link: Jaskinia Platona. –You Tube; 7. 53
1) Nauka o ideach
– pojęcia – wiedza pewna i bezwzględna
– cechy pojęć: jedność stałość
– Przykłady: stół, książka, człowiek, piękno, 4, trójkąt
– Pytanie: czemu odpowiadają pojęcia, co jest przedmiotem pojęć
Przedmiot nazwy indywidualnej: rzeczy doświadczane zmysłowo; ten oto stół, ta książka. –
Przedmiot pojęcia: stół, książka – inny niż zmysłowy, byt niezmienny, ogólny - idea
Przedmiot pojęcia: 4, trójkąt
Byt idei; niezmienny; odrębna od świata rzeczy doświadczenia sfera
Idee tworzą strukturę hierarchiczną o różnym stopniu ogólności; idee poszczególnych rodzajów (genos)
- Najwyższa idea - Kalokagatia
- Dualizm
- rzeczy doświadczenia – byty poznawane zmysłami; zmienne
- idee – byty poznawalne pojęciowo, niezmienne, wieczne
- Relacja idee – rzeczy
- związek, podobieństwo; rzeczy są zależne od idei, zależność kopii od wzoru
- rzeczy mają „uczestnictwo” (methekseis) w ideach
- idee są „obecne” (parousia) w rzeczach
– Natura idei
– fizyczna – nie
– psychiczna (myślowa) – nie
– idee – przedmioty myśli
– Interpretacje:
- immanentna – wzory istniejące dla umysłu – konceptualizm
- transcendentna – odrębny, nadniebiański
2) Nauka o duszy (psyche)
– Pojęcia: bios, psyche
– Nowe pojęcie duszy: źródło samorzutnej aktywności (ruchu)
- dusza przeciwieństwem materii (hyle)
– Funkcje duszy: poznawcza, religijna
– Funkcja poznawcza:
- dusza poznaje sama, niezależnie od poznania zmysłowego
- dusza poznaje bezpośrednio
- dusza poznaje idee
– Funkcja religijna: pragnienie nieśmiertelności; sama dusza jest nieśmiertelna.
– Władze duszy:
- rozumna
- impulsywna
- zmysłowa
3) Nauka o poznaniu
– Pojęcia: aletheia
– Poznanie zmysłowe
– Poznanie rozumowe; doskonalsze od poznania zmysłowego
– Poznanie wrodzone:
- wiedza a priori
- teoria anamnesis
4) Etyka
Pojęcia: arete, agaton
– Władze duszy:
- rozumna - mądrość
- impulsywna - męstwo
- zmysłowa (pożądliwa) – panowanie nad sobą
– Teoria dóbr
– Dobra tworzą hierarchię: są dobra realne i dobra idealne
– Dobro najwyższe: Idea Piękna i Dobra
Arystoteles (384 – 322)
I. Życie
- Akademia: 367 – 347
- Nauczyciel Aleksandra Wielkiego: 343 – 342
- Likejon: 335 – 323
Lykeion, lykejon, likejon (gr. Λύκειον, lýkeion) – szkoła filozoficzna (przez filozofię rozumiano wtedy ogół racjonalnej wiedzy) założona przez ucznia Platona – Arystotelesa. Od V w. p.n.e. nad Ilissosem przy świątyni Apollina Likejosa na wschodnich obrzeżach Aten Aten istniał gimnazjon – w ogrodach zwanych Lykejonem od imienia patronującego świątyni boga. Przy gimnazjonie tym Arystoteles założył własną szkołę.
Likejon – pierwszy europejski uniwersytet z wydziałami przyrodniczym i humanistycznym
- specjalizacja i złożoność badań
II. Pisma
- Dialogi z okresu Akademii
- Materiały naukowe: przyrodnicze, historyczne, literackie
- Pisma-elaboraty do użytku szkoły: logiczne, przyrodnicze, metafizyczne, praktyczne, poetyckie
- Traktaty logiczne: Analityki, Topiki, Kategorie
- Traktaty przyrodnicze: Fizyka, Historia naturalna zwierząt
- Traktaty metafizyczne: Metafizyka 14 Ksiąg
- Pisma praktyczne: Etyka eudemejska, Etyka nikomachejska, Polityka
- Pisma poetyczne: Poetyka
Orientacja Arystotelesa: świat materialny, histooryczny w jego różnorodności i złożoności versus orientacja Platona: matematyka, etyka
III. Poglądy
1) Logika
Metafizyczne podstawy logiki
idea – nie poza jednostkowymi rzeczami versus Platon
byt – jednostkowy; wiedza – ogólna
Nauka:
– nauka o wiedzy – logika
– nauka o bycie – metafizyka
Teoria pojęć i sądów
a) Teoria pojęć
- pojęcie – ujmuje cechy ogólne rzeczy jednostkowych
Pojęcia tworzą hierarchię o wzrastającym stopniu ogólności
- szczyt hierarchii – najogólniejsze rodzaje (genos)
Definiowanie pojęć
Definicja klasyczna: Definitio fit per genus proximum et differentiam specificam
Przykład definicji: Człowiek jest to istota rozumna
Definiendum: człowiek
Definiens: istota (genus proximum) rozumna (differentia specifica)
b) Teoria sądów
Sądzenie – podporządkowanie (subsumpcja) pojęcia mniej ogólnego pojęciu bardziej ogólnemu.
Przykład: Sokrates jest człowiekiem.
podmiot sądu: Sokrates
orzeczenie (predykat) sądu: człowiek
Sąd – zespół pojęć: podmiotu i orzeczenie (predykat)
Budowa sądu – struktura syntaktyczna złożona z podmiotu (subiectum, S) i predykatu (praedicatum, P):
S jest P
Sądy tworzą hierarchię racji (ratio) i następstw (consequentia)
racja – sąd ogólny, następstwo – sąd mniej ogólny
Dowód danego sądu polega na umieszczeniu go w odpowiednim miejscu w hierarchii racji i następstw, eo ipso sprowadzeniu go do sądu wyższego.
Sądy najogólniejsze – ogólne zasady dowodzenia podstawowe
sądy najogólniejsze – podstawowe
– Ogólne, podstawowe prawa (zasady) myślenia:
– prawo (zasada) sprzeczności
– prawo wyłączonego środka
Sylogistyka
2) Epistemologia
– zmysły
– rozum
tabula rasa
3) Metafizyka
Pojęcia:
– substancja (ousia)
– forma (morphe), materia (hyle)
– przyczyna i cel
4) Nauka o duszy (psychologia)
– dusza (psyche) – formą ciała
– świadomość– funkcja duszy
– rodzaje dusz, ich funkcje
5) Etyka
– Teoria dóbr: dobra realne
– Cel życia: życie szczęśliwe – eudajmonia
– Najwyższy cel życia: życie teoretyczne (bios theoretikos)
Cnota: usposobienie zachowujące środek (mesotes).
Stoicy (III – II w. pne)
- 300 r. pne – początek szkoły
Stoa Poikile
Plan Agory Ateńskiej. Malowany Portyk oznaczony numerem 20
Portyk Malowany (Stoa Poikile, gr. ἡ ποικίλη στοά) – portyk (gr. stoa) na agorze ateńskiej ozdobiony obrazami przedstawiającymi wielkie czyny Ateńczyków (zarówno historyczne, jak i legendarne). Od greckiej nazwy portyku pochodzi nazwa kierunku filozoficznego stoicyzm.
Portyk został wybudowany około roku 460 p.n.e. z inicjatywy Kimona i sfinansowany przez jego szwagra, Pejsianaksa. Budowla znajdowała się w północnej części agory. Portyk służyć miał ochronie przed deszczem i słońcem, odbywały się tam również sądy. Była to zadaszona hala z dorycką kolumnadą, zamknięta z tyłu ścianą, którą ozdobiono obrazami przedstawiającymi wielkie czyny Ateńczyków.
Przedstawiciele
- Zenon z Kition (336 – 264 pne)
- Chryzyp (ok. 280/79 – 207/204 pne)
Poglądy
1) Ontologia
a)
Świat jest:
- materialny
- ożywiony
- doskonały
b)
Rzeczy maja dwa czynniki: bierny (to paschon) i czynny (to poion)
c) Pneuma, napięcie pneumy
(tonos)
- Pneuma,
logos: celowe działanie – fatum (eimarmena), opatrzność
(pronoia)
d) Panteizm; ś
wiat jest boskiej natury (pneuma)
e) Teoria wiecznego powrotu: okres kształtowania (diakosmesis), okres niszczenia („pożar świata”, ekpyrosis).
2) Etyka
Pytania; Jak żyć, czym jest szczęście ?
a) Należy zapanować nad sobą, nie nad światem.
- Warunkiem szczęścia jest cnota (arete)
- Cnota jest jedynym dobrem (agaton)
- Cnota jest dobrem samowystarczalnym (autarkeia)
b) Natura (physis) jest rozumna, harmonijna i boska.
- Największą doskonałością człowieka jest dostrojenie się do powszechnej harmonii (homologoumenos dzen).
- Życie powinno być:
- zgodne z naturą samego człowieka
- zgodne z naturą w ogóle (homologoumenos te physei dzen)
- zgodne z rozumem; rozsądek (fronesis), wiedza (episteme)
Takie życie jest doskonałe i szczęśliwe (eudaimonia)
c) Cnota jest dobrem samowystarczalnym (autarkeia)
- Cnota jest jedna i niepodzielna
- Poza cnotę i jej przeciwieństwem (złem) wszystko inne jest obojętne (adiaforon), np. bogactwo, siła, zaszczyty, uroda.
d) Źródłem życia wbrew cnocie naturze i rozumowi są afekty.
- Afekty (namiętności, pathe) to bezrozumne ‘poruszenia duszy’.
- Głównymi afektami są: zawiść ,pożądliwość, obawa, smutek.
- Należy wyzbyć się afektów.
Stan całkowitego wyzbycia się afektów to apatheia jest to stan charakteryzujący mędrca.
Epikur (341 – 270 pne)
Szkoła epikurejska: Ateny - 306 r. pne.
– początek szkoły
Poglądy
Pytanie: na czym polega szczęście, które jest największym dobrem?
Odpowiedź: szczęście polega na doznawaniu przyjemności (hedone); nieszczęście - na doznawaniu cierpień (hedonizm).
Do szczęścia wystarcza brak cierpienia.
- Eudajmonia – możliwie najlepsze życie; takie, w którym osiąga się dostępną człowiekowi doskonałość.
Rodzaje przyjemności:
- wewnętrzna – gdy spokoju i radości nie mącą żadne bodżce
- zewnętrzna – przeżywana tylko wtedy, gdy doznaje się bodźców.
Przyjemności zewnętrzne:
– fizyczne, bardziej zasadnicze
– duchowe; wyższe, dają więcej satysfakcji.
Tryb życia zalecany przez Epikura: zabieganie o radości duchowe, kult przyjaźni i szlachetnego, wysubtelnionego życia.
Środki prowadzące do szczęścia: cnota i rozum
rozum – by kierować myślami i panować nad zmiennymi stanami umysłu, lękami i niepokojami.
Cztery obawy i „poczwórne lekarstwo”, dotyczą:
- niemożności osiągnięcia szczęścia
- obawy przed cierpieniem
- obawy przed bogami
- obawy przed śmiercią
Epikur: szczęście zależy nie od warunków, a od samego człowieka. To sam człowiek jest odpowiedzialny za swoje szczęście lub nieszczęście.
Epikureizm – filozofia spokoju, doskonałego stanu człowieka.
Sceptycy (IV – II w. pne)
skepsis - wątpienie
Podział:
- sceptycy - rozpatrujący:
- zetetycy – szukający
- efektycy – wstrzymujący się od sądu
- agnostycy
Sceptycy versus „dogmatycy” (filozofowie twierdzący)
Sceptycyzm – stanowisko poddające wątpliwość/ kwestionujące możliwość poznania prawdy.
Niezdolność do trafnego rozstrzygania problemów (akatalefia).
Krytyka dotychczas zdobytej wiedzy
Krytyka możliwości zdobycia wiedzy
Przedstawiciele
Pirron z Elidy (376 – 286 pne)
Tymon z Flinutu (325 – 235 pne)
Arkezylaos (315 – 241 pne)
Karneades (214 – 129 pne)
Poglądy
Pytania:
1) Jakie są własności rzeczy?
2) Jak należy się odnosić do rzeczy?
3) Co daje takie podejście?
Odpowiedzi:
1) Nie wiemy, jakie są własności rzeczy.
2) Należy powstrzymać się (afasia) od sądów o rzeczach.
3) Daje to spokój (ataraksja).
Sceptycy odrzucili sądy naukowe – są niepewne.
Argumentacja:
Znamy jedynie, dane nam przez zmysły, zjawiska rzeczy, nie znamy rzeczy samych.
Ponieważ same rzeczy/ przyczyny zjawisk nie są nam znane (adela), to sądy o nich są niepewne.
Metody sceptyckie:
-isosthenia – równa wartość aletyczna
-isosthenia ton logon– równosilność sądów
-tropy (tropos)– argumenty zbijające twierdzenia
Koniec filozofii hellenistycznej
Okres końcowy filozofii starożytnej: I – VI w ne
Akademia
Likejon tendencja eklektyczne
Stoa
Nowe ośrodki: Aleksandria: nauki szczegółowe, „Muzeum” aleksandryjskie, Biblioteka (700 tys. wolumenów)
Rzym: wykształcenie klas wyższych – filozofia
Charakterystyka okresu:
- wyczerpanie się sił twórczych Grecji
- wpływy religijne ze Wschodu
- filozofia zdominowana przez religię
Kierunek zainteresowań:
a) Filozofia na podłożu religii:
- przewrót w umysłach: odwrót od doczesności, zainteresowanie wiecznością
- znikomość życia ziemskiego
- siły własne a pomoc nadprzyrodzona
Reorientacja: co istnieje, jak to poznajemy jak żyć jak wyzwolić się od życia, połączyć z bóstwem
a) Filozofia oparta na Objawieniu
Zmiana przedmiotu filozofii: człowiek, świat Bóg
Reorientacja: poznanie świata połączenie się z Bogiem
Filon (25 pne – 50 ne)
Filon z Aleksandrii (ilustracja z Kroniki norymberskiej, 1493)
Aleksandria, I w
Synkretyzm (gr. synkretismos - połączenie się dwóch przeciw trzeciemu)
Synkretyzm – odrębne narodowo i rasowo systemy myśli łączą się
Synkretyzm pojęcia Boga
– pogląd grecki - absolutny byt; niezależny, istnieje dzięki swej naturze, jeden, niezłożony, niezmienny, wieczny, ponadczasowy, ponad przestrzenny (Platon, Arystoteles, stoicy)
– żydowski przekaz: osoba, dobry, potężny, wszechwiedzący
- pogląd Filona: poza światem, transcendencja kosmiczna; poza poznaniem, transcendencja epistemologiczna
Aleksandryjski schemat metafizyki
gradualizm, szczeble bytu
Bóg, ogniwo pośrednie, świat
Schemat aleksandryjski: gradacja bytu co do doskonałości: Bóg, Logos, świat materialny
A) Bóg
B) Logos – teologiczna interpretacja idej
C) Materia: potencja, nie byt; znikoma/zła, odwieczna
Psychologia:
- dusza ludzka: miejsce spotkania dwóch światów: boskiego i materialnego
- gradacja duszy:
– rozum
– logos
– zmysły
Etyka:
metafizyka: schodzące szczeble bytów
etyka: wznoszące się stopnie
Cel: przejść z powrotem drogę wzwyż, powrót do doskonałości, złączenie się z Bogiem
Cel – osiągalny tylko przez rozum; tylko w stanach ekstazy i kontemplacji
Tendencje sposobu myślenia: personalizacja, transcendentalizm, heteronomia, ekstatyczność
Plotyn (203 – 296/70 ne)
Aleksandria, III w
Projekt: Platonopolis
Pojęcia
- Absolut (en, proton, agathon, theos)
Jednia, Czysta Jednia (to en)
jako zasada bytu
- Jednia jako zasada bytu
- doskonałość = moc twórcza
- emanacja
- hipostazy (hipostaseis): duch, dusza, materia
- świat ducha/idealny (nous)
Poglądy
- Byt
- jego istotą jest stawanie się, nie trwanie
- byt ma naturę światła, jego istotą jest promieniowanie, wyłanianie z siebie coraz to nowych postaci
- Jednia jako zasada bytu
Celem Plotyna było wykazanie jedności bytu. Twierdził, że różne postacie bytu są etapami jednego i tego samego rozwoju. Nie ma więc wielu bytów, jest tylko jeden, który się rozwija i przybiera nowe formy. Plotyn uczył, że byt trwa, produkując nowe byty, które są jego „emanacją”. Świat jest dla niego emanowanie coraz nowych bytów. Można ten proces porównać do światła, którego istotę stanowi promieniowanie, tym słabszego im mniej doskonała jest postać bytu. Stopnie bytu są uporządkowane hierarchicznie według coraz mniejszej doskonałości. Każda postać bytu pochodzi o innej, która jest od niej doskonalsza. Najdoskonalszą postacią bytu jest Jednia (Absolut), która jest nieskończona, niepodzielna, nieograniczona, i nie posiada przeciwieństw. Nie jest duchem ani myślą, ani wolą, bo one posiadają swe przeciwieństwa. Była dla nim uosobieniem Boga, szczytem piękna, dobra, prawdy i jedności. Była źródłem wszystkiego, co istnieje.
- Hipostazy – postacie emanacji
Z Absolutu emanują coraz mniej doskonałe postacie bytu, które nie są już tak jednolite. Postacie te Plotyn nazwał hipostazami. Wyróżniał ich trzy: duch, dusza i materia.
a) świat idei – świat ducha, jest pierwszą emanacja absolutu
b) świat psychiczny – jedna wielka dusza świata, w której znajdują się poszczególne dusze
c) świat materii – jego jedność, a z nią doskonałość i siła twórcza są na wyczerpaniu, stanowi kres procesu emanacyjnego.
Według Plotyna proces emanacji jest procesem koniecznym, gdyż wypływa nieuchronnie z natury bytu. Według niego idee odbijają, odzwierciedlają się w materii, i to sprawie, że jesteśmy w stanie widzieć rzeczy materialne. Twierdził także, że sztuka jest odwzorowaniem duchowej rzeczywistości w materii.
- Koncepcja duszy, teoria poznania
Dusza, według Plotyna, była niecielesna i niepodzielna. Dopiero, kiedy pojawił się człowiek, rozpadła się na kawałki, gdyż nie mógł on przejąć jej całej. Dlatego celem i tęsknotą każdego człowieka jest powrót do pierwotnej jedności absolutu, zostawienie za sobą zjawisk świata. Ponieważ dusza pochodzi z Boga, pożąda go i pragnie się z nim połączyć. Człowiek może się do tego przygotować pielęgnując w sobie cnoty obywatelskie. Aby zbliżyć się do Boga, człowiek musi oderwać się od świata zewnętrznego, wznieść się na poziom uduchowienia. Poznanie Boga i zbliżenie się do niego odbywa się etapami. Od poznania zmysłowego, przez myślenie dyskursywne, aż do poznania intuicyjnego. U Plotyna intuicja jest czysto duchowym oglądem tego, co poznajemy, ma charakter ekstazy, poznania mistycznego. Ten stan wymaga ćwiczenia ducha i oczyszczenia.
- Etyka
System temat: wartości:
a) cnoty obywatelskie (politikai)
b) cnoty oczyszczające (katharseis)
c) cnoty upodabniające do boga (homoiothenai theo)
Starożytny pogląd na świat – podsumowanie
Grecja – olbrzymi dorobek filozoficzny, różnorodność
Koncepcje greckie – wzory i typy dla późniejszych epok
Swoiste rysy umysłowości starożytnych:
a) obiektywizm: zwrócenie się na zewnątrz
b) intelektualizm: myśl – siłą sprawcza; wola, uczucia – wtórne
c) uniwersalizm: prymat tego, co ogólne nad tym, co jednostkowe
d) finityzm: świat – twór skończony; poznanie – proces skończony; cele życiowe –skończone i osiągalne
Filozofia chrześcijańska
Okresy filozofii chrześcijańskiej:
- Starożytność chrześcijańska: I – VI w ne
- Średniowiecze: IX – XIV w ne
Starożytność chrześcijańska
1) Wiara a filozofia chrześcijan
- nowy, własny początek: wiara chrześcijan
Pierwotne chrześcijaństwo: nauczanie religijne, etyka, nie filozofia
Trzy wyjściowe hasła chrześcijaństwa:
- poznanie Boga (gnosis)
- prawo moralne (nomos)
- zapowiedź życia pośmiertnego (epaggelia)
2) Wiara chrześcijan a filozofia Greków
Wpływy greckie oddziałały nie na jądro chrześcijańskiej nauki, a na jej pojęciowe ujęcie i systematyczne rozwinięcie
Patrystyka
Patrystyka (łąc. pater, patres), Ojcowie Kościoła, cechy:
- apologetyka
- systematyka
Ojcowie greccy: Aleksandria (Szkoła Katechetów), Cezarea, Antiochia, Gaza
Ojcowie łacińscy: Rzym, Afryka płn.
- Sobór w Nicei (325 r) ustalił dogmat Trójcy Św.
Przedstawiciele
Justyn Męczennik (ok. 106 - ok. 166)
Ireneusz (ok. 130 - ok. 202)
Poglądy – portret zbiorowy
Tematy:
1) Bóg
2) Dusza
3) Podstawy chrześcijańskiej metafizyki
Rozwinięcie tematów, dyskutowane stanowiska:
Ad 1)
a) jedność Boga
b) stworzenie świata przez Boga, stosunek Boga do świata
c) poznawalność Boga
Ad 1a) monoteizm, jedność Boga wynika z pojęcia Boga jako istoty nieskończenie doskonałej
Ad 1b) Bóg stworzył świat:
- z istniejącej odwiecznie materii
- z niczego
Ad 1c) Możliwość poznania Boga, sposoby poznania, ograniczone możliwości poznania
Ad 2) Dusza:
a) nieśmiertelna czy nie
b) pochodzenie duszy: odwieczna czy nie
c) natura duszy: boska czy nie
d) dusza a ciało: czy ciało należy do natury człowieka, czy dusza jest cielesna/materialna
Ad 2a) nieśmiertelna:
- z własnej natury
- z Bożego postanowienia
Ad 2b) Pochodzenie duszy:
– traducjanizm: dusze istnieją odwiecznie, przy urodzeniu są przeprowadzane do ciała
– kreacjonizm: dusze nie preegzystujący, są tworzone w chwili narodzin
Ad 2c) Natura duszy:
– dusza ma boską naturę (za stoicyzmem)
– dusza jest tylko imago Dei, nie ma boskiej natury. Duch boski, jeśli znajduje się w człowieku, to tylko na drodze łaski
Ad 2d) Natura duszy:
– dusza je cielesna, subtelne ciało (za stoicyzmem)
– dusza jest niematerialna, niecielesna
–Człowiek: jedność ciała i duszy
Ad 3) Podstawy chrześcijańskiej metafizyki
|
Przekaz Ewangelii
|
Stanowisko chrześcijańskiej metafizyki
|
1
|
Grzeszność ludzi
Ofiara Chrystusa
|
dualizm Boga i świata
|
|
|
|
2
|
Wszechmoc Boga
|
creatio ex nihilo; nie materia, nie idee
|
|
|
|
3
|
Zapowiedź Zbawienia
|
nieśmiertelność i niematerialność duszy
|
|
|
|
4
|
Wszechmoc Boga
Ofiara Chrystusa
|
świat pochodzi od Boga, ale jogin boskiej natury
|
|
|
|
5
|
Zapowiedź Zbawienia
Ofiara Chrystusa
|
dusza jest nieśmiertelna, ale nie jest boska
|
|
|
|
4
|
Wszechmoc Boga
Zapowiedź Zbawienia
|
dusza ma początek, ale nie ma końca
|
Apologeci naukę chrześcijańską sformułowali w języku greckiej filozofii.
- Starożytność chrześcijańska: poszczególni filozofowie i mistycy
Orygenes (185/6 - 254)
Szkoła Katechetów (Aleksandria), Orygenes
Klemens Aleksandryjski, nauczyciel Orygenesa: nauka chrześcijańska nie jako wiara (pistis), a jako wiedza (gnosis)
Poglądy
-
Metodyczne założenie:
Quia sint
|
|
Quomodo aut unde sint
|
ponieważ było
|
|
jak/ w jaki sposób albo dlaczego było
|
| |
|
Wiara podająca odpowiednie fakty/ zdarzenia
|
|
Wiedza, która te fakty wyjaśnia/tłumaczy
|
1) Logos
Logos – filozoficzne pojęcie ujmujące Boga-człowieka (Jezusa)
Świat wyłonił się z Boga przez Logos
Chrystus – Bóg, ale nie pierwotny
Chrystus – hipostaza (schemat aleksandryjski)
Chrystus – przede wszystkim stwórca, nie zbawca świata
2) Bóg i świat
Chrystus-Logos: hipostaza Bytu, „drugi Bóg”, szczebel w przejściu od Boga do świata, od jedności do mnogości.
Bóg i Jego pole działania istnieją odwiecznie świat został stworzony odwiecznie; istnieje odwiecznie, nie ma początku
Świat istnieje odwiecznie, ale jego postacie zmieniają się; istnieją kolejne światy. Obecny świat wyróżnia się dzięki ucieleśnieniu Logosu
Duchy zostały stworzone wraz z materialnym światem; są więc nieśmiertelne i odwieczne (preegzystencja)
Upadek: cechą duchów jest wolność; ludzie, inaczej niż anioły, poszli przeciw Bogu. Przez Logos jednak wszystkie duchy są zbawione.
Dzieje świata: 1) odpadnięcie od Boga, 2) nawrócenie do Boga.
Droga nawrócenia: przez poznanie, nie przez wiarę.
Nawrócenie wszystkich na końcu dziejów świata – powrót wszechrzeczy do pierwotnego źródła, Boga (apokatastasis).
Tertulian (160 - 220)
Środowisko rzymskie, prawnik
Poglądy
1) Wroga postawa wobec rozumu i nauki
- Wiedza rozumowa jest: a) bezużyteczna, b) nie możliwa (prawda przekracza rozum), c) szkodliwa.
Argument: stoi w opozycji do wiedzy objawionej
- Prawda jest zupełnie inna, niż przedstawia ją rozum: co dla rozumu jest niemożliwe, absurdem, to jest prawdą.
Certum est, quia impossibile est, np. gr. Anastasis, łac. Resurrectio
Z późnołac. resurrection-, resurrectio, „powstanie z martwych” od resurgere, „powstać z martwych”, z łac. „ponownie wstać” od re- surgere, „wstać, podskoczyć”; sub-, „w górę”, regere, „prowadzić prosto, kierować, rządzić”.
Credo quia absurdum
2) Negatywny pogląd na naturę ludzką
- ludzka natura – małej wartości; znaczące jest Objawianie i nadprzyrodzona łaska
- to, co jest w człowieku ludzkie z natury – niskie; wielkie - to, co w człowieku pochodzi od Boga.
Chrystologia – dylematy
Tematy:
1) Kim jest Jezus jako Chrystus (gr. Chrisots, hebr. Masijah)
2) Boskość Chrystusa
3) Człowieczeństwo Chrystusa
Ad 1) Dyskutowane koncepcje:
- adopcjonizm: Chrystus nie jest Bogiem, lecz tylko człowiekiem usynowionym przez Boga
- modalizm: Chrystus nie jest odrębną osobą a tylko przejawem jedynego Boga (inspiracje - stoickie)
- doketyzm: Chrystus nie żył realnie jako człowiek, był jedynie zjawiskiem
Ad 1-3) pogląd Tertuliana:
- Bóg i Chrystus to dwie odrębne osoby, są jednak jednej substancji (homousia)
- nauka o „dwóch naturach” Chrystusa: Chrystus jest zarazem Bogiem i człowiekiem, w nim łączy się realne bóstwo i realny człowiek.
św. Augustyn (354 - 430)
biskup Hippony (obecnie Annaba, Algieria)
Źródła i inspiracje: św. Paweł, Platon
Poglądy
1) Teoria poznania
- zerwanie o obiektywizmem
- przeżycia wewnętrzne, poznanie prawd wiecznych
- egzemplaryzm
- illuminatio, visio intellectualis (link: Iluminacja – Vod; 0.30)
- intuicja
2) Teocentryczna metafizyka (teologia)
a) ontologia: Bóg – najwyższy byt; esse a se, summa essentia
- Bóg – przyczyna wszelkiego bytu; jego powstania i przemian, creatio continua
b) epistemologia: Bóg – najwyższy przedmiot poznania; przyczyna poznania
- Bóg – przyczyną i skutkiem poznania
- poznanie; nie przemijających zjawisk a bytu absolutnego
b) aksjologia: Bóg – najwyższym Dobrem, zarazem przyczyną wszelkich dóbr
- cel człowieka: szczęście
- celem człowieka jest dążenie do Boga; szczęściem – zespolenie z Bogiem
Mihi adhaere Deo bonum est
3) Psychologia
a) koncepcja duszy (anima):
- samoistna substancja, niecielesna, niematerialna; odrębna od ciała - spirytualizm
- dusza jest doskonalsza od ciała, nie jest zniszczalna
- władze/funkcje duszy: myśl, wola, pamięć
b) poznanie/wiedza o duszy: bezpośrednia, pewna
- dusza, a nie zmysły poznają Boga
c) natura duszy:
- zasadniczą postacią aktywności duszy wola, a nie rozum - woluntaryzm
- wiara – rzecz woli, nie rozumu
- udział wiary w poznaniu versus wiedza autonomiczna
4) Pogląd na świat
- świat doczesny nie ma znaczenia; ma tylko jako dzieło Boga
- działanie w świecie sił nadprzyrodzonych: iluminacja, łaska
- Supranaturalizm:
- nieskończoność Boga, skończoność świata - infinityzm
- personalizm – Bo jest osobą; kierownikiem i sędzią świata
- dualizm Boga i świata
5) Etyka - heteronomiczna
- Teodycea: Unde malum?
Si Deus est, unde malum? Si non est, unde bonum?
Jeśli jest Bóg, to skąd się wzięło zło? Jeśli go nie ma, to skąd dobro?
Teodycea to gałąź teologii zajmująca się problemem jak pogodzić istnienie dobrego, miłosiernego Boga z istnieniem zła. Termin ten pochodzi od greckiego Théos (bóg) i diké (słuszny, sprawiedliwy), można go tłumaczyć dwojako: albo jako "oddanie sprawiedliwości Bogu", albo "sprawiedliwość Boga". Słowa tego po raz pierwszy w 1710 roku użył niemiecki filozof Gottfried Leibniz w pracy zatytułowanej Théodicée sur la bonté de Dieu, la liberté de l'homme et l'origine du mal ("Teodycea o dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła") poświęconej obronie sprawiedliwości Bożej w odpowiedzi na zarzuty przeciw istnieniu Opatrzności oparte na stwierdzeniu zła w świecie. Swoją pracę Leibniz głównie skierował polemicznie przeciw sceptykom hugenockim i wolnomyślicielom, na czele z Piotrem Bayle, który wydał swój "Słownik historyczny i krytyczny" w 1697, a powiększył w drugim wydaniu w 1702 korzystając z protestanckiej tolerancji w Holandii.
Argumenty Augusytna:
… … …
- łaska a zasługa (questiones disputatae); spór z Pelagiuszem
6) Historiografia
- państwo boże (civitas Dei) versus państwo świeckie (civitas terrena)
- upadek człowieka, łaska
- eschatologia
link: Eschatologia chrześcijańska (z greckiego έσχατος /eschatos/ - ostatni + λόγος /logos/ - słowo, nauka) – dział teologii chrześcijańskiej traktujący o tzw. rzeczach ostatecznych człowieka, jak i świata (śmierci, końcu świata). Eschatologia zajmuje się również życiem pośmiertnym człowieka, w którym to dusza zostanie osądzona i otrzyma karę lub nagrodę.
Filozofia średniowieczna
Początek Europy
Religia (chrześcijaństwo): nie tylko przekonania ale i zasada organizacji życia społecznego, podstawa organizacji państw
Filozofia – wyłącznie religijna, niesamodzielna, podporządkowana teologii.
Philosophia ancilla theologiae
Ogólny charakter filozofii scholastycznej:
- heteronomiczna: nie ustala najważniejszych prawd, lecz przyjmuje je jako pewne na podstawie objawienia (ortodoksja)
- racjonalna: prawdy te stara się wyjaśnić i usystematyzować
[Ortodoksja: bezwzględne wyznawanie jakiejś doktryny i rygorystyczne przestrzeganie wszystkich jej zasad, norm]
Poza ortodoksyjną scholastyką:
- nurty heterodoksyjne
- mistyka
- humanizm i filozofia przyrody (szkoła w Chartres)
Okresy filozofii średniowiecznej:
- kształtowanie i rozwój: IX – XII w
- pełnych systemów: XIII w
- krytyki: XIV w
Pierwszy okres filozofii średniowiecznej IX – XII w
- przełom: VIII/IX w (Renesans karoliński, Alkuin)
- zastój: X – XI w
- dynamiczny rozwój: XII w
Hraban Maur (po lewej) i Alkuin (w środku) poświęcający swoją pracę arcybiskupowi Otgarowi z Moguncji (po prawej), manuskrypt z Fuldy, ok. 831-840.
Renesans karoliński – okres rozwoju kultury zachodnioeuropejskiej, przypadający na panowanie Karolingów, zwłaszcza Karola Wielkiego, w którym nastąpiła ponowna recepcja kultury starożytnej.
Program reorganizacyjny w zakresie kultury zakładał odnowę łaciny, która w ten sposób ostatecznie oderwała się od języków romańskich. Dzięki mecenatowi cesarskiemu i zdolnościom organizacyjnym Alkuina znacznie rozwinęła się sieć szkół. Przy klasztorach powstawały skryptoria, w których kopiowano dzieła antycznych autorów. Przeprowadzono również reformę szkolnictwa kościelnego. Literatura i malarstwo zostały odnowione i przez to nastąpił ich rozwój. Powstało wiele monumentalnych budowli, nawiązujących stylem do budowli starożytnego Rzymu. Na jego dwór Karola Wielkiego w Akwizgranie przybywali uczeni z odległych krajów.
Szkoły filozoficzne: klasztorne, biskupie, katedralne, pałacowe
Ośrodki filozoficzne: Wyspy Brytyjskie, Francja, płd. Włochy
Szkolny program nauczania (do XII w):
1) Stopień niższy, propedeutyka teologii: nauki świeckie – siedem tzw. „sztuk wyzwolonych” (artes liberales/saeculares):
- grupa trzech (trivium): gramatyka, retoryka, dialektyka
- grupa czterech (quadrivium): arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka
2) Stopień wyższy, teologia (theologia)
Filozofia (philosophia) nie była nauczana oddzielnie, lecz w ramach w/w programu:
- logika była nauczana w ramach trivium: dołączona do dialektyki
- metafizyka, psychologia i etyka jako uzupełnienie teologii
Jan Szkot Eriugena (ok. 810–877)
Irlandia, IX w
Maksyma: Nemo intrat in caelum nisi per philosophiam
Poglądy:
I) Teologia
a) Natura Boga – niepoznawalna; poznawalne teofanie
Bóg jest nihil, „niczym”, a zarazem wszystkim
- teologia apofatyczna (via negativa)
Teologia apofatyczna (gr. apofatikos - "przeczący", nazywana też teologią negatywną – nurt teologii oparty na założeniu, że jakiekolwiek pozytywne poznanie natury Boga przekracza granice możliwości ludzkiego rozumu.
Teologia apofatyczna, podkreślając niewspółmierność wszystkich poznawczych wysiłków zmierzających do opisania tajemnicy Boga, odrzuca wszelkie symbole, obrazy i abstrakcyjne pojęcia jako nieadekwatne do opisu natury Boga i próbuje przybliżyć Jego tajemnicę za pomocą formuł przeczących, mówiąc, jaki Bóg nie jest. Apofatyczne nastawienie w myśleniu o Bogu najlepiej wyraża zmodyfikowana przez św. Grzegorza z Nazjanzu sentencja z Timajosa Platona: "Boga wypowiedzieć jest rzeczą niemożliwą, ale rozumem Go pojąć — jeszcze bardziej niemożliwą". Obok negacji, teologia apofatyczna sięga również do antynomii i paradoksu.
b) Stworzenie świata – proces emanacyjny; teofania versus kreacjonizm, panteizm
Świat wyłania się z Boga, więc w naturalny sposób do Boga powróci; niepotrzebna ofiara, odkupienie.
- Zasada: moc stwórcza, dialektyka creatio
- System gradacyjny:
1) creatura non creata – pierwotny byt, najwyższy Bóg [creatura – im. czynny, creata – im. bierny]
2) creatura creata– zespół idei wyłonionych z Boga, pierwsza teofania (Logos - Syn Boży) System gradacyjny:
3) creata non creatura – świat rzeczywisty, emanacja Boga, druga teofania
4) non creata non creatura –Bóg jako kres wszechświata, ostatnia teofania. Z natury tej teofanii wynika powrót do żródła.
Ontycznie istnieje tylko Bób, świat jest tylko teofanią, jest tylko przejawem, nie jest rzeczywisty.
I) Epistemologia
Przedmiot poznania - Bóg, a dokładniej –teofanie
Natura poznania – gradacyjna – odpowiada naturze bytu.
Znaczenie: Szkot Eriugena – ojciec antyscholastyki, panteistycznego mistycyzmu.
Główna idee średniowiecznej kontestacji:
- człowiek z istoty ma naturę boską
- każdy człowiek jest synem Bożym
Wpływy: szkoła w Chartres, waldensi, mistrz Eckhart
Anzelm z Cantenbury (1033 – 1109)
„Ojciec scholastyki”
Poglądy
1) Wiara i rozum – dylemat filozofii chrześcijańskiej
Formuła: dojść do zrozumienia przez wiarę, nie przez zrozumienie do wiary
Prymat wiary: wiara poprzedza zrozumienie, jest dla rozumu normą
Maksyma: Fides quaerens intellectum
- Zadanie filozofii: racjonalizacja teologii. Dowieść rozumowo prawd wiary
- racjonalizacja idei Boga
2) Problem uniwersaliów (universalia)
Spór o uniwersalia – patrz dalej: P. Abelard
- Szkot Eriugena - realizm pojęciowy emanacyjny: jednostki powstają z gatunków jako kolejna hipostaza
- Anzelm - realizm pojęciowy egzemplaryczny: gatunek stanowi wzór (exemplum), według którego tworzone są jednostki
3) Dowód na istnienie Boga
Dowód ontologiczny (łac. ratio Anselmi) – argument lub dowód na istnienie Boga.
Deus est per definitionem ens quo maius cogitari nequit.
Pieczęć Anzelma z Cantenbury
Rozwinięcie:
Argument ów został nazwany argumentem ontologicznym przez I. Kanta, gdyż usiłuje wykazać istnienie Boga, wychodząc od idei Boga, bez potrzeby uciekania się do stworzenia. Treść dowodu można odnaleźć w Proslogionie (1078-1079) Anzelma Właściwie sprowadza się on do pokazania, że w samym pojęciu Boga zawiera się konieczność jego istnienia.
Dostları ilə paylaş: |