136
Daşqın MƏHƏMMƏDLİ
Bakı Dövlət Universiteti, Kitabxanaçılıq-İnformasiya fakültəsi
“Kitabxana resursları informasiya axtarış sistemləri kafedrası”nın tələbəsi
RESPUBLİKANIN KİTABXANA-İNFORMASİYA
MÜƏSSİSƏLƏRİNDƏ İNFORMASİYA-KOMMUNİKASİYA
TEXNOLOGİYALARININ TƏTBİQİNİN MÜASİR VƏZİYYƏTİ VƏ
BƏZİ TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ MƏSƏLƏLƏRİ
(ADU İRK-nın təcrübəsi əsasinda)
Açar sözlər: k
itabxana-informasiya müəssisələri, informasiya cəmiyyəti,
kitabxana-biblioqrafiya və informasiya xidməti, informasiya resurs kompleksi,
iRBİS-64 avtomatlaşdırılmış kitabxana-informasiya idarəetmə sistemi
Ключевое слова: библиотеки и информационные учреждения, услуги
информационного общества, библиотеки, библиографии и информации,
комплекс информационных ресурсов, иРБИС-64 автоматизированная
библиотечно-информационной системы управления
Keywords: library and information institutions, information society, library-
bibliography and information service, information resource Complex, iRBIS-
64 automated library-information management system
“Kitabxanalar informasiya cəmiyyətinin ürəyidir.”
(YUNESKO-nun bəyanatından)
Bəşər tarixinə nəzər salarkən belə bir qanununauyğunluq aşkar olunur
ki, hər bir əsr özünəməxsus inkişaf prosesi ilə, böyük elmi və mədəni
əhəmiyyətə malik hadisələrlə xarakterizə olunur. Məsələn, dünya alimləri
keçən əsrin ikinci yarısından başlayaraq XX əsri “atom əsri”, “elmi-texniki
tərəqqi əsri”, “informasiya partlayışı əsri” adlandırmağa başladılar. XXI əsr
isə “informasiya əsri” hesab olunur. Bunun əsas səbəbi informasiyanın
cəmiyyətin
əsas aparıcı qüvvələrindən birinə çevrilməsi, sənaye
cəmiyyətindən informasiya cəmiyyətinə sürətlə keçidlə əlaqədar idi.
İnformasiya cəmiyyəti bəşəriyyətin inkişafında yeni dövrün-informasiya
erasının başlanğıcı, müasir dövr sivilizasiyasının yeni inkişaf mərhələsinin
əsas əlamətlətindən biridir (4,s.227).
Bəs “informasiyalaşdırılmış cəmiyyət” hansı cəmiyyətə deyilir.
“informasiyalaşdırılmış cəmiyyət” anlayışı ilk dəfə XX əsrin 60-cı illərinin
sonu, 70-ci illərin əvvəllərində işlənib. Bu termini ilk dəfə Tokio Texnologiya
İnstitutunun professoru Y.Xayaşin elmi dövriyyəyə daxil edərək
137
özünəməxsus xüsusiyyətlərini göstərmişdir:
- İnformasiyalaşdırılmış cəmiyyət-yeni tipli cəmiyyətdir; bu
cəmiyyət özündən əvvəlki cəmiyyətlərdən öz texnologiyalarına görə (xüsusilə
informasiya texnologiyalarına) görə fərqlənir. Bu cəmiyyət yeni qlobal sosial
inqilabın nəticəsi olub, informasiya partlayışından dağan, informasiya və
kommunikasiya texnologiyalarının birləşməsi nəticəsində formalaşan yeni tipli
cəmiyyətdir
- İnformasiyalaşdırılmış cəmiyyət-bilik cəmiyyətidir; bu cəmiyyət
hər bir insanın, hər bir cəmiyyətin bilik almasını təmin edir, onlara
informasiya mənbələrindən maneəsiz istifadə etmək və təcrübə qazanmaq
üçün şərait yaradır
.
- İnformasiyalaşdırılmış cəmiyyət – qlobal cəmiyyətdir; dünyada
böyük qloballaşma prosesi gedir. Bu proses hər şeydən əvvəl özünü
informasiya sahəsində göstərir. Qlobal cəmiyyətdə informasiya mübadiləsinin
nə vaxtı, nə məkanı, nə də siyasi sərhədləri vardır. Bu da cəmiyyətə və
insanlara bəşəri sərvətlərdən bəhrələnmək imkanı verməklə, mədəniyyətlərin
bir-birinə yaxınlaşdırılmasının təsir dairəsini genişləndirir, eyni zamanda hər
bir cəmiyyətə başqa cəmiyyətlərdən faydalanmaqla yeniləşmək və
təkmilləşmək imkanı verir (5,s.18).
Görkəmli rus alimi A.İ.Rakitov isə informasiyalaşdırılmış cəmiyyətin
aşağıdakı təxmini xarakteristikasını vermişdir:
- Hər bir insan, hər bir təşkilat üçün informasiyanın ümumaçıq olması;
- İnformasiyanın ümumaçıqlığının real təminatı. İlk növbədə texniki
informasiyanın, informasiya texnologiyasının müasir səviyyəyə uyğun təşkili;
- İnformasiyanın istehsalı. Cəmiyyətin bütün sahələrində, müxtəlif
istiqamətlər üçün həyat fəaliyyətini təmin etmək və inkişaf etdirmək üçün
lazımi miqdarda informasiya istehsal etmək. Bu işin həyata keçirilməsi elmi
əsaslara söykənməli,kompüter texnologiyasından geniş istifadə edilməlidir (2,
s.118).
İnformasiyalaşdırılmış cəmiyyətin əsas göstəricilərindən biri də işləyən
əhalinin 50 faizindən çoxunun informasiya xidmətindən istifadə edə bilməsi,
müasir informasiya texnologiyaslndan baş çıxarmasıdır. Məhz buna görədir ki,
müasir dövrdə informasiyalaşdırma və mediatirasiya (informasiyanı sürətlə
vermək və qəbul etmək üçün tətbiq edilən inteqral sxemlər) prosesi qlobal
xarakter almağa başlamışdır. Bu isə informasiyalaşdırılmış cəmiyyətə keçmək
üçün cəmiyyət üzvlərinin aşağıdakı imkanlara malik olmasını zəruri edir:
- əhalinin savadlılıq və təhsil səviyyəsinin yüksək olması;
- bütün ailələrdə qlobal informasiya şəbəkəsi olan internetə qoşulmuş
fərdi (şəxsi) kompüterlərin olması;
- informasiya şəbəkələrində fəaliyyətin yeni forması və növünün
meydana çıxması;
138
- şəbəkədə iş və ticarət, şəbəkədə istirahət, şəbəkədə əyləncə və
yaradıcılıq, şəbəkədə tərbiyə və təhsil, şəbəkədə tibb və s.;
- cəmiyyətin hər bir üzvünün yaşadığı yerdən asılı olmayaraq ölkədə və
xaricdə
mövcud
olan
bütün
informasiya
mənbələrindən
,müəssisələrdən,mərkəzlərdən istifadə etmək imkanının olması;
- dünya internet sisteminə qoşulmaqla ən yeni informasiyanı əldə edə
bilməsi imkanlarının olması;
-
kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyətinə, informasiya
mənbələrinin açılmasına diqqət yetirilməsi, onlarla informasiya orqanları
arasında əlaqələrin genişlənməsinə, inteqrasiyanın təmin edilməsinə diqqət
yetirilməsi;
- milli layihələrdə informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının
tətbiqi sahəsində geniş təcrübə olması;
- ölkədə iqtisadi fəaliyyət və investisiyaların qoyuluşu üçün əlverişli
şəraitin mövcud olması və s.
Beləliklə,
bütün
bu
cəhətlər
ümumiləşdirilərək
müasir
informasiologiyada informasiyalaşdırılmış cəmiyyətə belə tərif verilir:
“İnformasiyalaşdırılmış
cəmiyyət”-işçi
qüvvəsinin
əksər
hissəsinin
informasiyanın, onun yüksək keyfiyyət səviyyəsi olan biliyin istehsalı, emalı
və reallaşdırılması ilə məşğul olan cəmiyyətdir ( 5, s.70). Bundan əlavə bir çox
xarici kitabxanaşünas və informatik mütəxəssislər, o cümlədən görkəmli
Azərbaycan
alimləri
prof.
A.A.Xələfov,
X.İ.İsmayılov və b.
“informasiyalaşdırılmış cəmiyyət” anlayışı haqqında özlərinəməxsus qiymətli
fikirlər söyləyəmiş və əsaslandırılmış elmi nəticələrə gəlmişlər.
Müstəqillik
şəraitində dövlətimiz və xalqımız, alimlərimiz,
ziyalılarımız, bütün qəbildən olan mütəxəssislərimiz qarşısında duran ən
mühüm vəzifə müasir Azərbaycan cəmiyyətini informasiyalaşdırmaqdır. Bu
məqsədlə Azərbaycan dövləti mütərəqqi addımlar atmış, müstəqil
Azərbaycanda informasiyalaşdırılmış vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu prosesini
sürətləndirmək üçün onun mükəmməl hüquqi bazasını formalaşdırmışdır.
“Kitabxana işi haqqında”, “İnformasiya, informasiyalaşdırma və
informasiyanın mühafizəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının
Qanunları qəbul edilmiş, “Azərbaycanda kitabxanaların fəaliyyətinin
yaxşılaşdırılması haqqında”, “Azərbaycan Respublikasında Kitabxana-
informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət
Proqramının təsdiq edilməsi haqqında” prezidentin sərəncamları
verilmişdir ki, bu da ölkəmizdə kitabxana-informasiya sahəsinin
hərtərəfli inkişafına dövlət qayğısının bariz təzahürləridir (2,s.29).
Xalqımızın ümummilli lideri, ulu öndər H.Ə. Əliyev hər zaman
kitabxana işinə və onun inkişafına yüksək qiymət vermiş , kitabxanaları
mənəviyyat, bilik, zəka mənbəyi adlandırmışdır. Bu gün ulu öndərimizin
139
layiqli davamçısı, möhtərəm Prezidentimiz İ.H.Əliyevin ölkəmizdə bu
sahənin
inkişafı,
müasirləşməsi,
informasiya-kommunikasiya
texnologiyalarının tətbiqi, qabaqcıl təcrübədən səmərəli istifadə, elektron
kataloq və elektron kitabxanaların təşkili və s. məsələlərdə bilavasitə diqqət və
qayğısı nəticəsində əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə edilmiş, ölkəmizdə bir çox
kitabxana-informasiya müəssisələrinin fəaliyyəti qabaqcıl dünya təcrübəsinə
uyğunlaşdırılmışdır.
Cəmiyyətin informasiyalaşdırılmasına yüksək qiymət verən Prezident
İ.Əliyev informasiya-kommunikasiya texnologiyalarına həsr edilmiş elmi
konfranslardan birində belə deyir: “Dünyada uğur qazanmış, inkişaf etmiş
ölkələrin təcrübəsinə baxsaq görərik ki, o inkişafın, tərəqqinin əsas
səbəbləri təbii ehtiyyatlar deyil, məhz bilik, məhz savad, yeni
texnologiyalardır-bunlar ölkəyə uğur gətirir, inkişaf, müasirlik
gətirir.”(2,s.12). Ölkə prezidenti həmçinin, cəmiyyətin informasiya
təminatında kitabxanaların işinə və bu sahədə müasir texnologiyaların
tətbiqinə
yüksək qiymət verərək demişdir: “Müasir Azərbaycan
cəmiyyətinin informasiya təminatının həyata keçirilməsində ölkə
kitabxanalarının tutduğu mühüm yer mədəniyyətin bu sahəsində
informasiya
cəmiyyətinin
tələblərinə
müvafiq
olaraq
müasir
texnologiyaların tətbiqini zəruri edir.” Beləliklə, bu proses möhtərəm
prezidentimizin
bilavasitə
rəhbərliyi
altında
uğurla
davam
etdirilməkdədir. (4,s.243).
Qeyd etmək lazımdır ki, artıq bütün dünyada, o cümlədən Azərbaycan
Respublikasında informasiya cəmiyyəti kommunikasiyaları sistemində
kitabxanaların rolu o qədər artmışdır ki, kitabxanasız cəmiyyətin informasiya
tələbatını ödəmək mümkün deyildir. Kitabxanalar cəmiyyətdə elm və
mədəniyyətin inkişafında, təhsil və tərbiyənin yüksəldilməsində, həmçinin
insanların informasiya təminatında mühüm sosial institut kimi yaxından iştirak
etməklə ən çox istifadə olunan müəssisəyə çevrilmişdir.
Dünyanın ən qədim xalqlarından biri olan Azərbaycan xalqının əsrlər
boyu zəngin kitab və kitabxana mədəniyyəti olmuşdur və bu mədəniyyətin
ilk izləri b.e.ə. III minilliyin I yarısına-Azərbaycan ərazisində yaranan ilk
dövlət olan qədim Aratta dövləti dövrünə gedib çıxır (4,s.61).
Heç şübhəsiz ki belə qədim və zəngin kitab və kitabxana
mədəniyyətinə malik olan xalqımız və onun bu günkü müstəqil dövləti
müasir kitabxana-informasiya müəssisələrini yeni dövrün tələbləri əsasında
inkişaf etdirmək və hərtərəfli tərəqqisini təmin etmək üçün ən vacib və zəruri
addımları atır, müasir texnika və texnologiyaların tətbiqi və ondan səmərəli
istifadə üçün münbit şərait yaradır. Yəni, hazırki şəraitdə bütün düya
təcrübəsində olduğu kimi Azərbaycan Respublikasında da cəmiyyətin
informasiyalaşdırılması prosesini yüksək səviyyədə təşkil etmək üçün bu işə
140
ilk olaraq kitabxanalarından başlanılır.
Daha doğrusu, informasiyalaşdırılmış cəmiyyətin mahiyyəti və
xüsusiyyətləri ilə ötəri tanışlıq belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir ki, bu
cəmiyyət informasiyanın ən mühüm daşıyıcısı olan kitab və kitabxanalarsız
keçinə
bilməz.
Kitabxana
informasiyalaşdırılmış
cəmiyyətin
əsas
atributlarından biri, informasiya müəssisələrinin ən mühüm vasitəsidir.
Kitabxanalar informasiyalaşdırılmış cəmiyyət üçün əsas müəssisə olduğu kimi
müasir kitabxanalar da informasiya texnologiyaları olmadan keçinə bilməz.
Müasir kitabxanaların yaranması, fəaliyyət göstərməsi, cəmiyyətdə
kitabxanalara xas olan sosial funksiyaları yerinə yetirməsi, cəmiyyətin tərəqqi
və inkişafının əsas vasitələrindən birinə çevrilməsi üçün onun özünün
bütövlükdə
informasiyalaşdırılması
zəruridir.
İnformasiyalaşdırılmış
cəmiyyətə keçid prosesində Azərbaycan kitabxanalarının əsas vəzifəsi öz
nəzəri və təcrübi səviyyəsinin yüksəldilməsinin daim qayğısına qalmaq,
müasir cəmiyyətin, kitabxana oxucularının ən böyük ehtiyac hiss etdiyi
informasiya istehsalını genişləndirmək olmalıdır(4,s.239). Qeyd etməliyik ki,
son zamanlar respublikamızda kitabxana-informasiya xidmətinə, cəmiyyətin
informasiyalaşdırılmasına həsr edilmiş elmi konfranslarda, seminarlarda,
simpoziumlarda əsas məsələ kimi kitabxana-informasiya infrastrukturunun
bizim yaşadığımız informasiya təcavüzü əsrində inkişaf prinsipləri gündəmə
gəlmişdir. Respublikamızda kitabxana işinin strukturunda yeniliklər baş
verməyə, islahatlar aparılmağa başlanmış, ilk növbədə kitabxanaların
avtomatlaşdırılması, kitabxana işi fəaliyyətinin kompüterləşdirilməsi,
kitabxana işinin komplektləşdirilməsindən başlayaraq kitabların və digər
sənədlərin, elektron vasitələrin kitabxana qaydası ilə işlənməsi, kitabxana-uçot
və hesabat işlərinin, həmçinin hüquqi və fiziki şəxslərə kitabxana-informasiya
xidmətinin kompüterlədirilməsi prosesi geniş meydan almış, yeni iş üsulu və
formaları, metodiki təminat problemi meydana gəlməyə başlamışdır. Hazırda
M.F. Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası, AMEA-nın Mərkəzi
Elmi Kitabxanası, BDU-nun Elmi Kitabxanası, Azərbaycan
Respublikası Prezidenti İşlər İdarəsinin” Prezident Kitabxanası”,
Parlament Kitabxanası, F.Köçərli adına Respublika Dövlət Uşaq
Kitabxanası, C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası,
Respublika Elmi-Texniki Kitabxanası, Xəzər Universitetinin Elmi
Kitabxanası və s. kimi böyük milli, sahəvi, təhsil və xüsusi statuslu
kitabxanalarda, eləcə də Mədəniyyət Nazirliyi tərkibindəki bir çox Şəhər
və rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemlərində İKT-larının,
Avtomatlaşdırılmış Kitabxana İnformasiya Sistemlərinin tətbiqi nəticəsində
elektron kataloqların, elektron kitabxanaların yaradılaraq istifadəyə verilməsi
və beləliklə də çoxsaylı və çoxməqsədli informasiya tələbatçılarının
informasiya tələbatlarının onlayn təmin edilməsi mümkün olmuşdur (6,s 198).
141
M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanasında VTLS-
VİRTUA, AMEA-nın MEK, BDU-nun Elmi Kitabxanası, Azərbaycan
Respublikası Prezidenti İşlər İdarəsinin “Prezident Kitabxanası”, Parlament
Kitabxanası, F.Köçərli adına Respublika Dövlət Uşaq Kitabxanası, C.Cabbarlı
adına Respublika Gənclər Kitabxanası, Respublika Elmi-Texniki Kitabxanası
və bir çov digər təyinatlı kitabxanalarda Rusiya Ümumi Elmi-texniki
Kitabxanasının (ГПНТБ) məhsulu olan və mükəmməl arxitektura və səmərəli
tətbiqetmə imkanlarına malik olan “İRBİS-64” AKİS-i vasitəsilə kitabxana
prosesləri kompüterləşdirilir, elektron kataloqlar və elektron kitabxanalar
yaradılır və tələbatçılara avtomatlaşdırılmış lokal və şəbəkə kitabxana-
biblioqrafiya və ionformasiya xidməti göstərilir. Bundan əlavə Xəzər
Universitetinin Elmi Kitabxanasında “Follet”, Azərbaycan Diplomatik
Akademiyasının Elmi Kitabxanasında “Millenium” kimi yüksək imkanlara
malik və qabaqcıl dünya ölkələrində istifadə edilən AKİS-lərdən istifadə
olunaraq informasiyalaşdırılmış cəmiyyətin tələblərinə uyğun şəkildə
kitabxana- informasiya prosesləri avtomatlaşdırılır. Qeyd etmək lazımdır ki,
“Azərbaycan Respublikasında Kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü
illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”-na uyğun olaraq Respublikanın bütün
kitabxana-informasiya müəssisələrinin müasir informasiya –kommunikasiya
texnologiyaları ilə təchiz edilərək AKİS-lərdən istifadə etməklə əhaliyə
səmərəli kitabxana-biblioqrafiya və informasiya xidmətinin təşkili prosesi
sürətləndirilmişdir (1).
Ümumiyyətlə, müasir şəraitdə respublikamızfa kitabxana-informasiya
müəssisələrinin avtomatlaşdırılması və kompüterləşdirilməsi sahəsində
görülən tədbirləri aşağıdakı kimi qruplaşdırmağı məqsədəmüvafiq hesabetmək
olar:
1.
Respublikanın
kitabxana-informasiya
müəssisələrində
avtomatlaşdırma və kompüterləşdirmə proseslərini həyata keçırmək üçün
müvafiq maddi-texniki şəraitin yaradılmasının təşkil edilməsi;
2. Bu proseslərin tətbiqi üçün lazım olan proqram və texniki təminat
vasitələrinin alınması, kompüterlər, perferiye qurğuları, mexanikləşdirmə
vasitələri, elektrik avadanlıqları və digər zəruri elementlərlə təmin edilmə;
3. Elektron kataloq və elektron kitabxanaların təşkili üçün müvafiq
beynəlxalq yazı formatları və AKİS-lərin təşkili;
4. Adları çəkilən nəzəri, texniki və texnoloji prosesləri həyata
keçirmək üçün kadr hazırlığı (1).
Respublikamızda
artıq
kitabxanaların
müasirləşdirilməsi
və
modernləşdirilməsi üçün müvafiq dövlət və qeyri-dövlət təşkilatları özlərinin
beynəlxalq əlaqələrini genişləndirir, beynəlxalq qrant layihələrində iştirak
edir, və kitabxana-informasiya sahəsində ən nüfuzlu brynəlxalq təşkilatlarla
səmərəli əməkdaşlıq edirlər. Artıq bu sahədə kifayət qədər mütərəqqi addımlar
142
atılmış və təcrübə toplanmışdır. Görkəmli kitabxanaşünas alim,
prof.X.İ.İsmayılovun rəhbərliyi ilə 1999-cu ildəAzərbaycanda Kitabxana
İşinin İnkişafı Assosiasiyası (AKİİA) təsis edilmişdir. Respublikamızın
kitabxana işi və informasiya təminatı sahəsində fəaliyyət göstərən
mütəxəssislərini və təşkilatlarını öz ətrafında birləşdirən bu təşkilatın
nümayəndə heyəti ABŞ-da, Fransada, Belçikada, Norveçdə, Cənubi Koreyada,
Litvada, Rusiyada, Gürcüstanda və s. Ölkələrdə keçirilən seminar və
müşavirələrdə iştirak etmiş və kitabxana-informasiya prosesləri ilə bağlı
dünyadakı ən son yeniliklərin, nəzəri-təcrübi məsələlərin öyrənilməsi və
tətbiqi üşün çox mühüm əhəmiyyət kəsb edən tədbirlər həyata keçirmişdir.
AKİİA düyada kitabxana işi sahəsində ən böyük beynəlxalq təşkilat
olan İFLA-nın (İnternational Federation Library Assosiations;
azərbaycanca Beynəlxalq Kitabxana Federasiyaları Assosiasiyası)
İsrailin paytaxtı Yerusəlim şəhərində 2000-ci ilin avqustunda keçirilən
66-cı Baş konfransında daimi üzvlüyünə qəbul edilmişdir (3,s.122-123).
Bu mühüm hadisə Azərbaycanın kitabxana-informasiya ictimaiyyətini geniş
beynəlxalq aləmə tanıtmışdır. Eləcə də, M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli
Kitabxanası 1999-cu ildə Avrasiya Fondunun,və Açıq Cəmiyyət İnstitutunun
İnformasiya Yardım Fondu və Təlim-Tədris mərkəzi İRTCL-ın
maliyyələşdirdiyi layihə çərçivəsində qalib gələrək ABŞ-ın VTLS
Korporasiyasının məxsusi kitabxanalar üçün işləyib hazırladığı və bütün
dünyada məşhur olan “Virtua” Avtomatlaşdırılmış Kitabxana-informasiya
İdarəetmə sistemini (AKİS-ni) almışdır. Milli Kitabxana VTLS-VİRTUA
proqramının bütün Avtomatlaşdırılmış İşçi Yerlərini (AİY) almışdır.
Kitabxanada kitabxana proseslərinin avtomatlaşdırılması hazırda da bu AKİS
vasitəsi ilə həyata keçirilir. Milli Kitabxanada tətbiq olunan bu proqramın
üstün cəhətlərindən biri də biblioqrafik yazıların MARC-21 beynəlxalq
maşınla oxunan yazı formatına uyğun olaraq təqdim olunmasıdır ki, bunun
da nəticəsində istənilən sayda və həcmdə biblioqrafik informasiyanın
toplanması, mühafizəsi, istifadəsi və mübadiləsini təmin etmək mümkün olur.
Bununla bağlı digər bir çox nümunələri də misal gətirmək olar (6,s.193).
Əlbəttə, yuxarıda adlarını çəkdiyimiz bütün bu proseslər böyük çox
maliyyə vəsaitləri və gərgin əmək tələb etdiyindən hələ respublikanın bütün
kitabxanalarında həyata keçirilə bilməsə də ardıcıl və məqsədyönlü şəkildə
davam etdirilir və bu istiqamətdə müvafiq təşkilatlar, dövlət orqanları
tərəfindən genişmiqyaslı tədbirlər həyata keçirilir. Heç şübhəsiz ki, bu
tədbirlər müvafiq sahə üzrə Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi
əsasında tənzimlənir və onların göstəriş və tövsiyyələri rəhbər tutulur (2,s.65).
Müasir şəraitdə respublikamızda kitabxana-informasiya işi sahəsində
qabaqcıl iş strategiyası ilə fərqlənən qurumlardan biri də Azərbaycan Dillər
Universitetinin İnformasiya Resurs Kompleksidir (İRK). Kompleksin
143
yaranması ideyası bir neçə il əvvəl Bakıda ABŞ-Azərbaycan Təhsil
Mərkəzinin strukturuna daxil olan Amerika Mərkəzinin fəaliyyətindən
başlanmışdır ( 2003-cü il). Həmin vaxtdan etibarən Amerika Mərkəzinin öz
işini uğurla həyata keçirməsi, ABŞ-ın Azərbaycandakı səfirliyi ilə sıx
əməkdaşlıq, bir çox sahələrdə ABŞ-ın informasiya mərkəzləri ilə aparılan
uğurlu tərəfdaşlıq ölkənin təhsil ictimaiyyətinin, xüsusilə də Azərbaycan Dillər
Universitetinin rəhbərliyinin diqqətini cəlb etmişdir. Belə ki, Azərbaycan
Dillər Universitetinin rektoru, Milli Məclisin AŞPA-dakı daimi nümayəndə
heyətinin başçısı, prof. Səməd Seyidovun təşəbbüsü və ABŞ səfirliyinin
dəstəyi ilə Bakıdakı Amerika Mərkəzi 2007-ci il iyun ayının 22-də
Azərbaycan Dillər Universitetinə köçürülmüşdür. Rəsmi açılışda respublikanın
elm, təhsil xadimləri, nazirlər, Milli Məclisin üzvləri, ABŞ-ın Azərbaycandakı
səfiri xanım Ənn Dersi və başqa rəsmi şəxslər iştirak etmiş və ABŞ Dövlət
Departamentinin rəsmiləri canlı videobağlantı vasitəsi ilə öz təbriklərini
çatdırmışlar. Həmçinin burada Azərbaycan Dillər Universiteti və ABŞ-ın
Azərbaycandakı
səfirliyi
arasında rəsmi Anlaşma Memorandumu
imzalanmışdır. Memoranduma ADU-nun rektoru prof.Səməd Seyidov və
ABŞ-ın Azərbaycandakı səfiri xanım Ənn Dersi imza atmışlar (7).
Qısa müddət ərzində Amerika mərkəzinin Azərbaycan Dillər
Universitetindəki fəaliyyəti daha da genişlənmiş və Azərbaycan Respublikası
prezidentinin maliyyə dəstəyi ilə İnformasiya Resurs Kompleksinə çevrilmiş,
2008-ci ilin 5 dekabrında isə rəsmi açılışı olmuşdur. Açılışda Azərbaycan
Respublikasının Təhsil Naziri M.Mərdanov, Rabitə və İnformasiya
Texnologiyaları Naziri Ə.Abbasov, Universitet rəhbərləri, elm, təhsil
ictimaiyyətinin üzvləri, kitabxanaşünaslar, ABŞ-ın Azərbaycandakı səfiri,
parlament nümayəndələri, müxtəlif xarici səfirliklərin nümayəndələri, ziyalılar
iştirak etmişdir (7;8).
İRK-nın məqsədi:
- Azərbaycan Respublikası Ali Təhsil müəssələrinin Dünya təhsil
məkanına inteqrasiyasına yardımçı olmaq, öz imkanları vasitəsi ilə
Azərbaycan təhsil sistemininin Dünya standartlarına uyğun inkişafına xidmət
etməkdir (7;8).
İRK-nın əsas strategiyası:
- Milli səviyyədə qlobal informasiya cəmiyyəti quruculuğuna yardımçı olan
elm və mədəniyyətin informasiyalaşdırılması proseslərini himayə etmək və bu
sahədə maarifləndirici yardım göstərmək.
- Elm, təhsil və mədəniyyətin informasiyalaşdırılması;
- Azərbaycanın gələcəyi üçün yüksək səviyyəli mütəxəsis kadrların
yetişdirilməsinə kömək;
- Azərbaycan Ali Təhsil müəssisələrinin müəllim və tələbələrinın elmi tədqiqat
işlərini himayə edən tədbirlərin (sahəvi videokonfranslar, seminarlar, təlimlər,
144
təqdimatlar və s.) həyata keçirilməsi;
- Azərbaycan elm,təhsil və mədəniyyətinin təbliği;
- Dünya elm, təhsil və mədəniyyət dəyərlərinin Azərbaycanda təbliği;
- Mədəniyyətlərarası dialoq;
- İnformasiya mədəniyyətinin inkişafı və fasiləsiz təhsil;
- İnformasiya cəmiyyəti quruculuğunun etik aspektləri;
- Beynəlxalq və regional əməkdaşlıq;
- Dövlət strukturları ilə əməkdaşlıq (7;8).
İRK adlarını çəkdiyimiz istiqamətlərdə öz işini müvəfəqiyyətlə həyata
keçirmək üçün əhəmiyyətli təşəbbüslər göstərir. Belə ki, ADU-nun
İnformasiya
Resurs
Kompleksi
ABŞ-ın
Azərbaycandakı
səfirliyi,
respublikanın elm, təhsil, mədəniyyət müəssisələri, kitabxana-informasiya
mərkəzləri və institutları ilə sistemli şəkildə səmərəli əməkdaşlıq edir.
Xüsusilə, ölkəmizin kitabxana-informasiya müəssisələrinin dünya informasiya
məkanına inteqrasiyasını, beynəlxalq tammətnli elektron məlumat bazalarına
çıxışını, İnformasiya kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqini, xarici
nüfuzlu informasiya müəssisələri ilə müvafiq problemlərin müzakirəsini canlı
videobağlantıların təşkili vasitəsilə təmin edir və təkmilləşməsinə yardım
göstərir. İnformasiya Resurs Kompleksinin strukturu 10 mərkəzdən ibarətdir:
1. Strateji İnkişaf Mərkəzi; 2. Amerika mərkəzi; 3. Britaniya Mərkəzi;
4. İnnovasiya Mərkəzi; 5. Media Mərkəzi; 6. Türkdilli Xalqların Folklor
Mərkəzi; 7. Əcnəbi Xalqların Folklor Mərkəzi; 8. Elektron Resurs
Mərkəzi; 9. Məlumat Sorğu mərkəzi; 10. İnformasiya Kommunikasiya
Texnologiyaları Mərkəzi.
Eyni zamanda İnformasiya Resurs Kompleksinin fəaliyyətində bir çox
istiqamətlərdə aktuallıq kəsb edən proqramların təşkili xüsusi yer tutur. Bura
Mədəniyyətlərarası dialoq proqramı, Universitet Karyera Mərkəzlərinin
inkişafı proqramı, Neft-Qaz və Enerji proqramı, Psixologiya proqramı, Tibbi
məsləhətlər proqramı, Ekologiya proqramı, Kitabxana-informasiya sahəsinin
inkişafı proqramı, Bank İşi proqramı, Amerikaşünaslıq proqramı, Xaricdə
Təhsil proqramları, İngilis dilinin tədrisində innovasiyalar proqramı və s.
Daxildir (8).
İRK-nın fəaliyyətində əsas yerlərdən birini də, informasiya
tələbatçılarına səmərəli kitabxana-informasiya xidmətinin təşkili tutur.
Bu xidmətin əsas texniki və texnoloji üsulları Kompleksin strukturunda
əhəmiyyətli yerlərdən birini tutan Elektron Resurs Mərkəzində yerinə yetirilir.
Mərkəz özündə Elektron Kompleksləşdirmə, Elektron Kataloqlaşdırma və
Elektron tam-mətnli məlumat bazalarının yaradılması sektorlarını birləşdirir
(8).
Hazırda İRK -nın ümumi resurs fondunu dünyanın 23 dilində olan
34.785 nüsxə müxtəlif növlü, tipli və formalı sənədlər (eləcə də, tammətnli
145
elektron resurslar və elektron kitablar) təşkil edir. Fondun 9325 nüsxəsini
depozitar fond, 10200 nüsxəsini (9300) adda kitablar, 200 nüsxəsini (170
adda) dövri mətbuat nümunələri, 12675 nüsxəsini (11748 adda) ümumi
tammətnli elektron resurslar, 60 nüsxəsini isə (60 adda) elektron kitablar təşkil
edir (6).
İRK –nın Statistik hesabatından məlumat (2008-2011-ci illər):
-İstifadəçilərin ümumi sayı: 105.600 nəfər (sırf kitabxana xidməti ilə
bağlı);
- Gündəlik davamiyyət: 150 - 380 nəfər ;
- Sorğuların ödənilməsi(gündəlik): 211-237 sorğu ( müxtəlif
mövzulara əsasən);
- Elektron resurslardan istifadə: 5640 mənbə istifadə olunmuşdur.
Bunlar – elektron tammətnli beynəlxalq elmi bazalar (EBSCO, JSTOR,
BioOne, Oxford University Press, Cambridge University Press)-dır.
- İnternetdən istifadə: 506.968 ( təhsillə bağlı müxtəlif
maarifləndirici saytlara müraciət) (7;8).
İRK-da
əsas
kitabxana
prosesləri
inteqrasiya
olunmuş
Avtomatlaşdırılmış Kitabxana-İnformasiya Sistemi olan İRBİS-64/128 -
AKİS-nin təkmilləşdirilmiş versiyası vasitəsilə həyata keçirilir və
istifadəçilərin ixtiyarına verilir (7).
İRBİS 64/128 AKİS-İ Rusiya Dövlət Ümumi Elmi Texniki kitabxanasının
istehsalıdır və əsasən Rusiyada və MDB məkanında tətbiq olunur. Qeyri-
məhdud sayda sənədlə qeyri-məhdud sayda istifadəçiyə avtomatlaşdırılmış
kitabxana-informasiya xidməti göstərməyə imkan verir.Qeyd etmək lazımdır
ki, Kompleksə İRBİS -64/128 AKİS-nin 16 modulu (AİY) alınmışdır və
hazırda kitabxana proseslərini avtomatlaşdırmaq üçün burada AKİS-in 9
əsas modulundan istifadə edilir.Bu modullar(AİY-ləri) aşaöıdakılardır:
1. Komplektləşdirici; 2. Kataloqlaşdırıcı; 3. Oxucu; 4. Kitab
verilişi; 5. İnzibatçı; 6. OPAC(veb səhifəşi vasitəsi ilə); 7. Veb İRBİS/128;
8. İnzibatçı-Tammətnli verilənlər bazası; 9. Naviqator-Tammətnli
verilənlər bazası. Digər 7 yeni modulun isə tətbiqi yaxın gələcəkdə nəzərdə
tutulur.(7). Həmçinin hər bir resurs növü fondunun təhlükəsizliyinin təmin
edilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Belə ki, İRK-nın fondunda yerləşən hər bir
resurs növünə xüsusi təhlükəsizlik nişanı vurulur və beləliklə çıxış qapısında
təhlükəsizlik nişanını oxuyan aparat (xüsusi elektron qapı) vasitəsi ilə
resursların təhlükəsizliyi təmin edilir.
Burada muasir kitabxana xidmətinin ən əlverişli üsullarından biri hesab
olunan açıq rəf üsulu tətbiq olunur ki, bu da istifadəçilərin heç bir maneəyə
rast gəlmədən, sərbəst şəkildə İRK-nın Resurs bazasından səmərəli
istifadəsinə imkan verir. Burada informasiya xidməti müxtəlif mənbələr-
İnformasiya Resurs Kompleksinin kitab fondundan, dövri mətbuat və məlumat
146
fondundan, tammətnli elektron məlumat bazalarından (EBSCO, JSTOR,
BioOne, Oxford University Press, Cambridge University Press), depozitar
fonddan, elektron məlumat-biblioqrafiya bazasından və s. həyata keçirilir.
Məlumat-sorğu Mərkəzinin fondu hər növ oxucu kontingenti üçün
nəzərdə tutulmuşdur. Bu fondda müxtəlif elmi-köməkçi xarakterli
ensiklopediyalar, almanaxlar, bələdçilər, müxtəlif dillərdə olan lüğətlər, ixtisas
terminləri lüğətləri, bütün elm sahələrini əhatə edən müxtəlif dillərdə olan
ədəbiyyatlar,
xüsusi
”Azərbaycan”
bölməsi,
“Hüquq”
bölməsi,
“Kitabxanaçılıq-informaiya sahəsinə dair dövri materiallar bölməsi”, “Dünya
Bankı” bölməsi, “Britaniya ədəbiyyatı” bölməsi,” Ölkəşünaslıq” bölməsi,
“Amerika ədəbiyyatı” bölməsi, “Neft-Qaz ədəbiyyatı” bölməsi, “Uşaq
Ədəbiyyatı Kolleksiyası” bölməsi, “DVD kolleksiyası” bölməsi, müxtəlif
beynəlxalq test proqramlarına (TOEFL, İELTS, CMAT, SAT) dair materiallar
və s. açıq rəf üsulu ilə Melvil Düinin Onluq Təsnifat Sistemi ilə
təsnifləşdirilərək istifadəçilərin ixtiyarına verilmişdir.
- “Azərbaycan” bölməsində ölkənin tarixinə, dilinə, ədəbiyyatına,
mədəniyyət və incəsənətinə, folkloruna və s.;
- “Amerika ədəbiyyatı” və ”Britaniya ədəbiyyatı” bölmələrində -
ABŞ və Böyük Britaniyanın müxtəlif sahələrinə (ədəbiyyatına,
İncəsənətinə,folkloruna və s.);
- “Hüquq” bölməsində daxili və beynəlxalq hüququn müxtəlif
sahələrinə, beynəlxalq əməkdaşlığa və s.;
- “Dünya Bankı” bölməsində maliyyə-kredit, uçot-hesabat, Dünya
Bankının ölkələrdəki fəaliyyət layihələri , Azərbaycandakı
fəaliyyəti,
maliyyə hesabatları və s.;
- “Neft-Qaz ədəbiyyatı” bölməsində isə geologiya, neft kimyası, neft-
qaz istehsalı və emalı, enerji, geofizika, geologiya və s.;
- “Uşaq ədəbiyyatı kolleksiyası” bölməsində isə kiçik yaşlı uşaqlar
və məktəblilər üçün müxtəlif dillərdə olan çox sayda bədii ədəbiyyat və xarici
dillərin tədrisi və s. bağlı ədəbiyyatlar öz əksini tapmışdır. İRK-nın fondunu
23 dildə olan resurslar təşkil edir. Onların çox hissəsi əsasən ingilis,
Azərbaycan, rus, polyak, fransız, ispan, fars, türk, qazax, türkmən və s.
dillərdədir (7;8).
İRK-nın resurslarından istifadə etmək istəyən hər bir istifadəçi müvafiq
formada qeydiyyatdan keçir, onlar üçün elektron kart açılır, fərdi şifrə verilir
və istifadəçi kartı hazırlanır. Bu halda istifadəçinin bütün şəxsi məlumatları:
soyadı, adı, ünvanı, ev və mobil telefon nömrələri, e-mail ünvanı təhsil aldığı
yaxud işlədiyi yer və şəxsi şifrəsi onun üçün açılan elektron kartda öz əksini
tapır. Beləliklə, istifadəçi İRK-nın informasiya resursunun geri qaytarılma
vaxtını ləngidəndə, yararsız hala saldıqda və digər xoşa gəlməz hallar
yarandqda dərhal ona xəbərdarlıq edilir və müvafiq tədbir görülür. İRK-nın
147
daxili qaydalarına əsasən resursların evə verilmə müddəti 20 gündür. Xidmət
ödənişsizdir. İRK-da üç minə yaxın orijinal, lisenziyalı DVD-kolleksiyası
toplanmışdır. Kolleksiyaya dram, komediya, macəra, fantastik janrlarda,
animasiyalı, tarixi şəxsiyyətlər və s. haqqında sənədli filmlər daxildir ki, bu da
yeni, mütərəqqi əhəmiyyət kəsb edən və informasiya cəmiyyətinin tələblərinə
uyğun şəkildə təşkil edilən kompleks kitabxana-informasiya xidmətinin
mühüm formalarındandır (7).
İRK-nın Məlumat-Sorğu Mərkəzində istifadəçilərə daha operativ
informasiya vermək, onların çap sənədləri vasitəsilə ödənilməsi mümkün
olmayan sorğularını ödəmək üçün nüfuzlu beynəlxalq elektron tam mətnli
məlumat bazalarından geniş istifadə olunur. Həmin məlumat bazalarında
dünyanın ən qabacıl elm xadimlərinin elmi əsərlərini, məqalələrini əhəmiyyətli
etibarlı mənbə kimi elektron variantda istifadə etmək mümkündür. Həmin
elektron tammətnli məlumat bazalarına EBSCO Host, JSTOR, BioOne,
Oxford University Press, Cambridge University Press, Tompson Reyter
Agentliyinin bazası daxildir. Həmçinin, dünyanın başqa beynəlxalq nüfuzlu
məlumat bazaları ilə də əməkdaşlıq qurmaq üçün İRK-nın rəhbərliyi
danışıqlar aparır və yaxın müddətdə həmin bazalardan da İRK istifadə
hüququnu əldə edəcəkdir.
EBSCO Host – İnternet və ya birbaşa əlaqə vasitəsi ilə əldə oluna
bilən güclü onlayn elmi tammətnli istinad bazasıdır. 60 ildən artıqdır ki, elmi
informasiya sahəsində fəaliyyət göstərir. EBSCO-nun bazası 7 min 500 adda
olan elektron jurnal, qəzet və məqalələrə çıxışdır. Burada 200-dən artıq
məlumat bazası toplanmışdır (tammətnli elmi jurnallar, qəzetlər və başqa
məlumat bazaları). Əsas məlumat bazası ingilis dilindədir. Lakin başqa
dillərdə də (rus, fransız, alman və digər) məlumatlar mövcuddur.
EBSCO Host-a daxil olan bazaların adları:
- Academic Search Premier (Akademik axtarış);
- Bisnes Sourse Premier (Biznes mənbə axtarışı)
- Regional Biznes News (Regional biznes xəbərləri);
- Medline (Tibb sahəsinə aid məlumat bazası);
- ERİC (Təhsil informasiya Resurs Mərkəsi);
- Master FİLE Premier (xüsusi sahəvi kitabxanaların istifadəçiləri
üçün);
- News paper Source (Qəzet resursları);
- GreenFİLE (Yaşıl fayl) - ekologiyaya dair məlumat bazası;
- Clinical Pharmacology (kliniki farmakologiya);
- Health Source:Nursıng/Academic edition ( Sağlamlıq mənbəyi:Tibb
bacısı\Elmi nəşrlər).
EBSCO-da kitabxana-informasiya mütəxəsisləri, ali və orta ixtisas
kitabxanaçılıq məktəblərinin tələbələri, eləcə də bu sahə ilə maraqlanan digər
148
şəxslər üçün çox böyük elmi-nəzəri və təcrübi əhəmiyyətə malik olan Library
and İnformation Science (Kitabxana-informasiya elmləri) bazası mövcuddur
ki, bu da dünyada müvafiq sahə üzrə ən etibarlı və zəngin mənbələrdən hesab
olunur. Digər adlarını çəkdiyimiz məlumat bazalarının da informasiya
istifadəçiləri üçün çox böyük əhəmiyyəti vardır.
İnformasiya Resurs Kompleksinin Elektron Resurs Mərkəzi
həmçinin Dövlət proqramına uyğun olaraq kitabxana-informasiya sahəsinin
müasir vəziyyəti, İKT-dan istifadə, elektron kataloqlaşdırma, elektron
kitabxana və s. mövzularda respublikanın iri elmi və sahəvi kitabxanalarının
əməkdaşlarına vaxtaşırı təlim-treninqlər də keçirir ki, bu da onun ümumi elmi
və təcrübi əhəmiyyətini daha da artırır.
Bunlara nümunə olaraq, Elektron Resurs Mərkəzinin rəhbəri, peşəkar
kitabxanaşünas-biblioqraf C.Əliyevanın rəhbərliyi ilə ADU-nun Əsaslı
Kitabxanasının əməkdaşlarına İRBİS-64 AKİS-nin Kataloqlaşdırıcı AİY
haqqında (2009, yanvar-fevral), Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
kitabxanasının əməkdaşlarına İRBİS-64 AKİS-nin Kataloqlaşdırıcı AİY
haqqında (2009, avqust), F.Köçərli adına RUK-nın əməkdaşlarına İRBİS-64
AKİS-nin Kataloqlaşdırıcı, Oxucu AİY-ləri haqqında (2009, oktyabr), ABŞ
Səfirliyinin regionlardakı Amerika Mərkəzi koordinatorlarına İRBİS-64
AKİS-İ haqqında (2009, noyabr) keçirilən treninqləri; BDU-nun
Kitabxanaçılıq-informasiya fakültəsinin təcrübəçi tələbələrinə (IV kurs, 1410-
cu qrup) İRBİS -64 AKİS-nin bütün modulları haqqında (2010, aprel-may)
keçirilən təcrübəni və ATU-nun, BSU-nun, ADA-nın, ADİU-nin, Dənizçilik
Akademiyasının və s. Kitabxanalarınln əməkdaşlarına müvafiq istiqamətdə
keçirilən konsultasiyaları göstərmək olar (8). Həmçinin, İRK-nın Elektron
Resurs mərkəzi Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşkil etdiyi “Elektron
resursların idarə olunması” (2010, 13-17dekabr) adlı konfransda “ADU-nun
İRK-nın informasiyalaşdırma sahəsindəki tədbirləri” adlı məruzə ilə çıxış
etmişdir. (Məruzəçilər: ERM-nin rəhbəri C.Əliyeva və İRK-nın
Avtomatlaşdırma üzrə direktor müavini M.İmamverdiyev) (7). Onu da qeyd
edək ki, BDU-nun rektoru və İRK-nın direktoru arasında imzalanmış 5 illik
rəsmi müqaviləyə əsasən BDU-nun kitabxanaçılıq-informasiya fakültəsinin
tələbələri İRK-da təcrübə keçirlər. Bu istiqamətdə eyni zamanda İRK-da xarici
nüfuzlu kitabxana birlikləri, assosiasiyaları və konsorsiumları, kitabxanaçılıq-
informasiya təhsili verən xarici müəssisələrlə (Universitetlərlə və kolleclərlə)
də sıx əməkdaşlıq davam edir, onlarla müvafiq aspektdə müxtəlif mövzularda
debatlar, canlı videokonfranslar keçirilir.
İRK AKİİA və AKİK-nın da üzvü kimi onların fəaliyyətində fəal
iştirak edir, beynəlxalq tədbirlərdə, İFLA-nın konfranslarında Azərbaycanı
layiqincə təmsil edir. Buna misal olaraq İRK-nın direktoru, AKİİA-nın
beynəlxalq əlaqələr üzrə idarə heyətinin üzvü, AKİK-nın Əqli Mülkiyyət üzrə
149
ölkə koordinatoru olan Ş.Xudiyevanın, tanınmış kitabxanaşünas alim, BDU-
nun kitabxanaçılıq-informasiya fakültəsinin dekanı, AKİİA-nın prezıdenti,
prof. X.İ.İsmayılov və AKİİA-nın üzvü, BDU-nun Biblioqrafiyaşünaslıq
kafedrasının müəllimi, peşəkar biblioqraf-alim Ə.Məmmədovla birlikdə 2001-
ci ilin avqust ayında İFLA-nın ABŞ-ın Boston şəhərində keçirilən 67-ci
konfransında iştirakını göstərmək olar.
Qeyd etdiyimiz kimi, İRK-da sistemli şəkildə dünyanın qabaqcıl
kitabxana-informasiya birlikləri və kitabxanaçılıq təhsili verən müəssisələrlə
respublikanın kitabxana ictimaiyyəti və informasiya mütəxəssislərinin iştirakı
ilə müvafiq aspektdə canlı videobağlantılar, debatlar keçirilir. Buna 2012-ci il
7 mart tarixində ABŞ-ın İndiana Universiteti kitabxanaçılıq-informasiya
elmləri fakültəsinin professor-müəllim heyəti və tələbələrin, eyni ilə də
Azərbaycan kitabxana cəmiyyətinin görkəmli nümayəndələri ilə keçirilən canlı
videobağlantı-müzakirəni misal göstərmək olar. Tədbirdə görkəmli
kitabxanaşünaslardan Azərbaycan kitabxanaşünaslıq elminin banisi, BDU-nun
kitabxanaşünaslıq kafedrasının müdiri, Əməkdar elm xadimi, BMT yanında
Beynəlxalq İnfirmasiyalaşdırma akademiyasının akademiki, “Şöhrət ordenli”
tarix elmləri doktoru, professor A.A.Xələfov, AMEA-nın MEK-nın direktoru,
filologiya
elmləri doktoru
A.Əliyeva-Kəngərli, M.F.Axundov adına
Azərbaycan Milli Kitabxanasının direktor müavini M.Hacıyeva, BDU-nun
Elmi Kitabxanasının direktoru S.İbrahimova və digər tanınmış mütəxəssislər
iştirak etmiş, amerikalı həmkarları ilə kitabxanaşünaslıq və informasiyanın
müxtəlif istiqamətləri ilə bağlı müzakirələr aparılmış və maraqlı nəticələr əldə
edilmişdir. Həmin videobağlantıda İRK-nın Avtomatlaşdırma üzrə direktor
müavini, JFDP proqramının qalibi Müşviq İmamverdiyev Amerika tərəfindən
çıxış etmişdir (7).
Ümumiyyətlə, İRK-nın Məlumat-Biblioqrafiya Aparatı gündəlik
olaraq yenilənir. İstifadəçilər MBA-nın informasiya xidmətindən eyni
zamanda uzaq məsafədən də yararlana bilərlər. Bunun üçün web səhifədə
yerləşdirilən İnformasiya Resurs Kompleksinin “Elektron Resurslar”
bölməsindən kartotekaya daxil olub axtarış apara bilər.
Göründüyü kimi, ilk dəfə b.e. əvvəl III minillikdə dünya
sivilizasiyasının beşiyi olan qədim Şumerdə yaranan, 5 min ildir ki,
bəşəriyyətin mədəni-mənəvi və intellektual potensialının inkişafına misilsiz
xidmətlər göstərərək mövcud olduğu bütün dövrlərdə cəmiyyətin əsas
informasiya mənbəyi, bəşəriyyətin yaratdığı bütün elmi-fəlsəfi, ədəbi-bədii və
mədəni-mənəvi sərvətlərin toplayıcısı, mühafizəedicisi,ictimai istifadəsinin
təşkiledicisi olan kitabxanalar elm, informasiya, mədəniyyət, təhsil və tərbiyə
müəssisələri kimi ən qiymətli və əhəmiyyətli sosial müəssisələr olmuşdur.
Azərbaycan xalqı da əsrlər boyu zəngin kitab, kitabxana
mədəniyyətinə malik olmuş, böyük alimlərimizin, yazıçılarımızın,
150
şairlərimizin, bütün elm, mədəniyyət, incəsənət, dövlət və siyasət
xadimlərimizin yetişməsində, inkişafında, fəaliyyət göstərməsində və
beləliklə, xalqımızın və millətimizin hərtərəfli inkişafı və tərəqqisində bu
mədəniyyətin əvəzsiz və şəriksiz rolu, misilsiz xidmətləri olmuşdur.
Bu gün yaşadığımız müasir dörvdə də zəngin və qiymətli kitab
fondlarına malik müxtəlif növlü, tipli və məqsədli kitabxanalarla zəngin olan
Azərbaycan dövləti bu kitabxanaların daha da inkişaf etdirilməsi,
İnformasiyalaşdırılmış cəmiyyətin tələblərinə cavab verməsi, ən müasir
texnika və texnologiyalarla təchiz edilməsi və qabaqcıl təcrübənin ən yeni
metodları ilə fəaliyyət göstərərək cəmiyyət üzvlərinin informasiya tələbatının
təmin edilməsi üçün əməli tədbirlər görərək münbit şərait yaratmışdır. Ona
görə də ölkəmizin kitabxana-informasiya müəssisələri müasir şəraitdə dinamik
inkişaf edərək Azərbaycanda cəmiyyətin informasiya təminatında və
“informasiyalaşdırılmış cəmiyyət” quruculuğu prosesində başlıca vasitə
rolunu oynayır və doğma vətənimizə, müstəqil respublikamıza, əziz və
möhtərəm xalqımıza, elmimizə, təhsilimizə, mədəniyyətimizə xidmət ruhunda
köklənərək milli mədəniyyətimizin təzahür forması kimi milli
ideologiyamıza, azərbaycançılıq fəlsəfi konsepsiyasına, onun təbliğinə
istiqamətlənir və qloballaşan dünyada Azərbaycan elminin, təhsilinin,
mədəniyyətinin təmsilçisi kimi fəaliyyət göstərirlər.
ƏDƏBİYYAT
1. Azərbaycan Respublikasında Kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə
inkişafı üzrə Dövlət Proqramı // Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi- nəzəri, metodik və
təcrübi jurnal.- 2008.- N 2 . – s.12.
2. İsmayılov X.İ. Kitabxana-İnformasiya texnologiyaları:(Dərs vəsaiti).-B.: Nurlar, 2009.-312
s.
3. Baxşəliyev Z.İ. Azərbaycanda Kitabxana İşinin İnkişafı Assosiasiyası Beynəlxalq
təşkilatın-İFLA-nın üzvüdür\\ kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi-nəzəri və metodik-
təcrübi jurnal.- 2000.-N2.-s.122-126.
4. Xələfov A. A.Kitabxana və cəmiyyət:(monoqrafiya).-B.: ”Azərnəşr”, 2011.-348s.
5. Kazımi P.F. İnformasiya mühəndisliyi:(monoqrafiya).-B.: BUN,2011.-235 s.
6.
Rüstəmov
Ə.M.Elektron
kataloqlaşdırma
metodologiyası:(monoqrafiya).-B.:
UniPrint,2011.-276 s.
7. İnformasiya Resurs Kompleksi Elektron Resurs Mərkəzinin hesabat və təqdimatları
8. İnformasiya Resurs Kompleksinin 2008-2011-ci illərdə fəaliyyəti haqqında statistik
hesabatı.
151
Д . МАГОМЕДЛИ
СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ И НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ИКТ В БИБЛИОТЕЧНО-ИНФОРМАЦИОННЫХ
УЧРЕЖДЕНИЯХ В РЕСПУБЛИКЕ
(НА ПРИМЕРАХ РАБОТЫ ИНФОРМАЦИОННЫХ
РЕСУРСОВЫХ КОМПЛЕКСОВ АУЯ).
РЕЗЮМЕ
В статье проанализированы основы направления, применение ИКТ в области
библиотечно-информационной деятельности. А также, освещены проблемы
информационного общества, библиотечно-библиографического обслуживания на
основе опыта работы Информационных Ресурсовых Комплексов АУЯ
D.H. MAHAMMADLI
THE PRESENT SITUATION OF APPLICATION OF INFORMATION
COMMUNICATION TECHNOLOGIES AND SOME IMPROVMENT PROPLEMS
IN THE LIBRARY-INFORMATION INSTITUTIONS OF THE REPUBLIC
(ON THE BASIS OF THE INFORMATION RESOURCE COMPLEX OF
THE AZERBAIJAN UNIVERSITY OF LANGUAGES)
SUMMARY
In this article the present situation of application of information-communication
technologies and the state care to this field, further requirements and future development
perspectives were analyzed, the conception of information society,the problems of the role and
place of the libraries in information society were touched, and especially taking the activity of
Information Resource Complex of The Azerbaijan University of Languages differing with its
original structure and advanced experience as an example, its foundation, development,
organization principles of library-bibliography and information communication technologies,
also the regional cooperation in this field and the main points of its activity as a base-trining-
experience centre were reflectid.
Dostları ilə paylaş: |