28
FƏSIL 3. VİKİMEDİA FONDU
Vikimedia Fondu (Wikimedia Foundation Inc.) qeyri
kommersiya t
əşkilatıdır və 2003-cü ilin 20 iyun tarixində
Cimmi Uels t
ərəfindən yaradılmışdır. Vikimedia Fondu
Vikipediya azad ensiklopediyası və MediaViki platforması
əsasında işləyir.
Vikimedia Fondunun layih
ələrini dəstəkləmək məqsədi ilə
MetaViki (http://meta.wikimedia.org/wiki/Meta)
saytı
yaradılmışdır. Fondla və onun layihələri ilə bağlı sualları
müzakir
ə etmək üçün http://www.mail.wikipedia.org və ya
http://www.meta.wikimedia.org/wiki/IRC_channels
saytına
müraci
ət etmək lazımdır (şəkil 8).
Şəkil 8. Vikimedia Fondu saytının Ana səhifəsi
Fondun
əsas ofisi ABŞ-ın Florida ştatındadır. Fondun
dig
ər ölkələrdə də filialları fəaliyyət göstərir: Almaniya,
29
Fransa, İtaliya, Polşa, Serbiya, İsveçrə, Niderland, İsrail və
Tayvan:
•
Wikimedia Deutschland (Almaniya), yaranma tarixi – 13
iyun, 2004.
•
Wikimédia France (Fransa), yaranma tarixi – 23 oktyabr,
2004.
•
Wikimedia Italia (İtaliya), yaranma tarixi – 17 iyun, 2005.
•
Wikimedia Polska (Polşa), yaranma tarixi – 14 avqust, 2005.
•
Wikimedia Србије и Црне Горе (Serbiya və Çernoqoriya),
yaranma tarixi – 3 dekabr, 2005.
•
Wikimedia CH (İsveçrə), yaranma tarixi – 14 may, 2006.
•
Wikimedia Nederland, yaranma tarixi – 24 sentyabr, 2006.
G
ələcəkdə digər ölkələrdə də təşkilatın filiallarının
yaradılması gözlənilir.
3.1. Vikimedia Fondunun serverl
əri
Vikimedia Fondunun Vikipediya v
ə digər viki-layihələrini
idar
ə edən 300 server ABŞ-nın Florida ştatının Tampa
şəhərində, 26 server Avropada (Amsterdam), 23 server isə
C
ənubi Koreyada yerləşir (Şəkil 9, 10).
Şəkil 9. Floridanın Tampa şəhərində yerləşən serverlər
30
Şəkil 10. Wikimedia Foundation Inc. təşkilatının Viki
texnologiyası əsasında işləyən serverlərinin dünyada
yerl
əşdirilməsi
Serverl
ər MySQL VBİS tərəfindən idarə olunurlar və
metaveril
ənlər də daxil olmaqla əsas informasiyaları özlərində
saxlayırlar. Mətnlər Apache HTTP serverlərdə saxlanılır.
Apache serverl
ər istifadəçilərin sorğuları əsasında VB-dan
informasiyanı əldə edir və MediaWiki proqramı vasitəsilə
istifad
əçilərə göndərir. Qeydiyyatdan keçməyən istifadəçilərin
sorğuları və eləcə də təkrar sorğular Squid serverlər tərəfindən
emal edilir.
Onların effektivliyi Apache serverlərinin
effektivliyinin 75%-ni t
əşkil edir (Şəkil 11).
Tampa
Florida, ABŞ
Amsterdam
Niderland
Seul
C
ənubi Koreya
İNTERNET
İnternet istifadəçiləri
31
Şəkil 11. Vikimedia fondu tərəfindən idarə olunan serverlər
arasında qarşılıqlı əlaqə
3.2. GFDL lisenz
iyası
Vikipediya yalnız müxtəlif mövzuda (elmi, mədəni, tarixi,
siyasi v
ə s.) informasiyaların yaradılması ilə deyil, eyni
zamanda bu informasiyaların azad yayılmasına imkan yaradır.
Bunu n
əzərə alaraq, Vikipediya GNU Free Documentation
License (GNU azad s
ənədlərin lisenziyası – GFDL) lisenziyası
əsasında işləyir. GFDL lisenziyası Vikipediya materiallarının
ist
ənilən şəxs tərəfindən və istənilən kimi istifadə etməyə icazə
verir, bir şərtlə ki, ilkin müəllif göstərilir və materiallar bu
lisenziyanın şərtləri üzrə yayılır. GFDL kopileft-lisenziya olub,
azad proqram t
əminatı fondu tərəfindən işlənmişdir. Məqsəd,
istifad
əçiyə proqramları köçürmək, şəklini dəyişdirmək və
yaymaq hüququnun verilm
əsi (müəlliflik hüququ qanunlarına
gör
ə bunlar qadağan olunublar), eləcə də bütün törəmə
32
proqramların istifadəçilərinin göstərilən hüquqlara malik
olmasını təmin etməkdir [17].
Qeyd: Hüquqların “irsən keçməsi” prinsipi “kopileft”
(copyleft) adlanır və Riçard Stollmen tərəfindən
düşünülmüşdür.
GFDL istifad
əçi dərsliklər, dərs kitabları və kompyuter
proqramlarının müşayiət etdiyi digər sənədlər üçün nəzərdə
tutulmuşdur. GNU layihəsinin əsas təşkilatçı sponsoru Free
Software Foundation (FSF) – azad proqram t
əminatı fondudur.
FSF 1985-ci ild
ə yaradılmış qeyri-kommersiya təşkilatıdır.
Riçard Stollmen t
ərəfindən yaradılan FSF azad proqram
t
əminatı hərəkatını və GNU layihəsini dəstəkləmək məqsədi
daşıyır.
FSF, korporasiyalardan v
ə qrant verən qurumlardan çox
kiçik miqdarda öd
ənişlər alır. FSF kompyuter proqramlarını
azad şəkildə istifadə etmək, nüsxəsini çıxarmaq, dəyişdirmək,
öyr
ənmək, paylaşdırmaq və FSF istifadəçilərinin hüquqlarını
qorumaq v
əzifəsini yerinə yetirir. 2006-cı il FSF fond
aktivl
ərinin 67%-i müxtəlif sponsorlar tərəfindən verilmişdir.
Bu d
əstək, FSF fəaliyyətini davam etdirməyə kömək edən əsas
vasit
ələrdən biridir. FSF, İnternetdə danışıq, mətbuat və
himay
ədarlıq azadlığını, şəxsi əlaqələr üçün şifrlənmiş
proqramın istifadə hüququnu, və özəl inhisarçılar tərəfindən
mane
ə qoyulmayan proqramların yazılma hüququnu
d
əstəkləyir.
FSF – azad proqram t
əminatı fondu Vikimedia Fondu
(Wikimedia Foundation İnc.) nəzdinə fəaliyyət göstərir.
3.3. Vikilayih
ələr
Vikipediya on-
line ensiklopediyasından başqa “Wikimedia
Foundation Inc.” t
əşkilatı Viki texnologiyası ilə yaradılan və
idar
ə olunan doqquz tərəmə layihəni də idarə edir:
1.
VikiLüğət (
http://wikiionary.org
);
2.
VikiSitat (
http://wikiquote.org
);
3.
VikiKitablar (
http://wikibooks.org
);
Dostları ilə paylaş: |