25
edirl
ər. Yazdığınız mətnin böyük hissəsinin silindiyini və ya
ciddi sur
ətdə redaktə olunduğunu görmək
olmasa da, bu hərəkət
vandalizm deyil. Müdrik vikipediyaçılar cəsarət və sevgini bir
arada birl
əşdirməyi bacarırlar.
*
Şəxsi tədqiqatların əlavə olunması. Şəxsi tədqiqatların
əlavə olunması Vikipediyada bu fəaliyyəti qadağan edən
prinsip
ə zidd olsa da, vandalizm kimi dəyərləndirilmir.
* S
əhvlər. Səhvlər vandalizm sayılmır. Bu zaman məqalə
diqq
ətlə araşdırılmalı və mətndəki şübhəli informasiyalar
mü
əlliflər ilə müzakirə edilməlidir.
Qeyri-ensiklopedik düz
əlişlər.
Məqalələrə edilən qeyri-adi
üslublu düz
əlişlər onların müəlliflərini vandal adlandırmağa
əsas vermir. Məsələn, istifadəçilərdən hansısa məqalədə dəyərli
düz
əlişlər edəndən sonra qısa xülasədə "Salam, mən Əliyəm!"
yazırsa, o vandal deyil. Sadəcə təcrübəsiz istifadəçidir. Belə
istifad
əçilərə dostcasına qısa xülasəni nə formada yazmaq lazım
ol
duğu başa salınmalıdır [16].
2.4. Vikipediya
əhalisi
Vikipediyada iştirak edənləri bir-neçə qrupa bölmək olar:
passiv istifad
əçilər, anonim istifadəçilər, qeydiyyata alınmış
istifad
əçilər, administratorlar, bürokratlar, stüardlar, eləcə də
ayrıca psevdoistifadəçilər – botlar mövcuddurlar. Botlar
avtomatik
proqramlar olub m
əqalələrdə texniki səhvlərin
düz
əlişini aparırlar.
Passiv istifad
əçi – Vikipediya virtual ensiklopediyasından
yalnız hər-hansı bir informasiya əldə etmək üçün istifadə edən
şəxs nəzərdə tutulur. Anonim istifadəçilər ümumi Vikipediya
istifad
əçilərinin böyük hissəsini təşkil edir.
Anonim istifad
əçi (Ananimous) –
Vikipediyada
qeydiyyata alınmadan fəaliyyət göstərən istənilən şəxs anonim
istifad
əçi adlanır. O, istənilən məqaləni dəyişə bilər (o
halda ki,
bu m
əqalə administrator tərəfindən xüsusi müdafiə olunmur),
yeni m
əqalə əlavə edə bilər. Lakin digər istifadəçilərdən fərqli
olaraq,
Vikipediya bazasına şəkil, video və digər informasiya
daxil ed
ə bilməz.
26
Qeydiyyata alınmış istifadəçi –
anonim istifadəçi ilə
müqayis
ədə daha çox hüquqa malikdir. Məsələn, o,
Vikipediyanın interfeysini şəxsən
özü üçün quraraq,
müzakir
ələrdə şəxsi imzası ilə çıxış edə bilər. Qeydiyyata
alınmış istifadəçi öz şəxsi səhifəsini əldə edərək, bu səhifədə
özü haqqında və öz şəxsi fikirləri haqqında söhbət aça bilər.
Dig
ər istifadəçilər isə ona müxtəlif məlumatlar yaza bilər. Əgər
qeydiyyat zamanı elektron ünvan göstərilmişdirsə, vacib
x
əbərlər birbaşa istifadəçinin e-ünvanına göndərilir. Qeydiyyata
alınmış istifadəçi “müşahidələrin siyahısı” adı altında xüsusi
bölm
ə yarada bilir ki, buraya onu maraqlandıran, üzərində
d
əyişiklik apardığı və dəyişikliklər
barədə xəbər tutmaq istədiyi
s
əhifələr daxil edilir (şəkil 7).
Şəkil 7. Vikipediya dünyanı tutmaq fikrindədir
27
Administrator (idar
əçi) – adi istifadəçilərə nisbətən daha
çox hüquqa malikdir. Administrator s
əhifəni
adi istifadəçilər
t
ərəfindən aparılan dəyişikliklərdən qoruya bilər, səhifəni ləğv
ed
ə, istifadəçiləri blokada edə (loqinə və ya İP ünvana görə) və
əksinə səhifələrin qorunmasını ləğv edə, silinmiş məqalələri
b
ərpa edə və istifadəçilərə qoyulmuş blokadanı qaldıra bilər.
Bundan başqa, administrator Vikipediyanın ümumi interfeysini
d
əyişə bilər və sistem məlumatlarını idarə edə bilərlər
Bürokrat – dig
ər istifadəçilərə administrator və bürokrat
hüququnu verm
ək kimi texniki imkana malik olan istifadəçidir.
Lakin bürokrat bu hüquqları ala bilməz. Bunu yalnız stüard və
ya baş layihəçi edə bilər.
Stüard – dig
ər istifadəçilərin Vikipediyaya istənilən
müraci
ət hüquqlarını dəyişmək hüququna malik şəxsdir. Stüard
da bürokrat kimi, dig
ər istifadəçilərə administrator və bürokrat
hüququnu verm
ək kimi texniki imkana malik olan istifadəçidir.
Lakin bürokratdan f
ərqli olaraq, stüard bu hüquqları ləğv edə
bilir.
Baş layihəçi – Vikipediyanın baş layihəçisinin hüquqları
stüardın hüquqları ilə eynidir. Lakin o, sistemi əsaslı dəyişmə
hüququna malikdir. B
əzi layihəçilər Vikipediyanın işlədiyi
serverl
ərə daxil olma hüququna da malikdirlər.
Vikipediyanın bütün hüquqları isə “Vikipediya”
layih
əsinin əsasını qoymuş Cimmi Uelsin əlində toplanmışdır.
Vikipediyada yaranan ist
ənilən
problemin həlli və bütün
mümkün hüquqlar bu yegan
ə şəxsdə olduğundan, onu
Vikipediyanın allahı adlandırırlar. Cimmi Uelsin istifadəçilərə
v
ə təşkilatçılara müraciət edərək “Biz İnterneti tutduq, sizin
köm
əyinizlə dünyanı tutacağıq” cümləsi ilk baxışda lovğalıq
kimi görüns
ə də, Vikipediyanın müəllifi haqlıdır: bu layihə
kimi, milyonlarla istifad
əçilərin müraciət etdiyi və hər kəsə
pulsuz olaraq
bilik b
əxş edən digər bir layihə təsəvvür etmək
ç
ətindir.