Dərsliklə bağlı tqdk-ya daxil olan və açıq müzakirələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış
Yüklə 137,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 8-ci sinifləri üçün “Azərbaycan Respublikasının
fiziki coğrafiyası” dərsliyi
Müəlliflər: Budaq Budaqov Yaqub Qəribov Şəfiqə Hümbətova
Bakı: Təhsil, 2011.
Dərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olan və açıq müzakirələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış
YEKUN RƏY
Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır:
1. Məzmun baxımından; 2. Dizayn və bədii tərtibat baxımından.
1. Məzmun baxımından
Dərslik hazırda respublikanın ümumtəhsil məktəblərində qüvvədə olan tədris proqramı əsasında hazırlanaraq, giriş, 7 bölmə və 32 paraqrafdan ibarətdir.
bölmə 8 paraqrafı, 4-cü bölmə 4 paraqrafı, 5-ci bölmə 3 paraqrafı, 6-cı bölmə 3 paraqrafı, 7-ci bölmə isə 6 paraqrafı əhatə edir.
2-3 praktik işin, “Şagirdlər bilməlidirlər” və “Şagirdlər bacarmalıdırlar”ın
verilməsi təqdirəlayiqdir.
Hər bir mövzunun əvvəlində
düşündürücü sualların
və onun
ardınca
istiqamətləndirici mətnin verilməsi
şagirdlərin təfəkkürünü öyrənilən
mövzuya
yönəldir.
Dərsliyin bəzi paraqraflarının sonunda mövzunu möhkəmləndirmək məqsədilə verilən cədvəllər şagirdlərin müstəqil
düşünmə qabiliyyətlərinin daha da artmasına kömək göstərir.
Dərslikdə olan bəzi səhvlər haqqında düzəliş dərsliyin sonunda öz əksini tapıb. Qeyd edilənlərlə yanaşı, dərslikdə bir sıra nöqsanlar, qeyri-dəqiq izahatlar,
mövcuddur. Bəzi mövzularda mətnlərin izahına aid xəritə, sxem, şəkil, diaqram və s. illüstrativ materiallar az verilib. İradların bir hissəsi tövsiyə xarakterlidir.
olan alimlər haqqındakı məlumatların bir qədər geniş verilməsi məqsədəuyğundur.
Həmin səhifədə 4-cü abzasdakı 2-ci cümlənin 37 sözdən ibarət olması onun dərk edilməsini çətinləşdirir.
dağlıq əraziləri əhatə edir” cümləsində Azərbaycanın hansı dövründən danışıldığı
2 məlum deyil. Bu sərhədlərin Azərbaycanın hansı dövrünə aid olduğu göstərilsə, yaxşı olar.
2 -dən artıq sahəni tutmuşdur” cümləsində Qədim Azərbaycan dedikdə hansı tarixə aid olması göstərilsə, onun sahəsi haqqında verilmiş (200 min km 2 ) rəqəmə də aydınlıq gətirilmiş olar.
Yenə həmin səhifədə 2-ci abzasda “Azərbaycan torpağına Böyük Qafqazın cənub-şərqi, Kiçik Qafqazın şərqi, onların arasında yerləşən geniş Kür-Araz ovalığı, cənubda Talış, Savalan, Qaradağ, Bozquş silsilələri bütövlükdə İran yaylasının şimal-qərb hissəsi aiddir” cümləsi verilib. “Aiddir” sözündən məlum olur ki, Azərbaycanın indiki dövründən danışılır. Amma göstərilən ərazilər (Savalan, Qaradağ, Bozquş silsilələri bütövlükdə və İran yaylasının şimal qərb hissəsi) Azərbaycanın indiki sərhədləri daxilində yerləşmədiyindən, bu cümlənin “Tarixi Azərbaycan torpaqlarına Böyük Qafqazın cənub-şərqi, Kiçik Qafqazın
kimi yazılması daha düzgün olardı.
sahələr ərazinin 40%-ni tutur. Ovalıqların 18%-i dəniz səviyyəsindən aşağıda yerləşir”, səhifə 10-da 3-cü abzasda isə “Ovalıq ərazisinin 40%-ə qədəri okean səviyyəsindən aşağıda yerləşir” yazılır. Bu faktlar bir-birinə ziddir və aydınlaşması məsləhətdir.
qaymalı dağlar yaranır” yazılsa da, qırışıq-qayma dağlar haqqında əvvəlki dərsliklərdə heç bir məlumat verilməyib. Qırışıq-qayma dağlar haqqında məlumat verilsə, daha yaxşı olar.
Yenə həmin səhifədə 3-cü abzasda “...və Talış dağlarında bu proses zəif gedir” cümləsi əvəzinə, “...və Talış dağlarında bu proses nisbətən zəif inkişaf edir” yazılsa, daha yaxşı olar.
Səhifə 13-də 4-cü paraqrafda başlıqda “Geoloji quruluş. Tektonik zonalar” yazılsa da, mövzunun içərisində əvvəlcə “Tektonik zonalardan” sonra isə “Geoloji quruluşdan” bəhs edilib. Mətndə əvvəlcə “Geoloji quruluş”, ardınca “Tektonik zonalar” haqqında izahat və mətn daxilində hər bir mövzunun yarımbaşlığı verilsə, yaxşı olar.
3
Səhifə 14-də “morfostruktur” və “meqaantiklinoriumu” terminləri yazılsa da, bu terminlər haqqında əvvəlki dərslik və bölmələrdə məlumat verilməyib. Bu terminlərin qısa izahının verilməsi məsləhətdir.
Səhifə 19-da 2-ci abzasda “Lakin Muradxanlı yatağındakı neft Mezozoy erasının vulkan süxurlarında aşkar edilmişdir” cümləsində “vulkan süxurları”
əvəzinə, “vulkanik-çökmə süxurları” yazılsa daha doğru olar.
Yenə həmin səhifədə 5-ci abzasda “Bu kompleksdə kalium, vanadium və başqa nadir metallar da vardır” yazılsa da, məlum olduğu kimi, “kalium” nadir metallara aid deyil. Buradan “Kalium” sözünün çıxarılması məsləhətdir.
Bu cümlə “Polimetal filiz yataqları Naxçıvan MR-da (Gümüşlü), Ağdərədə və
ya Yuxarı Qarabağda
verilərsə, daha yaxşı olar.
Həmin səhifənin sonunda, çərçivədəki cümlənin “Zəylik
“Zəylik alunit yatağının
tapşırıqlarda 2-ci sual “Faydalı qazıntılar xəritəsinə əsasən
müəyyənləşdirin” cümləsi çox uzun olduğundan şagirdlər tərəfindən başa düşülməsi çətinləşir. Bu cümlədəki fikirlər ayrı-ayrılıqda qısa şəkildə verilərsə, daha yaxşı olar.
rəqəmlər bir qədər azaldılsa, yaxşı olar.
Dərsliyin bəzi mövzularında cümlələr və faktlar təhrif olunub.
Məsələn, səhifə 32-də 4-cü abzasda “Qışı mülayim, yayı quraq isti keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi” kimi;
Səhifə 33-də 10-cu şəkildəki şəkilaltı 1-ci yazıda və səhifə 89-da 2-ci abzasda bu cümlə “Yayı quraq keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi” kimi;
iqlimi” kimi;
Səhifə 93-də 5-ci abzasda həmin cümlə “Qışı mülayim keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi” kimi;
4
Səhifə 95-də axırıncı abzasda və səhifə 97-də 9-cu abzasda bu cümlə
“Yarımsəhra və quru çöl iqlimi” kimi;
Səhifə 98-də 3-cü abzasda həmin cümlə “Yayı quraq keçən yarımsəhra iqlimi” kimi yazılıb.
Göründüyü kimi, 32, 33, 89, 92, 93, 95, 97, 98-ci səhifələrdə eyni iqlim yarımtipindən bəhs edilsə də, onların adları müxtəlif verilib. Bunların eyni cür verilməsi məsləhətdir.
Həmçinin səhifə 32-də 5-ci abzasda verilən “Qışı soyuq, yayı quraq isti (kontinental) yarımsəhra və quru çöl iqlimi” yarımtipi aşağıdakı səhifələrdə göstərilən iqlim yarımtipləri ilə uyğunlaşmır. Məsələn:
keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi” kimi;
Səhifə 108-də axırıncı abzasda həmin cümlə “Qışı soyuq, yayı isti-quraq keçən yarımsəhra və quru-çöl iqlimi” kimi;
Səhifə 110 7-ci abzasda “Yayı quraq keçən soyuq yarımsəhra və quru-çöl iqlimi” kimi yazılıb.
Göründüyü kimi, 32, 33, 108, 110-cu səhifələrdə eyni iqlim yarımtipindən bəhs edilsə də, həmin iqlim yarımtiplərinin adı müxtəlif yazılıb. Onların bir formada verilməsi məsləhətdir.
Səhifə 37-də 3-cü abzasda Vəlvələçay üzərindəki şəlalənin adı “Afurca” yazılmalıdır.
məqsədəuyğundur.
Səhifə 40-da bir səhifədə 16-17 ədədin verilməsi şagirdlər üçün çətindir.
Ədədlərin sayının azaldılması məqsədəuyğundur.
Səhifə 41-də 3-cü abzasda “Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacı ilə axan
çaylar (Qusarçay, Qudyalçay, Qaraçay, Vəlvələçay, Gilgilçay, Ataçay) qar, buzlaq, yağış və yeraltı sularla qidalanır” yazılıb. Bunun əvəzinə, “Qusarçay, Qudyalçay və Qaraçayın qidalanmasında qar və buzlaq suları; Vəlvələçay, Gilgilçay, Ataçayın qidalanmasında isə yağış və yeraltı sularının üstünlük təşkil etməsi” yazılsa, daha düzgün olar.
Səhifə 49-da 4-cü abzasda verilmiş “Ən mühüm yarımadaları Abşeron,
Mangistau, Buzaçi (Qazaxıstan), Çələkən, Türkmənbaşı, başlıca adaları Bakı və Abşeron arxipelağı, Çeçen (Rusiya), Oqurçınski (Türkmənistan), Kulalı, Suiti
5
(Qazaxıstan), əsas körfəzləri Qızılağac,
edilməsi məsləhətdir.
Həmçinin yenə həmin səhifədə axırıncı abzasda verilmiş “Şimaldan Rusiya
ərazisindən Volqa, Qazaxıstan, Ural, Emba çayları, qərbdən Terek, Sulak,
Samur
başqa çaylar tökülür” cümləsinin də redaktə edilməsi yaxşı olar.
Səhifə 55-də axırıncı sətirdə “çimli” və “yumşaq çimli” dağ çəmən torpaqlarının yayıldığı qeyd olunub. Burada “çimli” terminin açıqlanması və bu torpaqların çürüntü maddələri (humus) ilə zəngin olması (5-6%-dən 16%-dək) barədə məlumat verilməsi yaxşı olar.
olduğu qeyd olunub. Elmi coğrafi ədəbiyyatda isə bu torpaqların üst qatında humusun miqdarının 5%-dən 11-12%-dək dəyişdiyi göstərilib. Ona görə də bu faktın dəqiqləşdirilməsi məsləhətdir.
Səhifə 57-də şorakətli boz-qonur torpaqlar haqqında qısa məlumat verilib. Burada “şorakət” anlayışının qısa izahına və onun “şoran” anlayışından fərqləndirilməsinə ehtiyac yaranır. Həm də 13-cü şəkildəki 11-ci şəkilaltı yazıda şorakətli boz-qonur torpaqlar “şorakətvari boz-qonur” torpaqlar kimi yazılıb. Bu torpaqların eyni adla verilməsi daha yaxşı olar.
Yenə həmin səhifədə 3-cü abzasda boz-qəhvəyi torpaqların 2 yarımtipinin (açıq və tünd) olduğu qeyd olunub. Ancaq elmi ədəbiyyatda, torpaqların genetik təsnifat sxemində bu torpaqların 3 yarımtipi – açıq, adi və tünd yarımtipləri qeyd edilib.
Yenə həmin səhifədə boz-qəhvəyi torpaqların 400-800 m yüksəkliklər arasında yayıldığı və humusun miqdarının 4-6%-ə çatdığı qeyd olunub. Elmi ədəbiyyatda isə bu torpaqların Böyük Qafqazda 200-300 m-dən 500-600 m-dək hündürlükdə
yayılması və tünd boz-qəhvəyi torpaqda
humusun miqdarının
3%-dən 5%-dək dəyişməsi göstərilib.
Dərslikdə torpaqların coğrafi yayılmasını daha yaxşı mənimsəmək
üçün
konkret coğrafi obyektlər istiqamətində
torpaqların şaquli yayılmasına
aid
çalışmaların da verilməsi faydalı olar.
yaradır. Cümlənin redaktə olunması məsləhətdir.
6
Səhifə 71-də 3-cü abzasda “Bir sıra sahələrdə 1600-2200 m yüksəkliklərdə meşə-çəmən landşaftına rast gəlmək mümkündür” cümləsi yazı lıb. Ancaq səhifə 68- də 15-ci səkildə “Azərbaycan Respublikasının landşaftlarının xəritə-sxemi”ndə və 9- cu şəkilaltı yazıda “meşə-çəmən” landşaftı 200-500 m yüksəkliklərə qədər olan ərazilərdə göstərilib. Bunun dəqiqləşdirilməsi məsləhətdir.
Səhifə 83-də 1-ci abzasda Böyük Qafqazın cənub yamacında İlisu, İsmayıllı, Qəbələ dövlət təbiət qoruqlarının adları çəkilib. Qəbələ dövlət təbiət qoruğunun olması dəqiqləşdirilməlidir.
Səhifə 85-86-da “Orta Araz və Lənkəran vilayətlərindən başqa digər vilayətlər yarımvilayətlərə bölünür” cümləsi yazılıb. Bölgüdə “yarımvilayət” ifadəsi mövzunu çətinləşdirir. 8-ci sinif şagirdlərinin yaş səviyyəsinə uyğun deyil. Fiziki-coğrafi rayonlaşdırılmaya aid mövzularda izahat vilayət və fiziki coğrafi rayonlar üzrə aparıldığına görə “yarımvilayət” termini çıxarı lsa, yaxşı olar.
yazılıb. Lakin Azərbaycanın B.Ə. Budaqov və M.A. Müseyibov tərəfindən tərtib olunmuş və qəbul edilmiş fiziki-coğrafi rayonlaşma sxeminə görə Lənkəran
aiddir. Bu yanlışlığın aradan qaldırılması
məsləhət görülür.
Səhifə 104-də
1-ci abzasda “Talış dağları Neogen yaşlı vulkan
süxurlarından ... təşkil olunmuşdur” fikri qeyd olunub. Amma səhifə 16-da 3-cü
şəkildə verilmiş xəritə-sxemdə Talış dağlarında Paleogen yaşlı süxurların üstünlük təşkil etdiyi göstərilib. Bu ifadələrə aydınlıq gətirilməsi yaxşı olar.
verilənlərin təkrarıdır. Məsələn, səhifə 25, 29 və s.
aşağıdakılardır:
Səhifə 4-də 3-cü abzasda verilmiş
çərçivədə “Клавдий Птоломей”
deyil, “Клавдий Птолемей” yazılmalıdır.
Səhifə 7-də 3-cü abzasda “около половины территории занято
yazılmalıdır.
страшного землетрясения город был полностью разрушен” deyil, “В 1902
7 году в результате страшного землетрясения город Шамахы был полностью разрушен ...” yazılmalıdır.
Səhifə 27-28-də “Зимой эти воздушные массы создают холодные, морозные, с малым количеством снежных осадков, погодные условия” deyil, “Эти воздушные массы зимой создают холодные, морозные погодные условия с небольшим количеством снега” yazılmalıdır.
Səhifə 28-də 2-ci abzasda “...эти воздушные массы создают ветреные, холодные, с осадками, погодные условия” cümləsi “...эти воздушные массы создают ветреные, холодные погодные условия с осадками” kimi yazılmalıdır.
Həmin səhifədə 3-cü abzasda “При проникновении в зимнее время на территорию республики…” deyil, “При проникновении на территорию Азербайджана в зимние месяцы…” yazılmalıdır.
Həmin səhifədə 4-cü abzasda “...часто выпадают осадки” deyil, “часто выпадают дожди” yazılmalıdır.
Səhifə 29-da 2-ci abzasda “…увеличивается скорость ветра и возрастает облачность” deyil, “...дуют сильные ветры, увеличивается облачность” yazılmalıdır.
Səhifə 32-də 1-ci abzasda “…Приаразских, Самур-Девечинских равнинах годовое количество возможной испаряемости…” deyil,
“…Приаразских равнинах годовое количество возможного испарения…” yazılmalıdır.
ряд…” deyil, “На территорию Азербайджана входят ряд…” yazılmalıdır.
Səhifə 39-da 2-ci abzasın axırıncı cümləsində “…из-за острой недостаточности влаги…” deyil, “…из-за нехватки влаги…” yazılmalıdır.
Səhifə 56-da axırıncı abzasda “...с коэффициентом увлажнения выше 1…” deyil, “с коэффициентом увлажнения больше единицы…” yazılmalıdır.
Səhifə 58-də 7-ci abzasda “…коэффициент увлажнения составляет ниже
1.” deyil, “…коэффициент увлажнения бывает меньше единицы” yazılmalıdır.
Səhifə 59-da 1-ci abzasda “...юго-востоке Самур-Девечинской низменности” deyil, “юго-востоке Самур-Девечинской (Шабранской)
низменности” yazılmalıdır.
Səhifə 62-də 4-cü abzasda “Здесь растут держидерево…” deyil, “Здесь растут держи-дерево…” yazılmalıdır.
8
Səhifə 63-də 1-ci abzasda “…70 видов эндемических деревьев…” deyil,
“…70 видов эндемичных деревьев…” yazılmalıdır.
Səhifə 64-də 6-cı abzasda 7 növ iynəyarpaqlı ağac olduğu qeyd olunub, lakin 4-nün adı göstərilib.
“...многолетнее дерево…” yazılmalıdır.
yazılmalıdır.
Səhifə 66-da 4-cü abzasda “...является “местом стоянки” для перелетных птиц” deyil, “…является естественным пристанищем для перелетных птиц” yazılmalıdır.
Səhifə 68-də landşaftın təsnifatında dəqiqlik gözlənilməyib.
Həmin səhifədə 3-cü abzasda “...на карту-схему…” deyil, “…на картосхему...” yazılmalıdır.
Səhifə 73-də 4-cü abzasda “…Лянгебизского хребтов…” deyil,
“…Лянгябизского хребтов…” yazılmalıdır.
Səhifə 74-də 1-ci abzasda “...около 25-30%поверхности почвы покрыто растениями” deyil, “…около 25-30% поверхности почвы покрыта растениями” yazılmalıdır.
Səhifə 75-də 2-ci cümlədə “yulgun” – ağacın adı tərcümə edilməyib – “тамариск” yazılmalıdır.
“…территория вдоль Куры” yazılmalıdır.
2. Dizayn və bədii tərtibat baxımından
Səhifə 11-də ekzogen mənşəli relyef formalarından bəhs edilib. Həmin relyef formalarına aid sxem və şəkil nümunələri verilsə, mövzu şagird üçün asan və maraqlı olar.
Səhifə 20-də 4-cü şəkildə “Faydalı qazıntıların xəritə-sxemi”ndə verilən faydalı qazıntıların şərti işarələri ilə xəritədə verilən şərti işarələr bir-birinə uyğun
gəlmir. Belə ki, şərti işarələrdə verilmiş xromit filizinin işarəsi xəritə-sxemdə həm Kiçik Qafqazda, həm də Abşeronda göstərilib. Şərti işarələrin rənglərində qarışıqlıq var. Bunlara aydınlıq gətirilsə, yaxşı olar.
Həmin xəritə-sxemdəki materiallar mövzuda verilən materiallarla uyğunlaşmır.
Məsələn, həmin səhifədə 3-cü abzasda Kəlbəcərdə Şorbulaq, Ağyataq, Löhçay və Laçın rayonunda Naxçıvanda çoxlu sayda civə yatağının aşkar edilməsi barədə məlumat verilsə də, xəritə-sxemdə yalnız bir yerdə civənin şərti işarəsi göstərilib.
Səhifə 24-də 6-cı şəkildə “Yanvar ayı üçün havanın orta aylıq temperaturunun ( 0 C) xəritə sxemi”ndə xəritədəki rənglərin soyuq havaya uyğun göy rəngin çalarları ilə verilməsi məsləhətdir.
dağlarının yüksək əraziləri üçün verilən iqlim yarımtipləri – (“Qışı soyuq keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi”, “Yayı quraq keçən soyuq iqlim” və “Qışı quraq keçən soyuq iqlim”) şəkilaltı yazılarda və xəritədə göstərilsə də, həmin mövzuda Talışın yüksək dağlıq ərazilərinin iqlim yarımtiplərinə istinad edilməyib. Həm də aşağıda göstərilən səhifələrdə həmin ərazinin iqlim yarımtiplərinin adları və sayı müxtəlif cür yazılıb. Məsələn, səhifə 104-də 1-ci abzasda Talış dağlarının yüksək sahələrinə yalnız “Qışı soyuq yarımsəhra və quru çöl iqlimi” verilib. Səhifə
yarımtiplərinin sayı və adı müxtəlif verilib. Bunların dəqiqləşdirilməsi məsləhətdir.
xəritə-sxemi”ndə Kür və Samur çayından çəkilmiş kanalların işarəsi düzgün verilsə də, Araz çayından çəkilmiş kanalların işarəsi bunlara uyğun gəlmir. Həmçinin burada Araz çayı üzərindəki Mil-Muğan su qovşağından başlayan Baş Mil kanalının da verilməsi yaxşı olar. Həmin şəkildə tranzit çayların respublika sərhədlərindən kənarda olan hissəsi göstərilməyib. Bu da şagirdlərdə həmin çayların təyin edilməsi işini çətinləşdirir. Tranzit çayların respublikadan kənarda olan hissəsinin xəritə-sxemdə göstərilməsi yaxşı olar.
Yenə həmin səhifədə verilmiş xəritədə Naxçıvan MR-in ərazisində Parağaçayın hansı əsas çayın qolu olması göstərilməyib. Əsas çayın adı yazılsa, yaxşı olar.
10
Səhifə 38-də 6-cı cədvəldə Dəmiraparançayın qidalanmasının 50%-ni qar və buzlaq, Türyançayın qidalanmasının isə 61%-ni yeraltı suların təşkil edildiyi yazılıb. Dəmiraparançay Türyançayın əsas qolu olduğu üçün bunların qidalanma mənbələrində belə böyük faiz fərqinin olması dəqiqləşdirilsə, yaxşı olar.
edilməsi məsləhətdir.
13-cü paraqrafda su qovşaqlarının su anbarlarından fərqli cəhətləri izah olunsa, yaxşı olar.
arasında xeyli uyğunsuzluq vardır. Bu, mövzunun öyrənilməsini çətinləşdirir. Bu uyğunsuzluq aradan qaldırılsa, yaxşı olar.
köməkçi bir qrafik və ya
sxemin verilməsi tədris materiallarının daha asan mənimsənilməsinə kömək göstərə bilər.
xəritədə Naxçıvan MR-in
yüksək dağlıq əraziləri üçün verilən dağ-çəmən bozqır
torpaqlarına həmin mövzuda istinad edilmir.
və qəhvəyi torpaq” ifadəsi əvəzinə, “Qonur dağ-meşə və qəhvəyi dağ-meşə torpaqları” cümləsi yazılsa, yaxşı olar.
Dərslikdə dağ-cəmən, dağ-meşə və düzən torpaqlarının profilinin (kəsiminin)
verilməsi (cəmi 3 profil) illüstrativ
material kimi əyaniliyi və
mövzunun
mənimsənilməsini artırar.
Səhifə 60-da xəritə-sxemdə 12-ci şəkilaltı yazıda verilən “Şorangəli və
dağ-kserofit bitkilərinin yayıldığı ərazilər
7-ci şəkilaltı yazıda bu bitkilər ancaq dağ-kserofit bitkiləri kimi göstərilib. Xəritə-
sxemdə dağ-bozqır bitkilərinə istinad edilməyib. Talış dağlarında və
Naxçıvanda dağ-kserofit bitkilərinin yayıldığı ərazilərdə verildiyi rənglə digər
dağ-kserofit
bitkilərinin rəngi üst-üstə düşmür. Xəritədə Naxçıvanda həmin bitkilərin aid olduğu ərazilərdə “7” rəqəmi yazılsa, yaxşı olar.
11-ci paraqrafda əsas çayların hidroloji xüsusiyyətlərini əks etdirən cədvəl verilsə, mətn yığcam olar və şagirdlərin cədvəl üzrə müstəqil işləmə imkanları artar.
11 və 13-cü paraqraflarda cədvəl, sxem və şəkillərin olmaması mövzunun mənimsənilməsini şagirdlər üçün çətinləşdirir . Həmin paraqraflarda cədvəl, sxem və
Qarayazı qoruğu Kür çayının hər iki sahilində verilib. Amma 8-ci sinfin atlasında Kür çayının sol sahilində göstərilib. Bunların dəqiqləşdirilməsi məsləhətdir.
diaqramında Qırız, Əlibəy, Muğanlı məntəqələrini şagirdlərin yaxşı tanıması üçün yerləşdiyi inzibati rayonların adının göstərilməsi məsləhətdir.
53, 54, 57, 87, 91, 93, 99, 100, 108, 109) heç bir illüstrativ material yoxdur. İllüstrativ materiallar minimum zəruri həcmdən (40%) az olmamalıdır. İllüstrativ materialların artırılması şagirdlərin dərsliyə marağını daha da artırar.
Paraqraf və bölmələrin sonunda şagirdlər üçün yeni olan söz və anlayışların izahı verilsə, yaxşı olar.
12
Document Outline
Yüklə 137,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|