Əlyazması hüququnda m a h m u d L u t ü r k a y r ə Ş a d ə T
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zərərlərin ölçüsü qiymətləndirilə bilər Zərərlərin ölçüsü qiymətləndirilə bilməz
16
kreditinə yazılır. Hesablanılan, lakin hələ ödənilməmiş öhdəliklərin belə bir qaydada əks etdirilməsi gəlir və xərcləri üzləşdirmək üçün həyata keçirilir. Avansların və depozitlərin alınması malalanlar və müəssisənin digər kommersiya kontraagentləri ilə münasibətlərin qurulmasının ən geniş yayılmış formalarından birisi hesab olunur. Məsələn, sifarişi qəbul edən müəssisə sifarişçi təşkilatdan avans tələb etmək hüququna malikdir. Bu avansdan, müəssisə ona dəyən zərərləri ödəmək üçün istifadə edir. Depozitlər də belə məqsədlərə xidmət göstərir. Buradan görünür ki, avanslar və depozitlər hər şeydən əvvəl sığortalama funksiyanı yerinə yetirir və müqavilə öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün müəssisənin kontraagenti üçün stimul rolu oynayır. “Qabaqcadan ödənilən gəlirlər” termini hələlik göndərilməyən mallara və göstərilməyən xidmətlərə görə müəssisənin əldə etdiyi pul vəsaitlərini xarakterizə edir. Belə vəziyyətlərin daha xarakterik nümunəsi dəmir yolu, aviasiya və digər nəqliyyat vasitələrinə biletlərin satılması, qəzet və jurnallara abunə, icarəyə götürülən əmlakdan rəsmi istifadə olunanadək icarədar tərəfindən götürülən icarə öhdəlikləri və s. sayıla bilər. Müəssisəyə belə ödənişlərin daxil olması həm pul vəsaitlərinin artımı (pul vəsaitləri uçota alınan hesabların kreditləşməsi) və öhdəliklərin əmələ gəlməsi kimi əks etdirilir. Beynəlxalq uçot praktikasında belə öhdəlikləri əks etdirmək üçün hesablar planına “Qazanılmamış gəlirlər” (gələcək dövrlərin gəlirləri) və yaxud “Avans qaydasında əldə olunan gəlirlər” adlı passiv hesab açmaq nəzərdə tutulmuşdur. Əvvəlcədən dəyəri ödənilən mallar və xidmətlər daxil olduqdan sonra qazanılmamış gəlirlər adlı passiv hesab azalır və həmin əməliyyatlar üzrə gəlirlər kreditləşir. Belə köçürmə nizamlayıcı köçürmə olmaqla, dövrünün sonunda öhdəlik kimi növbəti uçot ilinə keçirilir və balans hesabatında digər öhədliklər sırasında öz əksini tapır. Müxtəlif ölkələrdə qanunvericiliyə görə müəssisələrin öz malalanlarından və yaxud əməkdaşlarından mərkəzi və yaxud yerli orqanların xeyrinə müxtəlif gəlirlər tutulur. Üçüncü şəxsin hesabına belə tutulmalar mühasibat uçotunda müəssisənin 17
pul vəsaitlərinin artması və yaxud həmin şəxsə qarşı müəssisənin öhdəliklərinin baş qaldırılması kimi əks etdirilir. Beynəlxalq standartlara görə ödənilməsi məzuniyyətlərə çəkilən xərclər, əməkdaşlaq tərəfindən həmin məzuniyyətdən istifadə olunan ilə aid edilir. Bunun üçün aşağıdakı şərtlər yerinə yetirilməlidir: a) əməkdaşlar tərəfindən həmin vaxtda işlənilən dövrdən asılı olaraq məzuniyyət hesablanması həyata keçirilir; b)
istifadə olunmamış məzuniyyət cəmlənir; c)
məzuniyyətin ödənməsinə çəkilən xərclər güman olunur (hansı ki, əməkdə onu istifadə edir); d) məzuniyyətin ödənilməsi üzrə xərclərin ölçüsü etibarlı şəkildə qiymətləndirilir. Əməkdaşların məzuniyyətin ödənilməsi üzrə borc o vaxt baş qaldırır ki, əməkdaş ona çatan məzuniyyətdən maliyyə ili ərzində istifadə etmir və bu məzuniyyət növbəti ilə keçirilir. Gərgin maliyyə vəziyyəti və dövriyyə kapitalının çatışmaması şəraitində müəssisə özünün qısamüddətli borclarını uzunmüddətli borclara çevrilməyə cəhd göstərə bilər. Belə halda müəssisə həmin xərclərin ödənməsini cari aktivlər hesabına uzada bilər. Beynəlxalq standartlara görə borclu müəssisə maliyyə hesabatında qısamüddətli öhədlikləri uzunmüddətli öhədliklərə çevirmək imkanına malikdir (əgər müəssisə digər müəssisə ilə razılığa gəlmişdirsə). Beynəlxalq standartlara uyğun olaraq müəssisənin maliyyə hesabatında gələcəkdə bar verəcək hadisələrə görə öhədliklər haqqında göstərişlərə icazə verilir. Belə öhdəliklər şərti öhədliklərə yaxud şərti passivlər adlanır. Onlar adətən müxtəlif şəraitdə baş verir. Uçotda şərti zərərlərin əks etdirilməsinin ümumi prinsipləri aşağıdakı verilmişdir (cədvəl 2.1). 18
Maliyyə uçotunda şərti öhədliklərin əks etdirilməsi prinsipləri Hadisənin gümanları (hansı ki, zərərlərə gətirib çıxarır) Zərərlərin ölçüsü qiymətləndirilə bilər Zərərlərin ölçüsü qiymətləndirilə bilməz
Yüksək
Zərərlər və öhədliklər ödənilməsi hesablanılır (hər iki göstərici bilavasitə maliyyə uçotunda əks etdirilir)
Zərərlər və öhədliklər hesablanılmır, lakin qeyd formasında maliyyə hesabatında əks etdirilir
Orta
Zərərlər və öhədliklər hesablanılmır, lakin qeyd formasında maliyyə hesabatında əks etdirilir
Zərərlər və öhədliklər hesablanılmır, lakin qeyd formasında maliyyə hesablarında əks etdirilir
Aşağı
Hesablama həyata keçirilmir, maliyyə hesabatında qeydə ehtiyac yoxdur və buna icazə verilmir
Hesablama həyata keçirilmir, maliyyə hesabatında qeydə ehtiyac yoxdur və buna icazə verilmir
1.4 Borc qiymətli kağızların xarakteristikası və uçotu Mövcud qaydaya görə borc qiymətli kağızları dedikdə emitentlər tərəfindən fond bazarında pul vəsaitlərini əvəz etmək üçün yerləşdirilən öhədliklər başa düşülür. Azərbaycan bazarında istiqrazlar, depozit və əmanət sertifikatları və veksellər daha geniş yayılmışdır. Xəzinadarlıq öhədliklərin, çekleri, bank əmanət kitabçalarını, habelə varran formalı qiymətli kağızları, opsion və başqalarını da xüsusi qrupa aid etmək lazımdır. Ümumiyyətlə, istiqraz qiymətli kağızların əsas növlərindən biridir. Bu qiymətli kağıza görə onun sahibindən müəyyən müddətdə istiqrazın nominal dəyərini və yaxud digər əmlak ekvivalenti əldə etmək mümkündür. Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|