ƏKBƏr n. NƏCƏF
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
5
F.Sumərə görə, "oğuzların münasibət qurduqları Müsəlman əmirlərə asanlıqla qız verdiklərini görürük. Bunda bir az da qalın başlık (başlıq pulu) almaq ənənəsinin təsiri var idi". 5 Ancaq qısa müddət sonra Vəhsudanla oğuzların ittifaqı dağıldı. Vəhsudanın onlara qarşı hazırladığı xəyanət planı ortaya çıxınca, oğuzlar dostluqlarını pozdular və Rəvvadi mülklərini talan etməyə başladılar. Oğuzlar narazılıqlarını büruzə vermək üçün Marağada bir məscidi də yandırdılar. Bundan başqa, Həzbaniyye oymağından və xalqından çoxlu insanı qılıncdan keçirdilər. Bu hadisənin əslində Vəhsudanın istəyi ilə meydana gəldiyi haqqında məlumatlar vardır. Zira, Vəhsudan ilə Həzbaniyye oymağı başçısı Əbul-Heyca ibn Rəbibüd- dövlə bir-birlərinə düşmən idilər. 6 Nəticədə Vəhsudanın bundan xoşhal olduğu inkar edilə bilməz. Ancaq Vəhsudan köhnə düşmənlərini zəiflətdikdən sonra oğuzların böyük bir siyasi və əsgəri güc kimi ortaya çıxmasından narazıydı. Bu məqsədlə Əbul-Heyca ilə ittifaq qurdu və oğuzlara qarşı düşmənçiliyini açıq şəkildə büruzə verdi. Bu vəziyyət qarşısında xeyli güclənən Vəhsudanla müharibə edə bilməyəcəklərini başa düşən oğuzlar Azərbaycanı tərk edib İraq tərəfinə getdilər. Ancaq oğuzlar Rəvvadi güclərinin zəifləməsinə səbəb olmuşdular. Qıpçaq-gürcü qüvvətləri uzun müddətdir mühasirədə tutduqları ərəb əsilli Cəfərilər sülaləsi mərkəzi Tiflisi ala bilməyib geri çəkildilər. 7 Oğuzların tamamı Azərbaycanı tərk etməmişdir. Xüsusilə Dananın əmrindəki oğuz birlikləri Vəhsudanla qurduqları yaxşı münasibətlər sayəsində Urmiyəyə yerləşdilər. Vəhsudan, Dananın qohumlarından bir qızla evləndi və oğuzları, xüsusilə də bu ərazilərdəki bəylərin gözünü qorxutmaq üçün Urmiyəyə yerləşdirdi. 8 Bu oğuz- türkmənlərin Azərbaycanda ilk məskunlaşmasıdır. Beləcə, Azərbaycan yaylaqları oğuzların axtardıqları bir ölkə idi. Yenə bu səfərlərin Dandanakan müharibəsindən əvvəl meydana gəldiyi bilinməkdədir. Ehtimal ki, gələn oğuz kütləsi Səlcuklu bəylərindən müstəqil fəaliyyət göstərirdilər. Urmiyə ətrafına yerləşən oğuz- türkmənlərin 3000 çadır, yəni 15.000 nəfər olduğu təxmin edilir. Hicri 430-cu ildə (1037/8) Dananın idarəsində Urmiyədə məskunlaşan oğuzlar Ərməniyyə ərazisində məskunlaşmış yerli xristian türk əhaliyə hücum etdilər. Cərəyan edən hadisələrin sonunda Ərməniyyə türkləri talan edilmiş, oğuzlar əsir və qənimətlərlə geri dönmüşdür. Oğuzların bu zəfərinin arxasından Urmiyə ətrafında mövcud olan Həzbanilər sülaləsinə qarşı müharibə etdikləri məlumdur. Xüsusilə Vəhsudanın xahişi ilə bu əraziyə yerləşən Dananın qüvvətləri Həzbani Əbul-Heyceya gözdağı verirdilər. Oğuzların rahat hərəkəti və istədiklərini etmələri Əbul-Heycanı çox əsəbiləşdirmişdir. Buna görə, bütün gücünü yığıb onlarla vuruşmağa başladı. Bunun nəticəsində oğuzlar buradakı Həzbani
5 Eyni yer. 6 İbn əl-Əsir, əl-Kamil, VIII, s. 163. 7 İbn əl- Əsir, əl-Kamil, IX/159; Sumer, Oğuzlar, s. 81; Şərifli, Azərbaycan feodal dövletleri, s. 137. 8 İbn əl-Əsir, əl-Kamil, IX/160.
6
idarəsindəki kəndlərə hücum etdilər. Talan və çoxlu insanın öldürülməsi Həzbanilərin geri çəkilməsinə səbəb oldu. F.Sumər haqlı olaraq, Vəhsudanın qız qohumluğu əvəzində başlıq pulu olaraq Urmiyəni Danaya dirlik payı verdiyini qeyd etməsi bu hadisələrlə əlaqədardır. 9
Dandanakan müharibəsindən əvvəl sayısı çox olmayan oğuz-türkmən ailələrinin Azərbaycan daxil olmaqla Orta Şərqə ayaq basan və başçılığını Dana, Göy Daş, Boğa, Qızıl, Mənsur və Anasıoğlunun etdiyi bəylərin məqsədi özlərinə əlverişli yurdlar tapmaqdır. Dandanakan savaşından sonra Sultan Toğrul Bəy, Göy Daş, Mənsur, Boğa və Anasıoğlunun fəaliyyətlərini məhdudlaşdırmaq üçün onlara məktubla müraciət edərək hüzuruna çıxmalarını tələb etmişdir. Bu vaxt Dana, Vəhsudanla qurduğu qohumluq sayəsində ərazidəki Rəvvadilərin düşmənlərini bir- bir ortadan qaldırmaqla məşğul idi. Onun bu hərəkəti müəyyən qədər nəzarət altında olduğundan Sultan Toğrulu çox narahat etmirdi. Toğrulun məktubuna cavab olaraq "sultanın məqsədinin onları qorxutmaq və cəzalandırmaq olduğunu və buna görə də hüzura çıxmayacaqlarını" bildirən oğuz bəyləri Cənub-Şərqi Anadolu tərəflərinə getdilər. Burada əvvəlcə Cəzirə ətrafında hərlənən oğuz bəyləri Mosul və Diyarbakır hakimlərini ağır məğlubiyyətlərə düçar etdilər. 10
Büveyhi, Ukayl və Diyarbakır hakimləri oğuzların ölkələrinə dağıdıcı hücumları qarşısında onları Toğrul Bəyə şikayət etdilər. Toğrul Bəy, bu şikayətlərə ancaq sözdə cavab verdi. Çünki Toğrul Bəy hələlik oğuz bəylərinə öz hökmünü qəbul etdirəcək gücdə deyildir. Ayrıca Toğrul Bəy Cəzirədəki ərəb sülalələrinin şikayəti ilə öz boydaşlarını narahat etmək istəmirdi. Toğrul Bəydən istədikləri cavabı ala bilməyən Mosul hakimləri Ukayıloğullarından Kırvaş, Xillə əmiri Dübeys ibn Məzyəd əl-Əsədi və Amiddəki (Diyarbakır) ərəb sülalələrindən Mərvanilərin hökmdarı Nasüd-dövlə Əhməd bölgənin kiçik qəbilə rəislərini ətrafına yığaraq oğuzlara qarşı ittifaq qurdu. Oğuzlar bu vaxt iki qola ayrılaraq fəaliyyətlərini davam etdirirdilər. Göy Daş və Mənsur Mosul tərəflərində, Boğa və Anasıoğlu isə Amid əyalətində yağmalar edirdilər. Ancaq yerli sülalələrin ittifaqını xəbər alan oğuzlar tez birləşdilər. Ramazan 435-ci ildə (aprel 1044) oğuzlar ilə müttəfiqlər arasında vuruşma cərəyan etdi. Əvvəlcə savaşı oğuzların qazanacağı təsəvvürü var idi. Ancaq canlarını dişlərinə tutaraq vuruşan müttəfiqlər bütün güclərini sərf etdilər. Nəticədə oğuzlar məğlub olub Amidi tərk etdilər. Van Gölü ətrafında qabaqlarına çıxan Bizans ordusunu məğlub edən oğuzlar valini də əsir olaraq əllərinə keçirdilər. Daha sonra da Azərbaycana girdilər. 11 Güc və əsgər itirən oğuz bəyləri Azərbaycanda Toğrul Bəyin hakimiyyətini qəbul etdilər. 12
9 Sumer, Oğuzlar, s. 81. 10 İbn əl-Əsir, əl-Kamil, IX/212; Sumer, Oğuzlar, s. 88-89. 11 İbn əl-Əsir, əl-Kamil, IX/161-163. 12 Sumer, Oğuzlar, s. 89.
Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|