Evolution of The Azerbaijani Language and Idendity
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
15
/ ōçak, ūd‐ “uymak, izləmək” fe’li (s. 38) ud‐, udī‐ “uyumaq” fe’li (s. 42) ūdı‐, al “ön” ismi (s. 121) āl, bakā “qurbağa” sözü (s. 311) bāka, bukā sözü (312) būka olarak düzəldilməlidir. Əski Türkcə və Qaraxanlı Türkcəsinin söz dağarcıqlarını içərməkdə olan bu sözlük günümüzə qədər Türk dilinin etimolojisi üzərinə yazılmış ən dəyərli əsərlərdən biridir. 1974’də Etimologiçesskiy slovar’ tyurkskix yazıkov (Türk Dillərinin
yayınlandı. Sözlüyün qapağında müəllif adı olraq sadəcə Sevortyan’ın adı keçmişsə də, onun hazırlanmasında SSCB Bilimlər Akademisi Dil Bilimi Ənstitüsünün Türk Dilləri Bölümü üzvlərinin (N. Z: Gadjiev G. İ. Donidze, A. K. Koklyanova, L. İ. Lebedeva, L. S. Levitskaya, L. A. Pokrovskaya, A. A. Yuldaşev, Kısmen F. D. Aşmin) də qatqıları olmuşdur. Sözlüyün günümüzə qədər beş cildi (I. Səslilər, II. v, g, d, III. b, IV. c, j, y, V. k, q) yayınlanmışdır. Son cild 1997’də Etimologiçeskij slovar’ Tjurkskix jazıkov. Obşçetjurkskie i meztjurkskie osnovy na bukvu “k”, “ķ” adı ilə Moskova’da nəşr edilmişdir. Onun digər cildlərinin hazırlanması işi Sevortyan’ın ölümündən (23 Mart 1978) sonra anılan bilim adamları tərəfindən sürdürülməkdədir. Talat Tekin’in bu əsəri tanıtma mahiyətində yayınladığı yazısında (T. Tekin, 1975‐76: 274‐285) əsərin zəngin bir bibliyografyaya (14 sayfa) sahib olmasına rəğmən Clauson’un sözlüyü ilə Doerfer’in khaladj Materials adlı əsərindən faydalanmamış olması anlaşılır. “Sözlüyün maddələrinin 1‐ci və 2‐ci Bölümləri, gənəl olaraq yaxşı hazırlanmış və düzənlənmişdir. Sözlərin Türk dil və diyalektlərindəki çeşidli şəkilləri diqqətlə səbt edilmiş və bir araya gətirilmişdir. Əski qaynaqlar da diqqətlə taranmış, sözlərin Ərəb hərfli yazılışları verilmiş və keçdikləri yerlər, səhifə nümrələri də bəlirtilmək sûrətiylə göstərilmişdir. Bununla birlikdə bütün sözlər üçün bütün qaynaqların tarandığı və bütün verilərin səbt edildiyi söylənə bilməz.... Bu etimolojik sözlüyün ən zəyif yanı, nə yazıq ki, sözlük maddələrinin 3‐cü Bölümü olan “etimolojik açıqlamalar”dır. Bu bölümlərdə müəllif, böyük bir qərarsızlıq, hətta çaşqınlıq içindədir. Əsasən, Sevortyan gərçək anlamı ilə etimoloji yapmır, yə’ni sözlərin Ana Türkcədəki ilk şəkillərini tasarlamır (tərh etmir); müəllifin yapdığı, sözlərin Türk dil qruplarındakı çeşidli şəkillərini növbətləşən şəkillər olaraq yan‐yana gətirməkqən ibarətdir.” 16
Sevortyan’ın sözlüyünün hazırlanması 25‐30 il zaman almışdır. Sözlük yalnız Türk diyalektlərində işlədilən ortaq kökləri qapsamaqdadır və Rusca yazılmıştır. 1988’də İsmət Zəki Əyuboğlu’nun yazdığı Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü bütün qusurlarına və ehtiva etdiyi yanlış bilgilərə rəğmən son illərə qədər bir Türkiyəli tərəfindən yazılmış tək etimolojik sözlük sayılırdı. Bu sözlük Türkoloqlar tərəfindən dəfələrcə tənqidə məruz qalmışdır. Təqribən 25 ildən bəri Türkcənin etimoloji sözlüyü üzərində çalışan Hasan Eren’in Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü adlı çalışması 1999’da yayınlanmışdır. Türkcədə işlədilən əski və yeni sözlərin yer aldığı bu sözlükdə kələmələrin kökəni və keçmişi üzərinə geniş bilgi verilmiş, yabançı dillərdən keçən kələmələr, eyni zamanda Türkcədən qonşu dillərə keçən ünsürlər araşdırılmışdır. Çuvaşca və Yakutca’ya özəl bir dəyər verən bu əsərin ən zəyif tərəfi çağdaş diyalektlərin sadəcə bir bölümünün dəyərlələndirilmiş olmasıdır. Sözlükdə kökəni bilinən sözlər yanında soyu‐ sopu bilinməyən ünsürlər də yer almaqdadır. Əski və yaşayan diyalektlərdə keçən kələmələrin yazılışında Türk əlifabası işlədilmişdir. Ancaq Azərbaycan Türkcəsində açıq ə səsi ə hərfiylə ayırd edilmişdir. Çuvaşca və Yakutca verilərdə Latin əlifbasına dayanan bir transkripsiyon işlədilmişdir. Hasan Eren’in bü sözlüyü Türk dilinin etimolojisinin yeni bir sınamasıdır. G. Doerfer’in “Türk Dilinin İdeal Etimolojik Sözlüyü” tam anlamı ilə gərçəkləşincəyə qədər yayınlanan bütün sözlüklər bir “sınama‐dənəmə” mahiyətində olacaqdır. Əsərin müəllifi də kitabın giriş bölümündə bunu etiraf etmişdir (H. Eren, 1999: xı‐xxvııı). H. Eren Türkcənin etimolojisi ilə ilgili onlarca məqalə və çalışmanın sâhibi olaraq Türkiyə’nin ən tanınmış etimoloji uzmanıdır. Onun Türk Dilinin Etimoloji
almaqdadır. 1997’dən bəri Türk dilinin etimolojisinə aid bir neçə əsər yayınlanmışdır. Onlardan biri də A.M. Şçerbak’ın mövzuyla ilgili dəyərli muşahidələrlə dolu olan Rannie tjurksko‐mongol’skie
çalışması, bir digəri isə Rus Bilimlər Akademisi xəbərləşmə üzvü E.R. Tenişev’in aparıcılığı ilə yayınlanan Sravnitel’no‐
başlığı altında dördüncü cildidir. Rus Bilimlər Akademisi Dil Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|