Ə. M. BƏDƏlov a. M. AĞAyev



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/43
tarix04.04.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#35866
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   43

 
13 
Geoloji proqnoza görə mineral yanacağın həcmi 12.5 trln. 
ton təşkil edir. Bu min ilə kifayət edə bilər. Bu ehtiyatlar 
kömür (60%), neft və qaz (27%) və eləcə də yanar şist və 
torfdan ibarətdir.  
Yanacaq enerji ehtiyatlarında kömürün xüsusi çəkisi daha 
artıqdır.  Dünya  miqyasında  daş  kömürün  və  boz  kömürün 
ehtiyatı 5 trln. ton (daha dəqiq 4.8 trln. ton) təşkil edir. Kömür 
ehtiyatı  kəşfiyyatı  75  ölkədə  aparılmışdır.  Bunlardan  ən  çox 
kömür olan 
ölkə  ABŞ  (445  trln.  ton),  Çin  (272  mlrd.  ton), 
Rusiya (200 mlrd. ton), CAR (130 mlrd. ton), Almaniya (100 
mlrd ton), Avstraliya (90 mlrd ton), Böyük Britaniya (50 mlrd 
ton), Kanada (50 mlrd ton), Hindistan (29 mlrd ton) və Polşadır 
(25  mlrd  ton).  Hazırda  dünyada  ildə  4.5  mlrd  ton  kömür 
çıxarılır. 
Dünya  miqyasında  kəşfi  məlum  olan  neft  ehtiyatı  90-cı 
illərdə  270-350  mlrd  ton  (proqnoza  görə  isə  800  mlrd  ton) 
qiymətləndirilir. Ən çox neft ehtiyatları Səudiyyə Ərəbistanı – 
25.4%, İraq – 11%, BƏƏ – 9.4%, Küveyt – 9.3%, İran – 9.1%, 
Venesuela  –  6.8%, Rusiya –  4.8%, Çin – 
2.4%, ABŞ – 2.4% 
(1998) kimi ölkələrdədir.  
İldə orta hesabla 3.0 mlrd ton neft çıxarılır. Xəzər dəniz 
ərazisində  olan  neft  ehtiyatı  cəmi  ehtiyatların  3-4  faizindən 


 
14 
artıq  deyildir.  Dünya  üzrə  neft  və  qaz  çıxarılmasının  40%-ə 
qədəri (OPEK) neft ixrac edən ölkələrin payına düşür. 
Hazırda  bura  daxildir:  Əlcəzair,  Qatar,  Venesuela, 
Küveyt,  Qabon,  Liviya,  İndoneziya,  Nigeriya,  İraq,  Səudiyyə 
Ərəbistanı,  İran,BƏƏ.Bu  təşkilat  1960-cı  ildə  yaranmışdır 
(İqamətgahı Vyanadadır). 
Kəşf edilmiş qaz ehtiyatı 144 trln kub metr (1998) təşkil 
edir. Ən çox qaz ehtiyatı aşağıdakı ölkələrdədir: Rusiya-39.2%, 
Qərbi  Asiya  -32,Şimali  Afrika-6.9%,  Latın  Amerikası-5.1%, 
Şimali  Amerika-4.9%,  Qərbi  Avropa-3.8%. 1998-ci ilin 
əvvəlinə  qaz  ehtiyatının  həcmi  Rusiyada  47600  mlrd.  m
3

İranda 21200, ABŞ-da 4654, Əlcəzairdə 3424, Türkmənistanda 
2650, Norveçdə 3800, Qazaxıstanda 1670, Niderlandda 1668, 
Liviyada 1212, Böyük Britaniyada 574 mlrd. m

təşkil edir.  
Hazırda  ildə  2.2  trln  m
3
 
qaz  çıxarılır.  Deməli  təbii  qaz 
ehtiyatı 71 ilə kifayət edə bilər. 
Hidroenergetika  mineral ehtiyatları  faydalı qazıntı  hesab 
edilməsə də böyük təbii sərvət olmaqla təbii yanacaq ehtiyatları 
ilə bir sırada dayanır. Dünya üzrə hidroenergetika ehtiyatı 9.7-
9.
8 trln kvt. saatdır.  
Kəşf edilmiş dəmir filizi 260, proqnoz üzrə isə 600 mlrd. 
tona  bərabərdir.  Ən  çox  dəmir  filizi  yataqları  Braziliya, 
Avstraliya,  Kanada,  Rusiya,  Çin,  ABŞ,  Hindistan  və 


 
15 
İsveçdədir.  İldə  0.9-1  mlrd.  ton  dəmir  filizi  çıxarılır.  Bu 
xammalın  ehtiyatı  250  ilə  kifayət  edər.  Əlvan  metal 
istehsalında  istifadə  edilən  xammallardan  boksidlər  əsas  yeri 
tuturlar.  Boksidlərin  ehtiyatı  proqnoza  görə  50  mlrd.  ton,  o 
cümlədən  kəşf  olunmuşu  20  mlrd.  tondur.  Ən  böyük  boksid 
yataqları  Avstraliya,  Qvineya,  Braziliya,  Venesuelada  və 
Yamaykadadır. Boksid çıxarılması ildə 800 mln. ton təşkil edir.  
Mis filizinin geoloji ehtiyatları 860 mln ton kəşfi məlum 
olan  isə  450  mln  tona  bərabərdir.  (Əsasən  Hindistan, 
Zimbabve,  Zambiya,  Konqo,  ABŞ,  Rusiya,  Kanada  nəzərdə 
t
utulur). İldə 8 mln ton çıxarılır.  
Yer  kürəsinin  səthi  510  mln  kvadrat  km.  təşkil  edir. 
Bunun 149 mln kvadrat kilometri quru sahə, 361 mln kvadrat 
km-
i isə dəniz və dəryalardır. Ümumi quru sahədən Arktika və 
Antarktikanın  buzlu  sahələrini  çıxdıqdan  sonra  qalan torpaq 
sahəsi 134 mln kvadrat km təşkil edir. Torpaq sahəsinin 11%-i 
becərilən  torpaq,  23%-i  çəmənlik  və  biçənəklər,  33%-i az 
məhsuldar torpaqlar, 3%-i yaşayış məntəqələri, sənaye zonası, 
nəqliyyat xətləri və s. ibarətdir.  
Hazırda cəmi kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahəsi 48.1 
mln kvadrat km (4810 mln hektar)-dir. Bunun da 1340 mln 
hektarı  becərilən  (əkin)  torpaq  sahəsi,  3365  mln  hektar  isə 
çəmənlik və otlaqlardan ibarətdir. Cəmi torpaq fondunda əkinə 


 
16 
yararlı  sahənin  xüsusi  çəkisi  –  Hindistanda 57.1%,  Polşada 
46.9%, İtaliyada 40.3%, Fransada 35.3%, Almaniyada 33.9%, 
ABŞ-da  19.6%,  Çində  10.3%,  Rusiyada  7.8%,  Avstraliyada 
6%, Kanadada 4.9%, Misirdə 2.8%-dir. 
Azərbaycanın  ümumi  torpaq  sahəsi  8700  min  hektardır. 
Bundan  4  mln  hektarı  kənd  təssərrüfatına  yararlı  torpaq 
sahəsidir.  Bunun  da  32%-i  əkin  yeridir,  2  mln  hektarı 
otlaqlardır. 
Dünyada  ildə  orta  hesabla  6-7  mln  hektar  kənd 
təsərrüfatına  yararlı  torpaq  sahəsi  erroziyaya  uğrayır.  1.5  mln 
hektaradək  şorlaşmaya  məruz  qalıb.  Sənaye  və  nəqliyyat 
tikinti
si  altında  da  xeyli  torpaq  qalaraq  kənd  təsərrüfatı 
dövriyyəsindən çıxır. 
Cəmi su ehtiyatı 1386 mln km
3
-
dir. Su ehtiyatının 95.5%-
i duzlu sudur,  yalnız 2.5%  içməli  sudur. İçməli  suyun əsasını 
çaylar təşkil edir – 47 min km
3
. Bunun da 50%-
i ancaq istifadə 
e
dilir.  Cəmi  istifadə  edilən  suyun  69%-i  kənd  təsərrüfatının, 
21%-
i  sənaye  sahələrinin,  6%-i  kommunal  təsərrüfatı  və  su 
anbarlarının payına düşür. Su ehtiyatlarından istifadə edilməsi 
səviyyəsi  Misirdə  97.1%,  İsraildə  84.4%,  Ukraynada  40%, 
İtaliyada 33.7%, Almaniyada 27.1%, Polşada 21.9%, ABŞ-da 
18.9%, Türkiyədə 17.3%, Rusiyada 2.7%-dir. 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   43




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə