Dilçi alim Firidun Ağasıoğlu özünün "Azər xalqı" kitabında bildirir ki, XLX əsrdən üzübəri V
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
şumerlərin də bu sahədə bilikləri İkiçayarasına Azərbaycandan apardıqlarını söyləməyə əsas verir. ―Oğuznamə‖nin verdiyi bir məlumatdan belə aydın olur ki, arabanın kəşfi məhz türk - oğuz mühitində baş verib: “VuruĢdan sonra Oğuz Kağanın ordusuna, əsgərlərinə, el - gününə o qədər çox qənimət düĢdü ki, yükləyib daĢımağa at, qatır, öküz azlıq etdi. Oğuz Kağanın ordusunda təcrübəli, usta bir kiĢi vardı. Onun adı Barmaqluq Cosun Bilik idi. Bu usta bir araba qayırdı. Arabanın üstünə cansız qənimətləri qoydu, canlı qənimətləri arabaya qoĢdu. Dartdılar, getdilər. Əsgərlər, el - gün bunu görüb mat qaldı. Arabalar düzəltdilər. Kanğa, kanğa deməklə kanğa sözü belə yarandı. Bunun üçün də onlara kanğa adını qoydular.” Maraqlıdır ki, qədim mixi yazılarda şumerlər özlərini kəngər və kanq adlandırırlar. Bu fakt da şumerlərin türk - oğuz mühitindən qopduqlarını və Azərbaycandan köçüb getdiklərini sübut etməkdədir. Şumerlər öz ölülərini kurqanlarda basdırırdılar və kurqana ―kur‖, yəni gor deyirdilər. Onlar kurqan mədəniyyətini də özləri ilə Azərbaycandan aparmışdılar. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycanın Ağstafa rayonu ərazisindən tapılan kurqanlar şumer kurqanlarından daha qədimdir və Son Eneolit dövrünə aiddir. Şumer kurqanları isə Tunc dövrünün məhsuludur. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Tunc dövründən başlayaraq Azərbaycanda da kurqan qəbirlərinə daha geniş rast gəlinməyə başlanmışdır. Nəsir Rzayevin sözlərinə görə, Tunc dövrü abidələrindən danışarkən Azərbaycanda ―Çoban daşı‖ adı ilə məşhur olan menhirlərdən də söz açmaq lazımdır. Dağ və dağətəyi zonalarda rast gəlinən, hündürlüyü təqribən 1 metr və daha çox olan və şaquli şəkildə yerə basdırılan bu abidələrə ancaq qəbiristanlıqlarda təsadüf edilir. Arxeoloqlar müəyyən etmişlər ki, menhirlər Tunc dövründən sonra öz əhəmiyyətinin itimişdir. Qədim qəbiristanlıqlarda cərgələrlə düzülmüş bu şaquli, yonulmamış daşlar ölülər kultu ilə əlaqədar olmuşdur. Belə güman edilir ki, hər daş ölən adamı təmsil edərək onu bu dünyada əbədi yaşadacaqmış. Göründüyü kimi, menhirlər ilk insan heykəlləridir, xatirə səciyyəvi abidələrdir. Maraqlıdır ki, tədqiqatçılar belə daşlar arasında, ibtidai şəkildə olsa da, kişi və qadın heykəllərinə rast gəlmişlər.
―başdaşı‖ ifadəsi həmin daşlarla bağlıdır. Bu tip daşların Son Eneolit dövründən başlayaraq ölülərin qəbri üzərində ucaldığını ―Bilqamıs dastanı‖ da təsdiq etməkdədir:
Bilqamıs ölkəsini çağırdı adbaad. Misgərlər, dəmirçilər, daĢyonanlar gəlirdi, HeykəltaraĢlar gəlir, daĢ qoyanlar gəlirdi. -Dostum, sənə mən elə baĢdaĢı düzəldəcəm, Beləsini heç kəs dostuna düzəltməyib. Saçı lacivərd, altı daĢdan hörüləcək, Üzü əhəngdən, özü altundan yonulacaq.”
Qədim Şumer mətnləri, ilk növbədə də ―Bilqamıs‖ dastanı şumerlərin əski mifləri və adət ənənələri barədə geniş təsəvvür yaratdığı kimi, Azərbaycan türklərinin əski mifik təsəvvürlərinin, bəzi folklor nümunələrinin və adət ənənələrinin ən azı Son Eneolit - Erkən Tunc dövrlərinə qədər uzanan köklərini üzə çıxarmağa da yardımçı olur. Bəzi faktları nəzərdən keçirək. Məlum olduğu kimi, qədim türk dilində ―uçmaq‖ feli ―ölmək‖ felinin sinonimi kimi işlənmişdir. Orxon-Yenisey abidələrində bir sıra hallarda ―ölmək‖ yerinə ―uçmaq‖ yazılıb. Məsələn, Kül Təkin abidəsinin şərq tərəfində, 16-cı sətirdə deyilir: Kanım kağan uçdukta özüm səkiz yaşta kaldım, yəni xaqan atam öləndə səkkiz yaşımda idim. 24-cü sətirdə isə deyilir: Ecüm kağan uca bardı (Xaqan əmim öldü). Bənzər halla eyni abidənin şərq tərəfinin 30-cu sətrində, şimal tərəfinin 1- ci sətrində, eləcə də Bilgə Xaqan abidəsinin cənub tərəfinin 10-cu, qərb tərəfinin 2- ci, Moyunçur abidəsinin 12-ci sətirlərində və sairə üzləşirik. Qeyd etmək lazımdır ki, qədim türk dilində ―uçmaq‖ kəlməsinin bir mənası da cənnət, behişt olmuşdur. Bu kəlməyə Azərbaycan klassik ədəbiyyatında, o cümlədən Məhəmməd Füzuli və Şah İsmayıl Xətainin şeirlərində sıx-sıx rast gəlinməkdədir. İstər Orxon-Yenisey mətnlərində, istərsə də klassik Azərbaycan ədəbiyyatında rast gəldiyimiz, cənnət mənasında işlənən "uçmaq" termini təktanrıçılıqdan əvvəlki mifik təsəvvürlərlə bağlıdır və bu kəlmə qədim mifoloji sistemdə ruhun quş kimi, o biri dünyadakı insanların isə quş qanadlı təsəvvür edilməsindən qaynaqlanmışdır.
alınmış "Bilqamıs" dastanında rast gəlirik. Dastanda öləcəyini yuxusunda görən Enkidunun bunu Bilqamısa danışdığı səhnə deyilənlərə ən gözəl misaldır:
Enkidunun içinə bir ağrı doldu yaman. O, dərdini açaraq öz dostuna söylədi, "Gecə yuxu görmüĢəm, əziz dost, eĢit, - dedi ,- Göylər haray salırdı, nida qalxırdı yerdən, Onların arasında dayanmıĢdım təkcə mən. Bir də bir adam vardı , tutqun idi üz-gözü, Mən fırtına quĢuna bənzətdim onu, düzü. Ġti caynağı vardı, qartal kimi qanadı, Saçımdan yapıĢaraq göz açmağa qoymadı. Onu vurdum, tullanıb tez sıçradı kənara, Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|