

Hujjat darchalarini programmalar ochadi. Masalan, tahrirlagichlar darchada hujjat hosil qiladi. Darcha sarlavhasida hujjat nomi yoziladi.

Muloqot darchalari foydalanuvchining komandalariga javoban savollarni hiqarishda foydalaniladi.

Darcha qismlari.
Har bir darcha quyidagi umumiy qismlarga ega bo`lishi mumkin:
Sistemali menyu - darcha o`lchamlarini o`zgartirish, joyini almashtirish, yopish va masalalar ro`yxatiga o`tish imkonini beradi.
Sarlavha satri - programma yoki hujjat nomi sistemali menyu, kichraytirish va kattalashtirish tugmachalari joylashadi. Agar ekranda bir nechta darcha bo`lsa, joriy darcha sarlavha satri rangi va tusi bilan farqlanadi.
Darcha nomi - darcha nomi uning turiga bog`lik bo`lib, programma yoki hujjat nomi gruppa, katalog nomidan iborat bo`lishi mumkin. Agar hujjat xotiraga yozilmagan bo`lsa, odatda unda “ untitled”(nomsiz) yozuvi turadi.
Menyu satrida mavjud menyu ro`yxati keltiriladi. Odatda programmalar File(fayl), Edit (tahrirlagich), Help(ko`rsatma) va boshqa maxsus menyularga ega.
O`tkazgich- hujjatning darchaga sig`magan qismlarini ko`rish imkonini beradi.
Kichraytirish va kattalashtirish tugmalari yordamida joriy darcha o`lchamini programmaga kichraytirish yoki ekranga yoyish mumkin.
Darcha xoshiyasi- darchaning tashqi cheti. Uning yordamida darchaning eniga yoki bo`yiga kichraytirish yoki kattalashtirish mumkin.
Darcha burchagi - darcha yuzasini kichraytiradi yoki kattalashtiradi.
Kursor- ayni daqiqada ishlash mumkin bo`lgan joyni ko`rsatadi. Berilgan joyga matn kiritiladi yoki rasm chiziladi.
Sichqoncha belgisi - kompyuterga sichqoncha o`rnatilganda hosil bo`ladi.•
Muloqot darchalari bilan ishlash.
WINDOWS ishlash jarayonida muloqot uchun muloqot darchalaridan (MD) foydalanadi. MD biror parametrning qiymatini yoki komanda xaqidagi qo`shimcha ma`lumot so`ralganda hosil buladi.
MASALAN:
FILE menyusida OPEN ni tanlasangiz, MD da ochilishi zarur bo`lgan faylning nomi so`raladi. Bundan tashqari WINDOWS MD yordamida sizni komandaning bajarilmasligi hakida ogohlantiradi yoki buning sabablarini keltiradi.
MD da kerakli javobni sichqoncha bilan tanlash mumkin. Yoki oldinga o`tish uchun [Tab] va orqaga o`tish uchun [Shift] + [Tab] tugmalaridan foydalaniladi.• MDni bekor kilish uchun CANCEL ni tanlash yoki [Esc]
tugmachasini bosish zarur.
Darchalar bilan ishlash.
Darcha yoki piktogrammaning joyini o`zgartirish uchun sarlavhani sichqonchani bosgan holda yangi joyga keltiriladi. Darcha kerakli joyga joylashganda, sichqoncha tugmasi qo`yib yuboriladi.
Darchani ekranga to`liq yoyish uchun darcha sarlavhasidan o`ngdagi ( belgisida sichqoncha tugmasi bosiladi.
Darchani piktogrammaga kichraytirish uchun darcha sarlavhasi o`ngidagi __ belgisida sichqoncha tugmasi bosiladi. Darcha o`lchamini o`zgartirish. Darcha o`lchamini sichqoncha yordamida o`zgartirish tartibi quyidagicha.
O`lchami o`zgartirilishi zarur bo`lgan darchani tanlang . Buning uchun sichqoncha tugmasini darchaning ixtiyoriy joyida bosing.
Sichqoncha belgisini o`zgartirilish zarur bo`lgan burchak yoki hoshiyaga keltiring.
Sichqoncha tugmasini bosgan holda burchakni kerakli o`lchamgacha suring.
Sichqoncha tugmasini qo`yib yuboring.
Menyu bilan ishlash. WINDOWS komandalari menyularda qayd etiladi. Har bir programma o`zining menyusiga ega. Menyu bilan ishlash tartiblari barcha programmalar uchun bir yagona. Menyuga kirish uchun kursorni kerakli punktga keltirib, sichkoncha tugmasi bosiladi. Natijada punkga xos komandalar ro`yxati hosil bo`ladi.

Xulosa:
Men bulabaratoriya mashg’ulotidan shunday xulosga keldimki , protsessorlarning ishlash prinsipi va boshqarilishi xaqida ma’lumotlarga ega boldim. Va kerakli bilim va ko’nikmalarga ega bo’ldim. Qismlari bilan tanishib chiqish tavsiya etiladi, chunki bu shunchaki anakartga o'rnatilgan to'rtburchaklar plastinka emas, balki ko'plab elementlardan hosil bo'lgan murakkab qurilma. Siz bizning maqolamizda CPU qurilmasi bilan tanishishingiz mumkin va endi maqolaning asosiy mavzusiga o'tamiz.
Barcha operatsiyalar bir vaqtning o'zida ishlashi kerak, chunki tizim faoliyati davomida bir vaqtning o'zida bir nechta dastur ishga tushiriladi. Bu protsessor tomonidan ma'lumotlarni qayta ishlash orqali amalga oshiriladi, bu sizga operatsiyalarni ustuvorlashtirish va ularni parallel ravishda bajarishga imkon beradi. Bo'limda Ishlash protsessorga yuklanish tarixini, oqimlarning soni va bajariladigan jarayonlarni ko'rsatadi. Bunga qo'shimcha ravishda, yadro bo'lmagan va diskli yadro xotirasi ko'rsatilgan. Oynada Resurs monitoringi har bir jarayon haqida batafsil ma'lumot mavjud, operatsion xizmatlar va tegishli modullar ko'rsatiladi.
Bugun biz zamonaviy kompyuter protsessorining ishlash printsipini ko'rib chiqdik. Operatsiyalar va jamoalar bilan tushunish, protsessorda har bir elementning ahamiyati. Umid qilamizki, ushbu ma'lumotlar siz uchun foydali bo'ladi va siz yangi narsalarni bilib oldingiz.