2
Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin
11-ci sinifləri üçün “Ümumi biologiya” dərsliyi
Müəlliflər: Tofiq Mikayılov
Yaşar Seyidli
Qiyas Quliyev
Şükür Mahmudov
Xumar Əhmədbəyli
Kəmalə Ələsgərova
Bakı: “Bakı Nəşr” 2014.
Dərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olmuş və açıq
müzakirələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər
əsasında hazırlanmış
YEKUN RƏY
3
Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır:
1. Məzmunun işlənməsi baxımından
2. Dil və yazı üslubu baxımından
3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından
4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımından
5. Variativ dərsliklə olan fərqlər baxımından
6. Dərsliyin rus dilində olan variantı ilə uyğunsuzluq baxımından
1. Məzmunun işlənməsi baxımından
Dərslik respublikanın ümumtəhsil məktəblərində qüvvədə olan tədris proqramı
əsasında hazırlanaraq
“Giriş”dən,
“Üzvi aləmin təkamülü”,
“Genetika.
Seleksiyanın əsasları” və
“Ekologiyanın əsasları” bölmələrini əhatə edən
“İnsanın
əmələ gəlməsi və mənşəyi”,
Genetikanın əsasları”,
“Bitki, heyvan və
mikroorqanizmlərin seleksiyası”,
“Ekologiyanın əsasları”,
“Biosfer haqqında
təlimin əsasları. İnsan və biosfer” fəsilləri üzrə 37 mövzudan ibarət olub, 128
səhifəni əhatə edir. Dərsliyin sonunda “Laboratoriya işləri”, “Terminlərin qısa
lüğəti”,
“Proqram” və
“Mündəricat” verilmişdir. Tədris proqramında nəzərdə
tutulan mövzular dərslikdə tam əhatə edilmişdir, proqramdankənar heç bir mövzu
dərsliyə daxil edilməmişdir. Mövzular elmi-metodiki baxımından şagirdlərin yaş
səviyyəsinə uyğun tərtib olunmuşdur. Dərslikdəki materiallar fənn üzrə bilik və
bacarıqların formalaşdırılmasına imkan verir.
Dərslikdə müxtəlif sxemlərdən, şəkillərdən, cədvəllərdən istifadə olunmuş, hər
mövzunun sonunda sual və tapşırıqlar verilmişdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, dərsliyin 2012-ci il nəşrinin Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət
Komissiyası tərəfindən aparılmış elmi-metodiki monitorinqi nəticəsində hazırlanmış
yekun rəydə göstərilən irad və təkliflərin xeyli hissəsi bu nəşrdə nəzərə alınmışdır.
Lakin bəzi iradlar olduğu kimi qalmışdır. Bunlar aşağıdakılardır:
Səhifə 22. 2-ci abzasda “Q. Mendel tərəfindən aparılan monohibrid
çarpazlaşdırmada F
1
nəslində yalnız dominant əlamətli sarı toxumlu hibrid
bitkilər alındı (sxem 3). Bu zaman alınan hibriddə yaşıllıq əlaməti yox oldu
(ancaq, onun geni itmədi). F
2
nəslində parçalanma nəticəsində həmin əlamət 3:1
nisbətində üzə çıxdı” cümləsində “3:1” əvəzinə “1:3” yazılmalıdır.
4
Səhifə 30. 5-ci abzasda “Bu məsafə morqanoidlə ölçülür. Krossinqoverin
1%-i Morqanın şərəfinə morqanoid (santimorqan) adlandırılır” cümlələrində
“morqanoid” əvəzinə “
morqanida” yazılmalıdır.
Səhifə 46. “Xromosom mutasiyaları” yarımbaşlığında 4-cü cümlədə
“xromosom sahəsinin ikiləşməsi” ifadəsindən sonra “
duplikasiya” termininin əlavə
edilməsi tövsiyə edilir.
Səhifə 47. 2-ci abzasda
“Lakin bunlarda meydana çıxan belə mutasiyalar
yalnız vegetativ çoxalma yolu ilə nəslə keçə bilərlər” cümləsinin “
Lakin bunlarda
meydana çıxan
belə mutasiyalar yalnız qeyri-cinsi çoxalma (tumurcuqlanma,
fraqmentasiya,
vegetativ çoxalma və s.) yolu ilə nəslə ötürülə bilər” kimi yazılması
məqsədəuyğundur.
Səhifə 48. Sonuncu abzasdakı
“Sitoplazmatik irsiyyət zamanı irsi
məlumatlar, əsasən ana xətti ilə nəslə ötürülür. Buna səbəb yumurta hüceyrənin
sitoplazma ilə zəngin olmasıdır” fikri doğru deyil.
Əsas səbəb odur ki,
spermatozoidin yumurta hüceyrəyə qovuşması zamanı dişi cinsiyyət hüceyrəsinə
spermatozoidin yalnız nüvəsi daxil olur, qalan hissələri və o cümlədən də
mitoxondriləri xaricdə qalır.
Səhifə 80. Digər dərslikdə
(Ümumi biologiya. 11-ci sinif. M. Babayev və b.)
olduğu kimi, ekoloji piramidaların təsnifatı verilməlidir. Buraya “say piramidası,
biokütlə piramidası, enerji piramidası, məhsuldarlıq piramidası” əlavə edilməlidir.
2. Dil və yazı üslubu baxımından
Dərslikdə nəzərdə tutulmuş materialların dili sadə və başa düşüləndir.
Mətnlərdəki fikirlərin ifadə tərzi şagirdlərin yaş xüsusiyyətlərinə uyğundur. Yeni
termin və sözlərin izahları verilmişdir. Mətnlərdə qrammatik və orfoqrafik qaydalara
əməl edilmişdir.
3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından
Dizayn və bədii tərtibat baxımından dərslik qənaətbəxşdir. İstifadə edilən şriftlər
müvafiq yaş qrupuna uyğundur. Mövzularda istifadə olunan şəkil, sxem və cədvəllər
mövzunu tam əhatə edir.
5
4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımdan
Dərslikdə verilmiş sual və tapşırıqlar biliklərin tətbiqinə və mövzunun
möhkəmləndirilməsinə yönəlmişdir.
5. Variativ dərsliklə (Ümumi biologiya. 11-ci sinif.
M. Babayev və b.) olan fərqlər baxımından
Səhifə 38. Cədvəl 4-də verilən əlamətlər digər dərslikdəki əlamətlərlə
(Ümumi
biologiya. 11-ci sinif. M. Babayev və b. səh. 46) bir-birinə uyğun deyil.
Səhifə 52. Digər dərslikdən
(Ümumi biologiya. 11-ci sinif. M. Babayev və b.)
fərqli
olaraq,
N.İ. Vavilovun sort və cinslər yaratmaq sahəsində işin
müvəffəqiyyətləri üçün
bitki və heyvanların başlanğıc sort və növ müxtəlifliklərini,
irsiyyətli dəyişkənliyi (mutasiya), öyrənilən əlamətlərin inkişafında və meydana
çıxmasında
mühitin
rolunu,
hibridləşmə
zamanı
irsən
keçmənin
qanunauyğunluqlarını, arzu olunan əlamətlərin möhkəmləndirilməsinə səbəb olan
süni seçmənin formalarını öyrənməyin və nəzərə almağın lazım olduğu
verilməmişdir.
6. Dərsliyin rus dilində olan variantı ilə uyğunsuzluq
baxımından
Dərsliyin rus dilində olan variantında müəyyən qüsurlar var:
Səhifə 38. 2-ci abzasda
“Доминантный ген С обеспечивает наличие
пигмента в волосе, а доминантный ген D – неравномерное его
распределение по всей длине волоса,..” cümləsində
“а доминантный ген D”
ifadəsinin “а доминантный ген A” kimi yazılması məqsədəuyğundur.
Səhifə 57. 1-ci abzasda
“Одомашнивание - первый этап селекции”
cümləsi “Приручение - первый этап селекции” kimi yazılmalıdır.
6
Nəticə
1. Dərslikdə tədris proqramındakı mövzular tam əhatə olunub, oradakı faktlar,
hər bir anlayışa dair verilən izah özündən əvvəlki məlum faktlara əsaslanaraq
elmi-metodiki baxımdan dəqiq ifadə edilmişdir.
2. Dərslikdə şagirdlərin yaş xüsusiyyətləri nəzərə alınmışdır.
3. Dərslik fənn üzrə bilik və bacarıqların formalaşdırılmasına imkan verir.