ElşƏn miSİr oğlu nəSİbov
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
132 График-3 Инсан щцгугларыны дяйярляр кими якс етдирян схем Ещтийаж, мараг, тялябат –дяйяр кими Дяйяри тяминедижи, истигамятверижи амил – инсан щцгуглары Тяряфин, шяхсин, субйектин щцгугу Фярдин щцгугу Коллективин щцгугу Системин, субйектин щцгугу Истифадя амили Дяйяри сцбут едян, шяртляндирян амилляр Дяйярин ясасы- щярякятверижилик Щцгугу йарадан дяйяр-фювгтябият, тябият Щцгуг дяйяринин ясасы Мараглары горума Мараглары тяминетмя Щцгугларын инкишафы просесляринин ясаслары Гейри-мцяййянликдян мцяййянлийя кечид Щцгугун тяркиб елементляри Дяйяр кими щцгугларын инкишафыны шяртляндирян амилляр-ресурсларын мювжудлуьу 133 График-4 Дяйяр вя системлилийя даир схем Дяйярин ясасы Елемент Елементляр жями- структур Елементляр фяалиййяти - механизм Систем- щцгуг системи Щцгугун ясасы Норма – дяйяр Мадди-мяняви алям Фяалиййят-системли Нятижя Мцстявинин ашкарланмасы Системли ясасларла дяйярин артмасы вя инкишафы Цфиги вя шагули ясасларла 134 График-5 Щцгуг нормаларыны дяйярляр системинин тяркиби кими якс етдирян схем Щцгуг нормасынын функсийасы Тянзимлямя, гайдаларла низамлама Щцгуг нормасынын тяркиби -елемент Дяйяр Истигамятвермя Ямяляэятирмя, тюрямя, эенишляндирмя Мягсяд Дяйярляри тямин етмяк Дяйярляри мцщафизя етмяк Йараныр Щцгуг вя дяйярляр системи 135 График-6 Щцгугун щягигилийини якс етдирян схем обйект субйек т Сигналлар, енеръи мцбадиляси Щярякят Мараг вя мянафе Юдянилмя, тямин олунма Мягсяд Тясир етмяк Щаггын эерчякляшмяси Истяк, ниййят, ялдя етмяк мараьы Мякан, мцстяви 136 График-7 Щцгугун епистемолоъи ясасларыны якс етдирян схем Щцгуги биликляр- щягиги биликляр Щягиги биликляр йараныр Ашкарланмагдан Мцжяррядликдян вя конкретлиликдян Нязяриййядян Тяжрцбядян Мцяййянлийя кечмя просесиндян Мараг уьрунда мювжуд олан фяалиййятдян, щярякятдян Мякан вя мцстяви бюйцклцйцндян Щягиги-щцгуги биликляр: тясдигедижи обйектив; тясдигедижи- субйектив Щягиги щцгуги биликлярин хассяляри Тясдигедижи – субйектив вя обйектив Инкаредижи субйектив вя обйектив Мювжуд елемент сигналларыны якс етдирмя Субйектив-дольун Обйектив- дольун 137 График-8 Дювлят щцгугунун дяйярли ясасларыны якс етдирян схем Дювлятин щцгугу- дювлятин дяйяри Тяряфин щцгугу Тяряфин мараг вя мянафейи Дяйярляр: мадди-мяняви Субйектин щцгугу Тяряфин дяйяри Ихтийар, сялащиййят, вязифя вя функсийа Дювлятин мараг вя мягсяди Мювжудлуг Жямиййятин мараг вя мягсяди Жямиййятин щцгугу вя дяйяри Дювлятин фяалиййяти Идаряетмя Тянзимлямя Жямиййятин, вятяндашларын вя халгын марагларынын тямин олунмасы 138 График-9 Дювлят щцгугунун щягиги ясасларыны якс етдирян схем Дювлят –реал структур вя систем Мцяййян олунмуш форма Реал фяалиййят эюстярян гурум Мцжярряд вя мцтляг анлайыш Щягиги тянзимлямя Щягиги тянзимлямя васитяляри Щцгуг нормалары Щакимиййят структурлары Щцгуги тянзимлямя сащяляри Рясми ялагяляр Тянзимлямя обйекти Идаряетмя Мцшащидя Нязарят Заман, мякан реаллашмасы вя реаллашан васитяляр Тязащцр Щягигят 139 NƏTİCƏ: Mətndə vurğulandı ki, hüququn fəlsəfəsi onun pozitiv (müsbət, faydalı, dəyərli) mahiyyətində əks olunur. İnsanlar dərinə düşündükcə öz hüquqlarının mahiyyətini daha da geniş şəkildə başa düşürlər. Hüququn (hüquqların pozulmasını bərpa edən hüquq normalarının) fəlsəfəsi həqiqətin sübutundan ibarətdir. Hüququn dəyərləri onun sərhədlərində, sərhədlənməsində də öz əksini tapır. Hüquqlar əlaqəsi və zənciri formalaşır. Bu formalaşma aidyyatı hüquq sahələrini və sahələr üzrə normalaşmanı meydana gətirir. Dövlətdə və cəmiyyətdə çoxlu sayda tərkib hüququ olan hüquq bütövlüyü meydana gəlmiş olur. Dərinə düşünmə hüquq sahələrini genişləndirir və buradan da hüquqların bölgüsü və tərkibə ayrılmasının aksioloji və epistemoloji əsasları formalaşmış olur. Mövzunun mətn hissəsində söylənilmiş fikirlər nəticəsində belə qənaətə gəlindi ki, hüquq maddi-mənəvi aləmin təcəssümü və təsdiqedici faktoru, tənzimedici obyekti olduğundan dəyərlər məcmusudur. Hüquq insan kimi həqiqi mövcudluğun (varlığın) daxili mahiyyətini onun münasibət və əlaqəsində cəm- ləşdirdiyindən dəyərlərin ifadəedici kriteriyasıdır. Dəyərlərin daxili mahiyyəti dövlətdə və cəmiyyətdə hüquqla məzmunlaşır. Əlaqə, münasibət, davranış, əxlaq və digər mənəvi keyfiyyətlər hüquqla müəyyən olunur. Hüquq dəyərləri təsdiq etməklə yanaşı, reallaşdırır. Reallaşma gerçəkləşməni yaradır ki, bu da həqiqiliyi üzərə çıxarır. Hüquq dəyərlər sisteminin forma- laşmasında baza amil rolunu oynayır, dəyərlərin, məsələn, maddi-mənəvi dəyərlərin istifadəsində mühüm faktor rolunu oynayır. Hüquq dəyərlərdən yaranır və dəyərlərin ümumiləş- məsini təmin edir. Hüquq dəyərlər sistemini formalaşdırmaqla həqiqi biliklər sistemini də, hüquqi nəzəriyyələr sistemini də meydana gətirir. Hüquq təbiətin, fövqtəbiətin bəxş etdiyidir, bu baxımdan da dəyərlərdən ibarətdir. Hüquq alidir və ali olduğundan da insanlara xasdır və insanların digər canlılara olan 140 münasibətinin əsasında dayana bilir. İnsanların digər canlılara humanistcəsinə yanaşması halları meydana gəlir. Buradan da digər canlıların haqlı olduqları, yaşamaq haqları olduqları məsələsi gündəlikdə dayanır. Təbiət, fövqtəbiət dəyərlər olaraq digər dəyərləri yaradır. İnsanların dövlətdə və cəmiyyətdə yaşamaları hüququn təbii xassələrini təsdiq edir, eləcə də dövləti və cəmiyyəti hüquqların təmin olunmasında mühüm funksiya daşıyan tərəf kimi təsdiqləyir. Bununla da insanlar üçün münasibətlər və əlaqələr strukturu dəyər kimi əhəmiyyət kəsb edir. İnsanlar dəyərlər müstəvisində, yəni dövlətdə və cəmiyyətdə dəyərli ünsürlər olaraq iştirak edirlər. İnsanların hüquqları gerçək fövqtəbiətin və təbiətin nemətləridir. Hüquq müna- sibətlərdə, əlaqələrdə, fəaliyyətdə normalarla tənzim olunur. Normalarla tənzim olunduğuna görə də tərkibində mövcud olan dəyərlər aşkarlanır. Tənzimetmə dəyərlərin aşkar olunmasına və tərkib baxımından zənginləşməsinə xidmət edir. Aşkarlama və tənzimləmə hüququn həqiqi biliklərdən, gerçəkliyi ifadə edən fikirlərdən ibarət olması qənaətini ortaya qoymuş olur. Hüquq həqiqi biliklərdən, bu baxımdan da dəyərlərdən ibarət olan biliklər məcmusunu özündə ehtiva edir ki, bu biliklər məcmusu da tərkibi müəyyənləşdirir. Tərkib elementləri və onların müvafiq istiqamətləri hüquqi biliklərin dəyər olaraq reallaşmasında ortaya çıxır. Hüquqi fikirlər ictimai-siyasi müna- sibətlərin və əlaqələrin dəyərlərdən ibarət olması qənaətini ortaya qoymuş olur. Hüquq biliklər davranışı, hərəkəti normalara salır. Hüquqi biliklər ixtiyar və səlahiyyətlərlə yanaşı, tənzimedici mənanı da aşkarlayır. Mənəvi dəyərlərin tərkibini münasibətlərdə və əlaqələrdə, xüsusilə, dövlətdə və cəmiyyətdə hüquq təsdiq edir, aşkarlayır. Mənəvi aləm, əxlaq hüquqi dəyərlərdən və gerçək biliklərdən təşkil olunur. Hüququn gerçək olması, müəyyən şəraitlərdə aşkarlanması məhz araşdırmalar, mülahizələr obyekti kimi çıxış edir. Mülahizələr, fikirlər aşkarlayıcı funksiya kəsb edən təlim 141 olaraq epistemologiyanı (ümumiləşdirici təlimi, izahı) meydana gətirir. Hüququn epistemoloji təlim yolu ilə izah olunması amili insan hüquqlarının maraqların təmin olunması istiqamətində bir təsdiqedici faktor kimi rol oynamasına dəlalət edir. Bu əsərdə epistemioloji və aksiloloji fikirlər əsasən məntiqi nəticələrə gəlmək yolu ilə formalaşır. Hüququn aksioloji mahiyyəti üzrə: -hüquq özündə maddi-mənəvi dəyərləri birləşdirən bir universallaşdırıcı dəyərdir; -hüquq məxsusiləşdirici kriteriya olaraq, məxsusi dəyərlərin əsaslarını yaradır. Burada fərdin hüququ onun dəyərli olmasını şərtləndirir; -hüquq normaları istiqamətverici və tənzimedici dəyərlərdən ibarətdir; -hüquq normaları hüquqi dəyər müstəvisinin tərkibini formalaşdırır; -dövlət hüququ digər tərəflərin hüquqi dəyərlərini qorumaq funksiyasını yerinə yetirir; -dövlət hüquqa malik olduğundan dəyərlər məcmuəsindən ibarətdir və s. Hüququn epistemoloji mahiyyəti üzrə: -insan maraqları gerçəkdir, həqiqidir, hüquq cəmiyyətdə və dövlətdə bu gerçəkliyin daşıyıcısdır; -hüquq dəyəri həqiqiliyin və gerçəkliyin bazasında qərarlaşır; -hüquqi biliklər insan hüququnun bütün tərəflərini gerçəkləşdirir, məntiqi əsaslarla bağlayıcılıq qaydasında aşkarlayır; -hüquqi gerçəkliklər reallıqların əsaslarını meydana gətirir, maraq və mənafeləri formalaşdırır; 142 İSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ VƏ ƏDƏBİYYAT: Azərbaycan Respublikasının milli təhlükəsizlik konsepsiyası. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007- ci il 23 may tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmişdir; İşgəncələrə və digər qəddar, qeyri-insani, yaxud ləyaqəti alçaldan rəftar və cəza növlərinə qarşı BMT-nin 10 dekabr 1984-cü il tarixli Konvensiyası.www.genprosecutor.gov.az/?az/content/57/; Hüquq və qanunvericilik - Hüquq normaları. Hüquq nəzəriyyəsi. kayzen.az/blog/law/7820/hüquq- normaları.html; Cinayət hüquq normasının mühafizəedici funksiyası haqqında. V.Ş. Quliyev. Bakı Dövlət Universiteti. Bakı Universitetinin Xəbərləri. Sosial-siyasi elmlər seriyası. N4. 2009. static.bsu.az/w8/Xeberler%20Jurnali/Sosial%202009%204/6 7-74pdf; Anais Guillemot. Legal axiology from the philosophy of Law. August 29, 2012. http://www.akimoo.com/2012/legal- axiology-from-the-philosophy-of-law; Axiology.www.yourdictionary.com/axiology; Epistemology. First published. Dec 14. 2005. Stanford Encyclopedia of Philosophy. http://plato.stanford.edu/entries/epistemology/; 143 Archie J.Bahm. Axiology: The Science of Values. Editions Rodopi B.V., Amsterdam-Atlanta,GA1003. books.google.az/books?id=jqSRrmtQ_WoC&pg=PA140&lp g=PA140&dq=axiology+of+law&source=bl&ots=j85c; КОНСТИТУЦИЯ ПОЛЬСКОЙ РЕСПУБЛИКИ.www.uznal.org/constitution.php?text=Pola nd&language=r; КОНСТИТУЦИЯ РЕСПУБЛИКИ КОРЕЯ (ЮЖНАЯ КОРЕЯ). Принята: 17 июля 1948 года. Статус: 29 октября 1987 года).www.legalportal. am/download/constitutions/110_ru.pdf; Ценность. Философу.рф/словарь/статья/3- философия-ценностей/48-ценность; Энциклопедия эпистемологии и философии науки. Аксиология. Epistemology_of_science.academic.ru/17/aксиология; Предмет и проблем юридической аксиологии.www.centrlaw.ru/publikacii/page35/page37/ind ex.html; Правовая аксиология. Список терминов. web- local.rudn.ru/web-local/uem/ido/fil_p/gloss.htm#Gloss_5; А.Ю.Бабайцев. Эпистемология. terme.ru/dictionary/175/word/yepistemologija; А.И. Овчинников. Эпистемология правового мышления. metodologlab.narod.ru/pravo/st4.htm 144 ELŞƏN MİSİR OĞLU NƏSİBOV “İnsan hüquqları” anlayışının dərk olunmasında fəlsəfi–məntiqi (formal (ənənəvi-klassik) və dialektik məntiq) metodlar Dərketmənin aksioloji və epistemoloji əsasları III KİTAB «Елм вя Тящсил» няшриййат-полиграфийа мцяссисяси Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|