ƏKBƏr n. NƏCƏF
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
17
qarşısına çıxartmaq idi. O, uzun hakimiyyəti boyunca Səlcuqlularla barışmamış və onlara böyük çətinliklər törətmişdir. 50
1072-ci ildə IV Baqrat vəfat etmiş, Abxaz-Kartli taxtına II Georgi (1072- 1089) çıxmışdır. Ancaq ona qədər Səlcuqlular artıq Faç/Ryon ətrafını və Qara dənizin sahil hissələrini əllərinə keçirmiş, İmeret, Megrel, Suvanet və Abxazeti xarac verməyə məcbur etmişdilər. II Georgi, Səlcuqlularla sülh bağlayıb vassal asılılığını qəbul etmiş və illik xərac verməyə başlamışdır. Onun ölümü ilə yerinə keçən tək oğlu IV David (1089-1125) bir müddət Səlcuqlulara olan bağlılığını qorudu. IV David dövründə Abxaz-Kartli krallığı yerli və köklü ailələr qəbul edilən eristavların əlində idi. Bu eristavlar dili, ləhcəsi ayrı fərqli etnik qruplardan meydana gəlmiş sadəcə, illik bir miqdar vergi verməklə krala olan sədaqətlərini ifadə edirdilər. Davidin, onlar üzərində krallıq hüququnu tam bərpa etməsi üçün güclü və daimi bir orduya ehtiyac vardı. Bu ordu eyni zamanda onu Səlcuqlara qarşı da qorumalı idi. Bu güc Aral dənizinin şimalından bütün Şimali Qafqaz və Qara dənizi əllərində tutan şaman olduqları üçün Səlcuqlu oğuzları ilə düşmən olan
qarşı 40 minlik Kuman-Qıpçaq ordusunun köməyi sayəsində 29 aprel 1091-ci ildə Levunion müharibəsində imperator Aleksi Komnenosun qazandığı zəfər Abxaz- Kartli kralını qıpçaqlar ilə dostluğa vadar etdi. IV David əvvəlcə 1096/98-ci ildə qıpçaq hökmdarı Şara xanın oğlu Atraqın gözəl qızı Guran-Dukht (Kuzən Xatun) ilə evləndi. Beləcə, Abxaz-Kartli krallığı ilə qıpçaqlar arasında dostluq münasibətlərinin əsasları atıldı. Bu sırada qıpçaqlar Dəşt-i Qıpçağa yeni gəlmişdilər. Qıpçaqlar Kimək dövləti tərkibində yer almış bir türk boyu idi. Qıpçaqlar kuman-qanqlı türk boylarını da yanlarına alaraq öz bəyliklərini XI əsrin ortalarından etibarən təşkil etməyə başlamışdılar. XI əsrin ortalarına doğru şərqdə başlayan kitanların fəaliyyəti Monqolustandakı qun-qayı türklərini qərbə doğru hərəkətə keçirmişdir. Bunlara Kimək dövlətinə son verib onların əlindəki İrtiş və indiki Şərqi Qazaxıstan torpaqlarını aldılar. Bunun üzərinə kiməklər arasında yer alan qıpçaqlar Xarəzm sərhədlərinə qədər gəldilər. Aral Gölü ətrafında oğuzlar ilə qıpçaqlar arasında şiddətli müharibələr başladı. 51
davam etməsi nəticəsində 52 qıpçaqlar Şərqi Avropa səhnəsində görünməyə başladılar. Qıpçaqlar, Şərqi Avropaya gəlmədən əvvəl Üst Yurt bölgəsində (Manqışlaq və ətrafında) oğuzlarla şiddətli müharibələr etmişdilər. Qıpçaqlar bu münaqişələrinə Səlcuqlular dövründə də davam etmiş və Alparslan bir neçə dəfə
50 Histoire de la Georgie, I, s. 311-318; İstoriya Qruzii, Tbilisi 1962, s. 127-147. 51 Əl-Hüseyni, Axbar, Bünyadov nşr, s. 43-də 1040-cı ildə bir Qıpçaq əmirinin Xarəzm bölgəsinə səfər etdiyini qeyd etməktədir. 52 Ağacanov, Oğuzlar, s. 232-233 18
olmadıqları üçün Səlcuqlu qaynaqlarında "kafir, dinsiz" olaraq qeyd edilməkdədir. Xarəzmin yuxarı hissəsində Səlcuqlularla, daha sonra da Xarəzmşah Anuştəginlərlə qıpçaqlar arasındakı şiddətli müharibələr yüz ildən artıq davam etmiş və qıpçaq-quz düşmənçiliyi ənənəvi bir şəkil almışdır. 1055-ci ildə bəzi qıpçaq boyları Şərqi Avropaya girdilər. 1061-ci ildə isə qıpçaqlar rus knyazlıqlarına qarşı ilk hücumlarını etdilər. 53 Kuman-qıpçaqların rus və məmlüklü qaynaqlarında qıpçaq boy birliyini meydana gətirən tayfalarının adları
qeyd edilməkdədir: Ay-opa, Badaç,
Barat/Barak, Bayavut, Burçoğlı/Burcaqlı, Bzangi, Çağrak/Çığrak, Çitey, Çırtan/Çortan, Durut/Dörüt/Dört, Ənçoğlı/İlançuklı, İt-oba, Kitan-opa, Knn (?), Küçeba/Küçoba, Küçet, Kor/Qor, Kara Börklü,
Kol-oba/Kul-oba, Qumanlu
(Qmngu), Konguroğlu, Mekrüti/Bekrüti/Bekürte, Mingüzoğlu, Orungqut, Ölberlig/ Ölperliq, Toks-oba (Tokşı), Örən/Uran, Peçenə/Peçenek, Shan-mie Ku-ma-li, Tarğıl, Terter/Teriter- oba, Tğ Ysqut (Tağ Başkurt?), Ulaş-oğlu, Urusoba, Yimək/Yemək, Yuğur/Uyqur. 54 Burada adı çəkilən boyların hamısı qıpçaq-kuman əsilli olmayıb, onların ittifaqında yer almış digər türk boyları idi. Qıpçaqlar 1091-ci ildə Şimali Qara dəniz bölgəsinin ən böyük dövləti olan peçeneqləri məğlub edib, bütün Şərqi Avropanın cənubunu əllərinə keçirdilər. Onlar buradakı digər türk boylarını da öz cərgələri arasına alıb rus knyazlıqlarını öz vassallarına çevirdilər. Qıpçaqlar Bizansla yaxşı əlaqələr təsis etdilər və bu sayədə Macarıstan ovalarına qədər ərazinin idarəsini əllərinə keçirdilər. Qıpçaqlar 1090-1110-cu illəri arasında ən parlaq dövrlərini yaşadılar. Qıpçaqlar, peçeneqler kimi mərkəzi bir dövlət qurmayıb, boylar-ittifaqı meydana gətirmişdilər. Bu ittifaqın başında duran qüdrətli qıpçaq hökmdarlarının adları qaynaqlarda belə qeyd edilmişdir: Bönək/Bonyak, Tıgor (Tugor-Qan), Sarı (Şaru Qan), Altun-Aba. 1110-cu ildən etibarən qıpçaq və kumanların əsas gücləri Kuban sahəsinə endilər. Onlar, qıpçaq boy bəyi ilə Abxaz-Kartli kralı IV David arasındakı qohumluğa əsaslanaraq bu ölkəyə köç etməyə başladılar. Kartli xroniki bu barədə belə deyilir: "Tiflis şəhərinə qədər Rustav, Somxet 55 , Şamşvildə və Aqarani 56 torpaqlarını türklər tutmuşdular. Kral David, baş müşavirinin qardaşı oğlu Teodor və Orbeliyanlı Yoane ilə Abuletsin (Əbül-Leysin) köməyi ilə bir gecə türklərin getməsindən faydalanaraq Şamşvildəni işğal etdi. Bu günə qədər həqiqətən türklər bütün xalqlarıyla Somxetə məhsul yığınında (sentyabr ayında) gələrək Kür çayı sahillərində çadırlar qurur, Tiflisdən Bərdəyə, Yor (Alazan-Kür arasındakı çay) sahillərində qışı keçirirdilər. Yay aylarında ot biçir, orada bol ağac və su ilə çoxlu ov heyvanlarını ovlayır, istədikləri şəkildə yaşayırdılar. Oralarda çadırlarını
53 Polnoe Sobranie Russkix Letopisey, SPb. 1841,1, s. 162-163. 54 Eyni əsər, I, s. 248, 249, 250, 278-279, 361, 396; II, s. 253, 255, 259, 285, 342, 435, 632, 641, 644. 668, 672, 675; Rəşidəddin, Cami ət-təvarix, Ali-zadə nşr, II/I, s. 129, 347, 657-658. 55 Somxet: orta əsrlərdə Taşir, yəni Xram ilə Borçalı çaylarının sahil xətti. 56 Aqaralar ölkəsi, Xramın sağ qolu, Şilavər ilə onun solundakı Bolnisi arasındakı sahə. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|