40
Beynəlxalq daşımaların təşkili çox mürəkkəb
proseduradır. Beynəlxalq əlaqələrdə əsas nəqliyyat növünün
dəniz nəqliyyatı olmasını nəzərə alaraq daşınma prosesinin
təşkili prinsiplərinin diqqətlə izləyək.Daşınma prosesinin
konkret punktları ikitərəfli beynəlxalq razılaşmalarda tərəflərin
hüquqi münasibətləri işlənilir və qeyd olunur. Beynəlxalq
gəmiçilikdə daşımaların iki əsas forması üstünlük təşkil edir:
xətti(müntəzəm) və tramplı(qeyri-müntəzəm). Xətti təşkiletmə
beynəlxalq ticarətin əsas, iri coğrafi istiqamətləri üzrə
daşımaları nəqliyyat vasitələri ilə təmin edir. Gəmi müəyyən
edilmiş marşrut üzrə uzun müddətə (3-5 il) təhkim edilir.
Burada Yaponiya,ABŞ,Fransa, Kanadanın iri gəmiçilik
şirkətləri fəaliyyət göstərirlər.Xətti daşıyıcılar müştərilərə
daşıma xidmətlərinin bütöv yığımını, o cümlədən nəinki təyinat
limanına qədər, həm də yükün boşaldılması, saxlanılması,
yenidən yüklənməsi imkanını yaradırlar. Xətti daşımalar dəniz
konosomentləri ilə rəsmiləşdirirlər. Bu sənəd hüquqi cəhətdən
daşıyıcının hüquqlarını möhkəmləndirir və eksportlu əmtəənin
yüklənməsi, göndərilməsi faktını təsdiq edir.
Tramplı gəmiçilik-qeyri əsas dəniz magistrallarında
inkişaf edir və aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir:
1.
Gəmi müəyyən olunmuş müddətə təhkim olunmur.
41
2.
Xətti təşkil etmədən fərqli olaraq daşımalar üzrə
tariflər daha sabitdir və bazarında tələb və təklifdən
asılı olaraq dəyişir.
3.
Fraxt vasitəçiləri əsas fiqur olurlar. Onlar qısa
müddətə yüklərin çatdırılması üçün gəmiləri icarəyə
verirlər(müəyyən şərtlər təklif etməklə).Tramp
gəmiçiliyində dəniz daşımaları sazişi çarter(qısa
müddətli icarə) formasına malikdir.Çarter sazişinin
aşağıdakı formaları mövcuddur:reys üzrə çarter;
taym çarter(time charter)-
daha uzun müddətə;təcili
çarter(prompt-çarter)-
daşımaların gələcək müddəti
üçün gəminin hazırlanması barəsində saziş; spot-
promt-çarter(spot-prompt-charter)-
müəyyən
olunmuş müddətə gəminin ləngimədən hazırlanması
haqqında saziş.
Fraxt xidmətləri bazarında tramp gəmiçiliyi üçün ölkənin
nisbətən böyük olmayan fraxt şirkətləri ixtisaslaşırlar. Bu
şirkətlər öz ölkələrində çox da böyük olmayan marşrutlar üzrə
fraxt vasitəçiliyini öz üzərlərinə götürürlər.Bu şirkətlər
Panama, Yamayka, Barbados(Amerikada); Liberiya, Mərakeş,
Nigeriya(Afrikad
a);
Almaniya,
Malta,
İspaniya,
Norveç(Avropada) ölkələrinə məxsusdurlar.
42
Xarici ticarət sövdələşmələrində nəqliyyat xidmətinin
bazis şərtləri (müqavilələri və ya razılaşmaları). Beynəlxalq
ticarətdə əmtəələrin nəql edilməsində bazis şərtlərini yerinə
yetir
məyin son zəruri tədbir kimi nəzərdən keçirmək lazımdır.
Onlar xarici ticarət münasibətlərində unifikasiya( yəni vəhid
şəkilə salma), təşkilati və şəffaflıq elementləri özündə
birləşdirirlər.Bazis şərtləri,xarici ticarət kontraktlarında vacib
bəndlərdən biri olan nəqliyyat şərtləri ilə müəyyənləşdirilir.
Onlar nəqliyyat xidmətlərinin ödənilməsində ilkin şərtlərin izah
edilməsində alıcı ilə mal göndərənlərin arasındakı
ziddiyyətlərin istisna olunması məqsədi üçün zəruridir. Bazis
şərtləri Beynəlxalq ticarət palatası tərəfindən hazırlanmış,
1980-
cı ildə Vena konvensasiyası ilə bəyənilib, təsdiq edilib və
ümumbeynəlxalq genişlənməyə malikdir. Bazis şərtlərinin
məzmunu və nəqletmə haqqında danışıqların vacib terminləri,
əmtəələrin nəql edilməsində 13 bazis şərtinin qeyd olunduğu
“İnkoteris” (1993-cü il) beynəlxalq qaydalarda əks
olunmuşdur.Onda yüklərin nəql edilməsi prosesində tərəflərin
əsas hüquq və vəzifələri müəyyən edilmişdir. Onların başlıca
məzmunu yükün çatdırılması onun tranziti,yüklənməsi,
boşaldılması, qablaşdırılması və markalanması ilə bağlı olan
ölkələr arasında məsrəflərin bölüçdürülməsi, gediş yolunda
əmtəələrin sığortalanması ilə müəyyənləşdirilir.Cədvəl 1-də
43
nəqletmə prosesində əmtəələrin çatdırılması, tədarükünün bazis
şərtləri verilmişdir. Cədvəldən göründüyü kimi,bazis çərtləri
nəqletməyə görə əsas xərclərə,yüklənməyə, sığortaya və
gömrük rəsmiləşdirilməsinə görə əsas payın kimin üzərinə
düşməsindən asılı olaraq 4 qrupda birləşirlər:
Cədvəl 1.
Nəqletmə prosesində əmtəə tədarükünün bazis
şərtləri:
Şərtlər
qrupu
Latınca
işarəsi
Şərtlərin şifrlə açılması
E
EXW
S zavod (əmtəənin hazırlanması yeri)
F
FCA
Franka daşıyan
FAS
Gəmi bortu yanında sərbəst
FOB
Gəmi bortunda sərbəstdir
C
CFR
Dəyər və fraxt
CİF
Dəyər, sığorta, fraxt
CPT
Fraxt ö
dənilib....məntəqəyədək
CİP
Fraxt və sığorta
ödənilib.........məntəqəyədək
D
DAF
Sərhəddə çatdırılması (franko-sərhəd)
44
DES
Franko-
gəmiçatdırılması (təyinat
poçtu)
DEQ
Franko-yanalma
çatdırılması(rüsumların üdənilməsi ilə)
DDU
Franko yanalma(rüsum
ların
ödənilməsi ilə)
DDP
Gömrük rüsumlarının ödənilməsi ilə
çatdırılması
EXW (ex work)-
əmtəənin birbaşa müəssədən (anbardan)
yüklənməsi şərti. Əmtəənin çatdırılması,onun yüklənməsi və
siğorta ilə bağlı bütün məsrəflər alıcının üzərinə düşür.Satıcının
mənafeyi-nəzərincə bu ən sərfəli şərtdir,müqavilədir.
FCA (free carrier)-
bu şərt əsasən mal göndərən əmtəəni
mütləq daşıyıcıya çatdırmalıdır.Nəqletmə üzrə bütün məsrəflər
alıcının hesabına düşür,lakin bu məcmu məsrəflərindən bir
hissəsi(daşıyıcıya çatdırmaq) satıcının payına düşür.
FAS (free alonside ship)-
bu şərt satıcının,əmtəənin alıcı
tərəfindən fraxtlaşdırılan gəminin bortuna çatdırılması
vəzifəsini nəzərdə tutur.Əmtəənin gəminin bortuna qədər
daşınmasına kimi bütün xərclər və risklər satıcının üzərinə
düşür.
Dostları ilə paylaş: |