10
Dördüncüsü , Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modelinə iqtisadiyyatın yüksək
dərəcədə sosialyönümlüyü,xalqımızın mentaliteti ,tarixən ictimai ənənələrin güclü
olması, bir çox sosial problemlərin dövlət tərəfindən həll edilməsi xasdır.
Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modeli sosialyönümlü mahiyyət daşıyır. İqtisadi
siyasətin sosialyönümlü səciyyə daşıması bir tərəfdən insan amilinə ,digər tərəfdən
bazar iqtisadiyyatı yolu ilə inkişaf etmiş qabaqcıl dünya dövlətlərinin təcrübəsinə
əsaslanır.
Tədqiqatın məqsəd və vəzifələri. Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modeli
vahid iqtisadi siyasətin fundamental prinsiplərinə əsaslanır.Ölkəmizin iqtisadi modeli
iqtisadi mahiyyətinə görə həm də sosiallığı ilə seçilir.Məhz bunu nəzərə alaraq tədqiq
olunan Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modelinin məqsəd və vəzifələrinə
aşağıdakıları aid etmək olar :
1).İqtisadi sistem və onun parametrlərinin tədqiq edilməsi
2).Milli iqtisadi inkişaf modelinin formalaşmasında mühüm rol oynayan ayrı-ayrı
inkişaf modellərinin xüsusiyyətlərinin araşdırırlması.
3).Milli iqtisadiyyatın inkişafına təsir göstərən spesifik amillərin və məqsədlərin
aşkar edilməsi
4).Iqtisadiyyatdakı transformasiya proseslərinin tədqiq edilməsi və.s
Tədqiqatın informasiya bazası və işlənməsi metodları. İqtisadi sahədə keçid
dövrünü uğurla başa vuran Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modelinin elmi-nəzəri
əsaslarının işlənməsi üçün ilk növbədə respublikanını son illərdə inamla
gerçəkləşdirdiyi sosial iqtisadi islahatları təhlil etmək,əldə olunan nəzəri –
təcrübi,fəlsəfi qənaaətləri ümumiləşdirmək vacibdir.Son illərdə tədqiqatçılar ,ayrı-
ayrı alimlər,iqtisadçılar keyfiyyətcə yeni mərhələdə Azərbaycanın milli iqtisadi
inkişaf modelinin mahiyyətini açmağa çalışırlar.Tədqiqatın informasiya bazası ,
11
faktiki materiallarının əldə edilməsi mənbələri kimi klasik ,neoklassik və digər
iqtisadi məktəblərin iqtisadi modellərlə bağlı mülahizələrindən,ayrı-ayrı iqtisadçı
alimlərin milli iqtisadi inkişaf modelinə həsr olunmuş elmi məqalələri və.s
elmi,ədəbiyyat və bibilioqrafik mənbələrdən istifadə olunmuşdur.
Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modelinin nəzəri-metodloji əsasını “Sosial yönümlü
bazar iqtisadiyyatı” konsepsiyası təşkil edir. Eyni zamanda Azərbaycan milli iqtisadi
inkişaf modelinin qurulmasında induktiv,deduktiv ,analiz-sintez və digər iqtisadi
metodlardan,statistik qruplaşdırma metodlarından istifadə olunmuşdur.
Tədqiqatın elmi yeniliyi. Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modeli ilə bağlı
dissertasiya işində iqtisadi inkişaf modelinin xüsusiyyətləri “sosial-iqtisadi inkişaf
modeli” çərçivəsində tədqiq olunmuşdur.
Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti. Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modeli üzrə
tədqiqatlar göstərir ki, bu modelin praktiki əhəmiyyəti dövlətin tənzimləyici rolunun
güclü olmasında,mülkiyyət formalarının çoxnövlü olmasında iqtisadi həyatda sosial-
mənəvi aspektlərdən istifadə olunmasında innovasiyalı,diversifikasiya olunması və
digər aspektlərdə özünü göstərir .Qlobal maliyyə böhranı şəraitində respublikamızın
bu prosesə müqavimət göstərməsi dünya dövlətlərində maraqla qarşılanması
gerçəkliyi ilə şərtləndirilmişdir.Bu reallığa nəzərən ən müxtəlif iqtisadi mərkəzlər
respublikanın davamlı iqtisadi yüksəlişi timsalında XXI əsrin yeni iqtisadi
fenomenini görür,Azərbaycan modelinin mahiyyətini öyrənməyə çalışırlar. Bütün
bunları nəzərə alaraq Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modelindən qlobal maliyyə
böhranının mənfi nəticələrindən əziyyət çəkən ölkələrin praktikasında,eləcə də
iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələri üzrə proqramların qəbul edilməsində istifadə etmək
olar.
Dissertasiya işinin strukturu iki fəsildən ibarətdir. Birinci fəsildə milli iqtisadiyyatın
sistem xarakterindən bəhs olunur. Buraya iqtisadi sistem və onun parametrləri,iqtisadi
sitemin milli xarakteri və iqtisadiyyatın milli inkişaf modelləri,milli iqtisadiyyatın
spesifik amilləri və məqsədləri barədə məsələlər nəzərdən keçirilir.
12
İkinci fəsildə Azərbaycan iqtisadi modelinin formalaşması barədə məsələlər öz
əksini
tapmışdır.Həmçinin,Azərbaycan
iqtisadiyyatında
transformasiya
prosesləri,iqtisadiyyatdakı dəyişikliklərin strukturu və modelləri nəzərdən keçirilir.
Fəsil 1.Milli iqtisadiyyatın sistem xarakteri
1.1.İqtisadi sistem və onun parametrləri.
İnsan cəmiyyətinin bütün inkişaf mərhələlərində iqtisadi fəaliyyət üçün eyni şərait
olma-mışdır. Lakin bir sıra iqtisadi məsələlər ümumi olmuşdur. Bura iqtisadiyyatın
təşkili, kimin üçün nə istehsal etməli, nə qədər istehsal etməli kimi məsələlər daxildir.
Necə istehsal etmək sualına görə isə dövrlər bir-birindən əsaslı surətdə fərqləmişdir.
Ayrı-ayrı dövrlərdə mövcud olan cəmiyyətlərdə müxtəlif iqtisadi sistemlər mövcud
olmuşdur.
13
Cəmiyyətdə hakim münasibətlər və təşkilat formaları əsasında təşəkkül tapmış
iqtisadi proseslərin məcmusuna iqtisadi sistem deyilir. İqtisadi hadisələri, prinsipləri
təhlil etməklə bütöv iqtisadi sistem haqqında təsəvvür əldə etmək olar.
Hər hansı bir ölkənin iqtisadi sistemi canlı bir orqanizm kimi aşağıdakıları özündə
birləşdirir: təbii və əmək resursları (ehtiyyatları), mövcud mülkiyyət formaları,
müxtəlif kapital ünsürləri, sahibrarlıq və zəruri idarəetmə sistemi və s.
Heç bir cəmiyyət və onun iqtisadi sistemi hər hansı bir sərvət üzərində mülkiyyət
forması, iqtisadi münasibətlər olmadan mümkün deyildir.
İstehsalın müasir texnika ilə silahlanması, müasir texnoloji proses iqtisadi sistemin
fəaliyyətində mühüm yer tutur. İqtisadi sistemdə sahibkarlıq fəaliyyəti, idarəetmə
sistemi də özünəməxsus rola malikdir.
Bəşər tarixində indiyə kimi ənənəvi, bazar, inzibati-amirlik və qarışıq iqtisadi
sistemlər fəaliyyət göstərmişdir. Bu və digər sistem daxilində müxtəlif ölkə və
regionlarda iqtisadi inkişafın çoxlu modelləri də mövcud olub. Mülkiyyət formaları
inkişaf edib dəyişdikcə iqtisadi sistemlər də tədricən dəyişib bir-birini əvəz etmişdir.
İnsan cəmiyyətinin təkamülü ilə ta qədim zamanlardan bu günkü müasir dövrə qədər
iqtisadi sistemlər də çox tədriclə dəyişmiş və təkamül yolu ilə biri digərini əvəz
etmişdir. Bu proses istehsal (məhsuldar) qüvvələrinin tarixi dövrlər səpgisində
irəliləməsi ilə baş vermişdir. Elmi ədəbiyyatda öz ifadəsini tapmış həmin dövrlər,
aşağıdakı sxem-cədvəl şəklində verilmişdi
İqtisadi sistemin formalaşmasına iki mühüm amillər qrupu təsir göstərir. Birinci
qrupa mövcud mühit, ikinci qrupa isə iqtisadi sistemi təşkil edən elementlərin
struktur əlaqələrinin xüsusiyyətləri daxildir. İqtisadi sistemi müəyyən edən və inkişaf
etməsinə səbəb olan amillər bir neçə qismə bölünürlər: təbii-iqlim, istehsal-iqtisadi,
mənəvi-hüquqi, sosial-mədəni, dini-əxlaqi.
Bu amillər qrupunun əksər hissəsi iqtisadiyyatın inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq
meydana gəlsə də, hər halda onlar iqtisadi sistemin formalaşmasına fəal tə'sir
Dostları ilə paylaş: |