ƏSRƏ BƏrabər biR İLİn salnaməSİ

çıxmırsınız? Dedilər ki, hələ hazır deyilik, 3 gün də vaxt ver. Bildirdim ki, elə Ģey yoxdur - bu 
gün çıxacaqsınız! Moskvadan da xahiĢ etdilər ki, heç olmazsa 3 gün də imkan ver. Bu dəfə də 
güzəĢtə getdim. 43 gündən sonra - bizim dediyimiz vaxtda buxtanı tərk etdilər. 
 
Onlar  bəhanə  gətirirdilər  ki,  getməyə  yerimiz  yoxdur.  Dedim  HəĢtərxanda  yeriniz  var. 
Bildirdilər  ki,  oradakı  mülki  donanmadır,  həmin  Ģəhərdə  yer  olmayacaq.  43  günə 
Mahaçqalada  yer  düzəldib  getdilər.  Bəlkə  də  elə  40  günə  hazırdılar,  sadəcə  bizim 
qətiyyətimizi yoxlayırdılar. Onu da gördülər".
 
(
Ə.Elçibəyin Ə.Tahirzadə ilə söhbətindən. - "Elçibəylə 13 saat üz-üzə", Bakı, 1999, s.41-43
).  
Görünür,  çevriliĢ  cəhdi  Azərbaycan  dəniz  donanmasının  yaradılmasıyla  bağlı  prezidentin 
niyyətlərinin gerçəkləĢməsinə imkan verməmək məqsədi güdürdü. Ancaq Əbülfəz bəyi heç bir 
çevriliĢ,  yaxud  sui-qəsd  cəhdi  yolundan  döndərə  bilməzdi,  buna  görə  də  o  inadla  ölkənin 
hərbi  gücünü  artırmağa  çalıĢırdı.  Ümumiyyətlə,  iyul  ayının  sonu  ölkənin  və  prezidentin 
tərcümeyi-halında  hərbi  quruculuq  sahəsindəki  iĢlərlə  anılacaq.  Belə  ki,  26  iyuldan  Xəzər 
Hərbi  Donanmasında  5  gəminin  üzərində  Azərbaycanın  üçrəngli  bayrağı  dalğalanmağa 
baĢladı.  Bu,  Azərbaycan  Hərbi  Dəniz  Donanması  yaradılmasının  baĢlanğıcıydı.  Bəyin  Rusiya 
tərəfiylə  apardığı  gərgin  və  güzəĢtsiz  danıĢıqlar  nəticəsində  razılığa  gəlindi  ki,  Xəzər 
Donanması gəmilərinin və baĢqa əmlakının 25 faizi Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinə verilsin.  
Prezidentimizin Rusiyayla hökmlü danıĢıqları Rusiya hərbi dairələrinin xüsusi rəğbət bəslədiyi 
Azərbaycan müdafiə naziri Rəhim Qazıyevin (o, bu vəzifəyə Elçibəyədək - 1992-nin martında 
təyin  edilmiĢdi) xoĢuna gəlmirdi.  KeçmiĢ dövlət katibi  Pənah  Hüseynov bildirir: 
"1992-ci ilin 
yayında  Rəhim  Qazıyevin  dövlət  çevriliĢi  etmək  niyyətləri  barədə  mütəmadi  məlumatlar 
alırdıq. Artıq həmin ilin iyul ayında onun istefaya göndərilməsi məsələsini qoymağa baĢladıq. 
Ancaq mümkün nəticələr barədə müzakirələr aparılarkən ... məlum oldu ki, döyüĢən orduda 
xeyli  nüfuza  malik  Ģəxslərdən  biri  bilavasitə  Surət  Hüseynovdur.  Ona  görə  də  R.Qazıyevin 
vəzifədən  azad  edilməsi  ərəfəsində  hansısa  profilaktik  tədbir  görmək  lazım  idi.  [...] 
Prezidentlə razılıqdan sonra Surəti hökumətə dəvət elədim. [...] Əbülfəz bəylə görüĢdükdən 
sonra  S.Hüseynov vəzifəyə (
prezidentin səlahiyyətli nümayəndəliyinə  - Ə.T.
) razılığını verdi. 
Ona iĢ yerinə - Bakıya gəlmək tapĢırıldı və təbii ki, Qarabağ üzrə səlahiyyətli nümayəndə kimi 
bilavasitə döyüĢ zonalarında fəaliyyət göstərəcəkdi. [...] Bizdən sonra R.Qazıyev qeyri-qanuni 
olaraq S.Hüseynovu korpus komandiri təyin etdi. Bununla da S.Hüseynovun hərbi hissələrin 
iĢinə  bilavasitə  müdaxilədən  uzaqlaĢdırılmasını  nəzərdə  tutan  plan  pozulmuĢ  oldu. 
S.Hüseynovun  səlahiyyətli  nümayəndə  təyin  olunduğu  günün  səhəri  R.Qazıyev  istefaya 
göndərilməli idi" 
("Yeni Müsavat", 14.04.1999). 
Yəqin  ki,  iqtidarın  niyyətini  bilən  R.Qazıyev  28  iyulda  Milli  Məclisdəki  qapalı  iclasda 
hakimiyyətə  təzyiq  göstərmək  məqsədiylə  istefa  ərizəsi  verdiyini  bəyan  etdi.  Prezidentin 
imzaladığı fərman və sərəncamları "diletant" adlandıran müdafiə nazirinin hərəkətləri onunla 
prezident  arasındakı  əslində  çoxdan  bəri  mövcud  olan  fikir  və  mövqe  ayrılıqlarının  zirvə 
nöqtəsinə  çatdığını  göstərirdi.  Maraqlı  burasıdır  ki,  iqtidardakı  naziri  müxalifət  partiyasının 
baĢçısı  Etibar  Məmmədov  da  müdafiə  edərək  ona  QEYRĠ-MƏHDUD  SƏLAHĠYYƏTLƏR 
verilməsini təklif edirdi. R.Qazıyevin Ģəxsində artıq hakimiyyətin öz içində də açıq müxalifətin 
yetiĢdiyi  görünürdü.  "Daxili"  və  "xarici"  müxalifətlərin  birgə  etirazı  əslində  Azərbaycan 
hökumətinə  ilk  "kollektiv"  xəbərdarlıqdı  və  bunun  arxasında  kimin  dayandığını  düĢünüb 
tapmaqçün dahi olmağa ehtiyac yoxdu...  
R.Qazıyevin qəzəblə verdiyi istefanı qəbul etmək Rusiyayla savaĢa girmək deməkdi  - dövlət 

---

katibi  Pənah  Hüseynova  Rusiyanın  bəzi  dairələri  xəbərdarlıq  etmiĢdi  ki,  R.Qazıyev  iĢdən 
çıxarılarsa Ermənistan Azərbaycan torpaqlarını Kür çayınadək iĢğal edə bilər... Əslində elə bu 
səbəbdən  də  özünü  o  vaxt  hakimiyyətdən  güclü  sayan  R.Qazıyev  sonralar  P.Hüseynova 
ünvanladığı  məktubda  bunu  boynuna  alır: 
"...Həsrətində  olduğunuz  bu  istefanı  qəbul 
etməməyinizin  səbəbi  nə  idi?  Pənah,  nə  Elçibəyin,  nə  də  sənin  bu  günə  kimi  cəsarətiniz 
çatmayıb  ki,  HƏMĠN  DÖVRDƏ  ĠSTEFAMI  QƏBUL  ETMƏYĠN  MÜMKÜNSÜZLÜYÜNÜ  etiraf 
edəsiniz.  Rusiya  Federasiyasının  xüsusi  xidmət  orqanlarına  iĢləməkdə  suçladığınız,  mülki 
vətəndaĢ  olan  müdafiə  naziri  R.Qazıyevin  qısa  müddətdə  Rusiyanın  Müdafiə  Nazirliyinin 
yüksək  rütbəli  zabitləri  ilə  yaratdığı  normal  diplomatik  (?!  -  Ə.T.)  və  Ģəxsi  münasibətlər... 
sizdə  son  dərəcə  SĠYASĠ  QISQANCLIQ  və  müəyyən  mənada  da  XOF  yaratmıĢdı"
  ("Yeni 
Müsavat", 25-26.04.1999). 
Vəziyyəti hərtərəfli götür-qoy edən Bəy məqsədəuyğun qərar çıxardı - naziri hələlik vəzifədə 
saxlamağı  lazım  bildi.  Bəyin  imzaladığı,  Azərbaycan  Milli  Ordusunun  təĢkili  prosesini 
sürətləndirmək  məqsədi  daĢıyan  və 7 təĢkilata ünvanlanan  "Azərbaycan  Respublikası Silahlı 
Qüvvələri Ali BaĢ Komandanının direktivi" 31 iyulda dərc edildi. Bu, arxasında yad qüvvələrin 
dayandığı  hərbi  qurumumuzun  baĢçısıyla  toqquĢmadan  dövləti  itkisiz  çıxarmağa  edilən  ilk 
cəhddi.  
Avqustun  baĢlanğıcında  artıq  ayyarımlıq  iqtidara  qarĢı  müxalifətin  mütəĢəkkil  qüvvəyə 
çevrildiyi  hiss  olunmağa  baĢladı.  Əslində  R.Qazıyevin  çılğın  etirazları  həmin  mütəĢəkkilliyin 
"Avrora"  atəĢiydi.  Və  ən  maraqlı  cəhət  buydu  ki,  hakimiyyətə  qarĢı  təzyiqlər  məhz  yeni 
cəmiyyət və dövlət quruculuğunda islahatlar ərəfəsində, mütərəqqi dəyiĢikliklər dərinləĢdikcə 
daha  kəskinləĢirdi.  Ancaq  prezident  və  onun  gənc  komandası  (düzünə  qalsa,  bu  komanda 
hələ əməlli-baĢlı ortada yoxdu) inadla irəliyə doğru addımlayırdı. 
1 avqustda Bəy ticarət müəssisələrinin fəaliyyətinin kommersiyalaĢdırılması haqqında fərman 
verdi. Bu, ölkədə bazar iqtisadiyyatı elementlərinin təĢəkkülündə ilk ciddi təĢəbbüslərdəndi. 
Elçibəyə  ölkənin  az  qala  dayanmıĢ  sənayesi,  baĢdan-baĢa  tənəzzülə  uğramıĢ  iqtisadiyyatı, 
anarxiya  içindəki  təsərrüfatı  miras  qalmıĢdı.  Bunun  səbəbkarının  elə  bu  yeni  hakimiyyətin 
özünün olduğunu əhaliyə inandırmağa çalıĢan qara qüvvələr sabotaja da əl atır, xalqda geniĢ 
narazılıq  yaratmaq  istəyirdilər.  Xüsusən  nəqliyyatda  vəziyyət  dözülməzdi.  Adamlar  iĢ  yerinə 
getməkçün saatlarla vaxt itirirdilər. 
Azərbaycanda rüĢvət sistemi indiyədək yuxarıdan aĢağıya doğru inkiĢaf etmiĢdi - hakimiyyətin 
zərvəsində  əyləĢən  Ģəxs  özünün  birbaĢa  tabeliyində  olanlardan,  onlarsa  öz  "təbəə"lərindən 
rüĢvət alır və bu piramida sistemi sadə əməkçidə baĢa çatırdı. Ġndisə həmin sistemin zirvəsi 
dağılmıĢdı - güclü dövlət qurmaqla rüĢvətin qətiyyən bir araya sığmadığını yəqin edən, buna 
görə də onunla mübarizə aparmağı qərarlaĢdıran prezident, Milli Məclisin və Ali Məhkəmənin 
sədrləri,  onların  tabeliyindəki  Ģəxslər  rüĢvət  almadıqlarına  görə  aĢağıların  alması  qorxulu 
olmuĢdu.  Köhnə  nomenklaturanın  buna  dözməyərək  gizli  etirazlar  təĢkil  etməsi  təbiiydi. 
Dövlət müĢaviri Rafiq Ġsmayılov belə bir maraqlı faktı bəyan etmiĢdi ki, bir vəzifə yiyəsi təkcə 
texnikumlarda  test  üsuluyla  qəbul  imtahanlarının  qarĢısını  almaqçün  50  milyon  manat 
xərcləməyə  hazır  olduğunu  söyləmiĢdi. 
(Müqayisə  edək:  bu  zaman  ölkədə  orta  aylıq  əmək 
haqqı  920  manatdı).  Belə  adamlar,  sözsüz  ki,  xilası  yalnız  əhalini  hakimiyyətə  qarĢı 
qaldırmaqda  görürdülər.  Sonralar  Təhsil  Nazirliyi  qarĢısında  təĢkil  edilən  "xalq  etirazları"nın 
arxasında da belə Ģəxslərin dayandığı gün kimi aydındı).
 
Köhnə  "qurdlar"ın  50  milyonları olsa  da hakimiyyət  baĢçıları həqiqətən  kasıbdılar.  Prezident 

---