Elşən Misir oğlu Nəsibov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
8 İ stənilən şərti bir məkanı əhatə edən nöqtələri düşünmək və nöqtələri açmaq, yeni nöqtələri əlavə etmək, müəyyənləşdirmək elə fəlsəfi düşüncələri meydana gətirir. Fəlsəfi düşüncələr yeni nəticələr yaradan, həm də təsirli nəticələr yaradan düşüncələrdən, qənaətlərdən və qənaətləri ifadə edən müddəalardan ibarətdir. Fəlsəfi fikirlərin formalaşması əsasları obyektlərdən və onların obrazlanmasından meydana gəlir. Bu obrazlanma əqli nəticələri formalaşdırır. Ə qli nəticələr də elementlərə və onların beyində obrazlanmasına, məkan tutumuna söykənir. Rasionalizmin dayağı burada meydana gəlmiş olur. Dayaq da elementlərdən ibarətdir. Bu aspektdə empirik biliklər rasional biliklərlə (yəni, ağlın çıxardığı məntiqi biliklərlə) eynilik təşkil edir. Empirizmin və ə qlin ifadəsi obyektlərə, dəyişən aləmə, mütləq və nisbi hərəkətlərə söykənmiş olur. İ stənilən nöqtədən, məkandan başlayaraq istənilən müəyyən xəyali bir fiqur formasında obyekti düşünmək olar. Bu halda düşüncələr həndəsəsi meydana gəlir. Düşüncələrdə simmetrik fiqurların alınması öz-özlüyündə sistemli və harmonik düşüncələri meydana gətirir. Düşüncə silsilə xarakteri kəsb etdikdə bütöv izahlı, ifadəli mətnləri meydana gətirir. Sonsuz kainatda, təbiətdə, insan fəaliyyətində obyektlər o qədər çoxdur ki, həmçinin üsniyyət üçün sözlər bol olduğundan konseptuallıqla, cəmləşdirməklə, müəyyən istiqamətlərə sözləri toparlamaqla və əqli nəticələr yolu ilə ifadələri, oxşar ifadələri cəmləməklə mətnlər yaratmaq olar. Burada ölçünü, normanı, qaydaları müəyyən edən riyazi işarələr də çoxluq təşkil edir. İstənilən birləşdirici, tərkiblər baxımından ayırıcı, sistemlərdə tərkiblərə ayırıcı, paralellikləri və fərqləri yaradan ifadələr, sözlər cəmi konsepsiyaları yaradır. Fəlsəfə və elm birlikdə ensiklopedik məzmunu ortaya çıxarır. Dövləti də düşünmək mümkündür, çünki tərkibi obrazlanan elementlərdən formalaşır. Filosof dövləti sistemli düşünür, onun tərkibinin fiziki və ruhi əsaslarını düşünür. Filosof kompozisiya axtarır. Düşündüklərinin ardıcıllığı isə elmi meydana gətirir. Ümumiyyətlə, hər bir element obrazlanma üçün faktları meydana gətirir. Humanitar sahələrdə, insan mənəviyyatı sahələrində hər bir söz elm üçün başlanğıc ola bilir. Məsələn, əxlaq sözü özü bir sözdür, lakin kosneptual əsaslıdır. Bu aspektdə əxlaq haqqında silsilə və ardıcıl düşünmə elmi meydana gətirir. Dövlət strukturdur, mexanizmdir, bu baxımdan da elementlərdən ibarətdir. Dövlət ali formada, eləcə də sadə və adi səviyyədə düşünülür, onun mənası aşkarlanır. Dövlət vətəndaşların daima istək tərəfləri olaraq çıxış edir. Dövlət xidmət ünsürü, vasitəsi olduğundan dəyərlərə malikdir. İnsanlar dövlətlərini dəyər tərəfi olaraq görürlər. Dövlət bir tarixi ictimai-siyasi fenomendir, reallıqdır, gerçəklikdir. Əlaqələr sistemindən və tərkib strukturlarından ibarət olan bir universal mexanizmdir. Universal tərkiblə yanaşı, həm də konkret mexanizm vasitəsidir. Dövlət cəmləşmiş bir canlı aparatdır. Onun canlılığını subyektlər (şəxslər-maraqlı tərəflər) meydana gətirirlər. Dövlət qarşılıqlı əlaqələr və fəaliyyət sayəsində mövcud olan 9 universal bir kompleksdir. Dövlət strukturlardan və əlaqələr, fəaliyyətlər konstruksiyalarından təşkil olunur. Dövlət həmçinin özündə tarixi prosesləri ə ks etdirən məkan, o cümlədən yaşayış məskəni amilidir, kateqoriyasıdır. Dövlət yaşayış məskənləri kriteriyaları üzrə sivilizasiya anlayışlarını özündə ə ks etdirir. Dövlət təfəkkürdə səbəb və nəticə kateqoriyasıdır. Eyni zamanda zərurət kateqoriyasını özündə ehtiva edir. Dövlətin daxilində insan maraqları ə ks olunduğundan bütün fəlsəfi kateqoriyalar da burada cəmləşir. Dövlət daxilində proseslər qərarlaşır. Hər bir prosesin səbəb və nəticəsi mövcud olur. Dövlət bir qurum kimi universal mövcudluqdur. Həm də mütləq kriteriyadır. Dövlət mücərrəd aspektlərdə hərəkət edən vahidlikdir. Həm də fəlsəfi düşüncələrin obyekti üçün konkretlilikdir. Dövləti düşünmək onun formasını və məzmununu ayırd etmək deməkdir. İnsan özünü məhz cəmiyyətdə və dövlətdə aşkar edir, təsdiqləyir. Dövlət siyasəti insana xidmət etdiyindən, insan maraqlarına söykəndiyindən və insan maraqları üzərində reallaşdığından məhz insan fəlsəfəsini özündə cəmləşdirir. Dövlət bucağından insan obyekt kimi düşünülür, insan bucağından dövlət və cəmiyyət düşünülür. Bu iki tərəf kompozisiya təşkil edərək birləşmiş fəlsəfi predmeti yaradır. Tarix dövləti yaradıbsa, dövlət də prosesləri daxilində yaratmaqla tarixi formalaşdırıb. Eləcə də öz fəaliyyəti ilə tarixi yaratmaqda davam edir. Burada siyasi aktlar amili hər iki anlayışı bir-birilə tamamlatdırıb. Dövlət fəlsəfəsi idarəçilik fəlsəfəsinin əsasında durur. İdarəçilik məfkurəsi dövlət fenomeninin daxilində qərarlaşır. İdarəçilik olmadan insanlar da nizamlana, maraqları baxımından tənzimlənə bilməz. Dövlət sistemliliyin əsas dayağıdır. Hansı ki, bu sistemlilik maraqların sistemli, bu baxımdan fəlsəfi kateqoriyalara müvafiq olaraq təmin olunmasını həyata keçirir. Dövlət fəlsəfəsinin əsasları bütövlükdə (makro vahidlikdə) və tərkibdə (mikro vahidliklərdə) meydana gəlir. Siyasətin düşüncələri onun tərkibini müəyyən etməkdən, hadisələrin mahiyyətini aşkarlamaqdan ibarət olan ardıcıl bir prosesdir. Düşünmə ardıcıllığından həm siyasətin subyektlərinin strukturları aşkar edilir, mahiyyət üzərə çıxır, həm də siyasət aktlarının tərkib mahiyyəti aşkar olunur. Aşkarlanma sayəsində insanlar siyasi aktların onlar üçün faydalarını müəyyən edirlər. Siyasi proseslər düşüncələrə hakim olur. Burada aşkarlanma sayəsində yeni düşüncələr meydana gəlir. Siyasətin fəlsəfi mahiyyəti özündə obyektiv və subyektiv duyğuları yaradır. Siyasət bir konkret mütləq və universal mücərrəd akt kimi müxtəlif bucaqlardan düşünülür. Siyasəti özünə obyekt edən düşüncə onun məkanını, tərəfini (subyektlərini) və proseslərin mahiyyətini (aktların, hadisələrin məzmununu) də aşkar edir. Siyasət inkişaf fəlsəfəsi ilə pozitiv mənada tamamlanır. Burada həm də rəqabət fəlsəfəsi meydana gəlir. Rəqabət hərəkətləri dövlətin daxilində baş verir, eləcə də beynəlxalq əlaqələr strukturunda yaranır. Rəqabət sistemlilik Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|