Ələkbərova İradə

 
22 
versiyasını  geri  çevirib  sonuncu  normal  versiyanı  bərpa edə 
bil
ər. Statusundan asılı olmayaraq bütün istifadəçilər bu hüquqa 
malikdirl
ər. Vandala xəbərdarlıq  etmək üçün onun müzakirə 
s
əhifəsinə "{{Vandalizm}}" şablonu yerləşdirmək kifayətdir. 
Hazırda  Vikipediyada  hətta  ən böyük vandalizmin 
n
əticələri belə,  bir qayda olaraq,  qısa  zaman  içində  aradan 
qaldırılır.  Vandalizmlə  məşğul  olanlarla  Vikipediyanın 
inkişafına  təmənnasız  xidmət edənlərin  sayı  təxminən eyni 
olduğundan  istifadəçilərə  yaradılmış  bu  şərait və  verilmiş 
hüquqlar sonda ikincil
ərin xeyrinə  işləyir. Belə  ki, məqalələrə 
z
ərər vurmaq bu zərəri aradan qaldırmaqdan daha çox vaxt tələb 
edir. Vandalizm m
əqsəd və metodlarına görə iki növə bölünür: 
m
əqsədlərinə və üsullarına görə vandalizm fəaliyyətləri [15].  
 
M
əqsədlərinə görə vandalizmin növləri: 
* Zarafat xatirin
ə vandalizm – məzmunu zarafatdan ibarət 
olan m
əqalələrin  yaradılması  və  ya mövcud məqalələrə  bu tip 
m
ətnlərin əlavə edilməsi.  
*  Diqq
əti cəlb etmək məqsədi ilə  törədilən vandalizm  – 
m
əqalələrə  təhqiredici  mətnlərin,  şəkillərin  əlavə  olunması, 
t
əhqiramiz məqalələrin yaradılması.  
*  Spam-vandalizm  –  reklam m
əqsədi ilə  məqaləyə  onun 
m
əzmununa uyğun gəlməyən xarici keçidlərin əlavə olunması.  
* 
İdeoloji vandalizm – Vikipediyanın tərəfsizlik prinsipinə 
x
ələl gətirən təhqiramiz məqalələrin  yaradılması,  düzəlişlərin 
edilm
əsi.  
*  Mistifikasiya  – 
Vikipediyanın  adına  zərbə  vurmaq və 
ondan istifad
ə edənləri xoşagəlməz vəziyyətdə qoymaq məqsədi 
il
ə yalan məlumatların əlavə olunması.  
*  Qisas m
əqsədi ilə  törədilən vandalizm  –  müxtəlif 
s
əbəblərlə  Vikipediya cəmiyyətindən və  ya onun müəyyən 
üzvl
ərindən qisas almaq üsulu.  
*  Robin Qud vandalizmi  –  "xeyir verm
ək naminə  zərər 
vurmaq", m
əqalənin düzgün olmadığını nümayiş etdirmək üçün 
mü
əyyən  qanunların  pozulması,  məqalələrin qeyri-normativ 
leksikalı, naturalistik təsvirlərlə zəngin hissələrinin silinməsi.  

---

 
23 
Üsullarına görə vandalizmin növləri: 
* 
Uşaq  vandalizmi  –  dəfələrlə  təkrar-təkrar  eyni mətnin 
əlavə  olunması  və  ya səhifənin bütün məzmununun silinməsi. 
Ad
ətən,  Vikipediyanın  imkanlarını  yoxlamaq  və  ya 
arzuolunmaz m
əqaləni silmək məqsədi ilə törədilir.  
*  Ç
ətin müəyyən olunan vandalizm  (çox vaxt həm də 
nankor vandalizm 
adlandırılır)  –  qəsdən az sayda yalan 
informasiyanın  əlavə  olunması  və  ya  mövcud  informasiyanın 
(keçidl
ərin, tarixlərin, ayrı-ayrı simvolların) dəyişdirilməsi.  
* Görünm
əz vandalizm – səhifənin başlanğıc koduna veb 
s
əhifənin özündə görünməyən təhqiramiz əlavələrin edilməsi və 
ya yalan m
əlumatların qeyd olunması.  
*  Ad d
əyişdirmə  vandalizmi  –  səhifələrin  adlarının 
t
əhqiramiz, mənasız  və  ya  açıq-aydın  məqalənin məzmununa 
uyğun gəlməyən adlara dəyişdirilməsi.  
* 
İstiqamətləndirmə  vandalizmi  –  istiqamətləndirmənin 
t
əhqiramiz məqalələrə  və  ya  şəkillərə  yönəldilməsi, eləcə  də 
m
ənasız və təhqiredici istiqamətləndirmələrin yaradılması.  
* 
Şəkil yüklənilməsi vandalizmi – ədəbsiz və ya təxribatçı 
şəkillərin yüklənilməsi.  
*  Mü
əllif  hüquqları  vandalizmi  –  zərər vurmaq məqsədi 
il
ə  müəllif  hüquqları  ilə  qorunan mətnin müəllifin icazəsi 
olmadan t
əkrar-təkrar məqaləyə əlavə olunması.  
*  Bot vasit
əsilə  vandalizm  –  çoxlu sayda  (yüzlərlə, 
minl
ərlə) səhifənin xüsusi proqram –  bot vasitəsilə 
d
əyişdirilməsi (bu cür vandalizmin zərərli nəticələri də  adətən 
avtomatik aradan qaldırılır).  
*  Geriy
ə  qaytarma vandalizmi  –  lazımi  düzəlişlərin geri 
qaytarılaraq  ləğv  edilməsi və  ya vandalizm səciyyəli 
düz
əlişlərin bərpa olunaraq səhifəyə qaytarılması.  
* 
Şablonların və istifadəçi qutularının vandalizmi. Bu cür 
vandalizm  eyni  vaxtda  müvafiq  şablonların  istifadə  olunduğu 
bütün s
əhifələrə zərər vurduğuna görə təhlükəlidir. 
  

---

 
24 
2.3.3.Vandalizm hesab edilm
əyən fəaliyyət 
B
əzi hərəkətlər vandalizmə oxşasa da, vandalizm sayılmır. 
Bunlar 
aşağıdakılardır:  
* T
əcrübəsiz istifadəçinin sınaq dəyişiklikləri. Təcrübəsiz 
istifad
əçi "redaktə et" düyməsini görərkən doğrudan da nəyisə 
redakt
ə edə biləcəyinə əmin olmaq üçün düyməyə basıb mətnə 
m
ənasız  əlavələr edir. Belə  olan halda daha təcrübəli 
istifad
əçilər onu salamlamalı  və  ona  qaralama dəftərinə 
istiqam
ətləndirmə  verməlidirlər.  Bunun  üçün  xüsusi  şablonlar 
olan "" v
ə  {{tövsiyə}}  (ikinci  şablondan  təcrübəsiz istifadəçi 
dig
ər istifadəçi səhifələrini redaktə  edərkən istifadə  olunur) 
şablonlarından istifadə etmək gərəkdir. 
* 
T
əcrübəsiz istifadəçinin  genişləndirilmiş  sınaq 
d
əyişiklikləri. Bəzən təcrübəsiz istifadəçi məqaləni mənasız 
m
əqaləyə çevirə və ya tamamilə oxunaqsız hala sala biləcəyini 
yoxlamaq ist
əyir. Onun üçün sadəcə  vikinin  imkanlarını 
öyr
ənmək maraqlı olur. Əgər onun bu dəyişiklikləri ləğv olunsa 
v
ə  ya ona tövsiyə  xarakterli  informasiya  göndərilsə  bu 
f
əaliyyətinə  son qoyar. Amma təcrübəsiz istifadəçi bundan 
sonra da bu cür "sınaqlarını" davam etdirərsə, onun hərəkətləri 
artıq vandalizm sayılır. 
* 
Vikinin  imkanlarının  öyrənilməsi. Bəzi istifadəçilər 
Vik
ipediyanın  imkanlarını  özləri  üçün  qısa  zamanda 
mü
əyyənləşdirə  bilmirlər. Bundan ötrü onlara daxili və  xarici 
keçidl
ər, cədvəllər və s. üzərində sınaqlar aparmağa vaxt lazım 
olur.  
*  T
ərəfsizliyə  əməl  olunmaması.  Tərəfsizlik  nöqteyi-
n
əzərindən məqalələr yazmaq o qədər də  asan deyil. Hətta 
Vikipediyanın çox təcrübəli istifadəçiləri belə bəzən bu mənada 
qüsurlu m
əqalələr  yaradırlar.  Demək olar ki, hər bir  insan öz 
q
ənaətlərini (bəzən səhv olan) digərlərinin qənaətlərindən üstün 
tut
ur.  İnsan  təbiətinin bu xüsusiyyəti müsbət xüsusiyyət kimi 
qiym
ətləndirilməsə də, vandalizm hesab olunmur. 
* C
əsarətli düzəlişlər. Ən əsas Vikipediya prinsiplərindən 
biri  -  "c
əsur ol!" prinsipidir. Bəzi  vikipediyaçılar  məqalələrin 
keyfiyy
ətini yaxşılaşdırmaq məqsədilə onlarda böyük düzəlişlər 

---