Comak ihsan



Yüklə 159,58 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix07.08.2018
ölçüsü159,58 Kb.
#60936


 

 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Cilt: 5   Sayı: 21           Volume: 5   Issue: 21 

Bahar 2012                    Spring 2012 

www.sosyalarastirmalar.com     Issn: 1307-9581

 

 

VAS L  D M TR YEV Ç SM RNOV (1846-1922) 

 

hsan ÇOMAK

••••


 

 

 



 

 

Özet  

19.  yüzyıl  Rus  arkiyatçılı ı  açısından  önemli  bir  yüzyıldır.  Bu  dönemde  Osmanlı 

tarihi, Türk dili ve kültürü üzerine pek çok çalı malar yapılmı  ve önemli tarihçiler yeti mi tir. 

Bunlardan birisi de Vasili Dimitriyeviç Smirnov’dur. Smirnov, Rusya’da Türkoloji çalı maları 

içinde Osmanlı çalı malarının ayrı bir disiplin olarak olu masını sa layan önemli bir tarihçidir. 

Makalede,  Sminrov’un  Osmanlı  tarih  ve  kültürü  üzerine  dü ünceleri  kendi  eserlerinden 

örneklerle  açıklanmakta,  Rus  arkiyatçılı ı  içinde  Smirnov’un  sahip  oldu u  özel  yer 

vurgulanmaktadır. 

Anahtar Kelimeler: Rusya,  arkiyatçılık, Smirnov, Tarih Yazıcılı ı, Osmanistika. 

 

Abstract 

19th century is an important period in the history of Russian Oriental studies. In this 

period, many important works have been made on the history, culture and language of the 

Ottoman  Empire  and  distinguished  scholars  emerged  in  Russia.  One  of  them  is  Vasili 

Dimitrievich  Smirnov.  With  the  contribution  of  his  works,  Ottoman  studies  became  a 

separated academic discipline in Russia. In this article, Smirnov’s views on Ottoman history 

and culture have been explained with citations from his works. In addition, his important role 

on the development of Ottoman studies in Russia has been underlined. 

Key Words: Russia, Oriental Studies, Smirnov, Historiography, Ottoman Studies. 

 

 



 

Rus  Çarlı ı  döneminde  19.  yüzyıl  arkiyat  çalı malarının  zirveye  çıktı ı  bir  dönemdir.  Bu 

dönemde St. Petersburg ve Kazan’da bulunan üniversite ve enstitüler  arkiyatçılı ın önemli merkezleri 

idiler.  arkiyat  çalı maları  içinde  Osmanlı  çalı malarının  da  önemli  bir  yeri  vardı.  Rus 

mparatorlu u’nun  Osmanlı  mparatorlu u  ile  yapmakta  oldu u  sava lar  ve  bu  sava larda  pek  çok 

Osmanlı  topra ının  Rusya’ya  geçmesi,  Rusya’da  Osmanlı  çalı malarına  kaçınılmaz  olarak  ilginin 

artmasını  sa ladı.  Bu  dönemde  .  A.  Berezin,  V.  V.  Bartold,  A.  O.  Muhlinski,  A.  Kazımbek  ve  V.  V. 

Grigoryev  gibi  önemli  Türkologlar  yeti ti.  Hiç  üphesiz  ki  bunlardan  biri  de  Vasili  Dimitriyeviç 

Smirnov’dur. Bu makalede Smirnov’un Osmanlı tarih ve kültürüne ili kin dü ünceleri ortaya koydu u 

eserleri ı ı ında de erlendirilmeye çalı ılacaktır. 

                                                           

 



Yrd. Doç. Dr., TOBB ETÜ, Avrasya Çalı maları Merkezi Müdürü.

 



  

 

- 279 - 



Vasili Dimitriyeviç Smirnov 27 Haziran 1846’da Rusya’nın Astrahan  ehrine ba lı Biruçya Koca 

köyünde  do du.  Babası  din  adamıydı.  Astrahan  lahiyat  Okulunu  ve  Perm  lahiyat  Seminerini 

bitirdikten sonra, 1865 yılında Petersburg  lahiyat Akademisine yazıldı. Burada bir yıl okuduktan sonra 

Petersburg Üniversitesine ba lı me hur Do u Dilleri Fakültesine geçti. 

 

 Smirnov bu geçi in sebebini bir yazısında  öyle açıklar: “Bilindi i gibi, ayrı eyaletlerin birbirine 



kom u  ehirlerinde ya amak, burada ya ayan Ruslar için  çocukluktan ba layarak, ba ka ırktan gelen 

vatanda larının dillerine kar ı bir ilgi ve merak sebebi olmu tur.”  Smirnov’un  lahiyat Okulunda aldı ı 

e itim  onun  Ön  Asya’ya  yani  Hristiyanlı ın  do du u  topraklara  olan  ilgisini  de  arttırmı tır 

(Tveritinova, 1971: 106). 

 

19. yüzyılın ikinci yarısı Rusya’da do uya ilginin arttı ı bir dönemdir. Bu dönemde Rus bilim 



dilinde  “do u”  denince  sadece  Rusya’nın  do usunda  kalan  topraklar  de il,  Ma rib  ve  Ortado u 

ülkeleri  de  kastedilmektedir.  Bunun  sebebi  Rus  arkiyatçılı ının  köklerinin  Batı  arkiyatçılı ına 

dayanıyor  olmasıdır.  Bu  dönemde  do u  ile  ilgili  meselelerle  sadece  arkiyatçılar  de il,  diplomatlar, 

askerler, seyyahlar ve gazeteciler de ilgilenmi lerdir. Osmanlı Devleti ile ilgili en çok ele alınan konular 

arasında  ise,  Osmanlı  Devletinin  gerileme  sebepleri,  ayaklanmalar  ve  günlük  hayat  gibi  konular  yer 

alıyordu. 

 

Vasili  Smirnov  1871  yılında  Arapça-Farsça-Türkçe  Bölümünü  “Altın  Madalya”  derecesi  ile 



bitirdi.    Smirnov’un  bitirme  tezi    “Mo ol  Hâkimiyetinin  Rusya’da  Bıraktı ı  Etkinin,  Özellikle  Dil 

Sahasındaki  Etkinin Ara tırılması”   idi.  Bitirme  tezini inceleyen hocalarında  biri Smirnov  için  unları 

yazıyordu:  “Hiç  üphesiz  ki  tarihe  kar ı  do u tan  gelen  mükemmel  bir  kabiliyet.  E er  kaybolup 

gitmezse,  ülkesine  eref  getirecek,  çok  faydalar  sa layacaktır.”    Bu  ba arılı  çalı manın  ardından 

Smirnov’a  kürsüde  kalıp  kariyer  yapması  teklif  edilir.  Smirnov  bu  bunu  kabul  eder.  Dönemin  en 

me hur Türkologları V. V. Grigoryev  ve  . N.  Berezin, Smirnov’a bu dönemde hocalık yapacaklardır 

(Gardlevski, 1968: 409). 

 

1873 yılında aynı fakültede yüksek lisansını tamamlayan Smirnov’un tezi “Gümürcineli Koçu 



Bey ve 17. yy.’ın Di er Osmanlı Yazarlarına Göre Türkiye’nin Gerileme Sebepleri” ba lı ını ta ıyordu.  

Smirnov  bu  çalı masını  birinci  elden  Osmanlı  kaynaklarına  dayandırıyordu.  Tezde  incelenen  temel 

problem 17. yy Türk tarihçilerinin politik ve felsefi görü lerini incelemek devlet düzeninin temellerini ve 

Türklerin toplumsal hayatını analiz ederek, Osmanlı Devletini yıkılı a götüren sebeplerin ara tırılması 

idi (Smirnov, 1905: 298). 

 

Vasili Smirnov’un danı manı (ve en sevdi i hocası) Vasili Grigoryev konunun önemini  öyle 



açıklıyordu: “Bir yandan tez yazarının seçilen ülkeyi ne kadar iyi bildi inin gösteriyor, di er yandan 

sosyologlara  ö retici  bir  ders  vererek,  devlet  aygıtının  çürümesinin  sebebinin,  17.  yy.  da  idarenin 

yabancılarla dolup ta ması oldu unu gösteriyor.” (Gardlevski, 1968: 409). 

 

 Smirnov’a  göre  meselenin  özü  uydu:  Türkiye’nin  yaptı ı  bütün  sava larda  isteyen  herkes 



sava a  katılabilirdi.  Her  taraftan  gelen  sava çılar  “kılıçları  kölele tirilinceye”  veya  yeterli  serveti  elde 

edinceye kadar  slam inancı için sava ıyorlardı. Süvariler Kürtler, Çerkezler,  Türkmenler, Tatarlar ve 

Küçük  Asya  halkında  olu uyordu.  Kim  slam’ı  kabul  ederse  o  Türk  sayılıyordu.  Aynı  durum 

donanmanın  in asında  da  oldu.  hsan  ve  ganimet  vaadiyle,  Akdeniz  çevresindeki  bütün  ülkelerden 

Türkiye’ye  akın  oldu.  talyanlar,  Araplar,  Avusturyalılar  ve  Fransızlar.  Bunlar  slam’ı  kabul  ederek 

Sultanın tebası haline geldiler. 

 

Rusya  ya  da  Avusturya  tebası  olmak  istemeyen  pek  çok  Polonyalı  da  yüksek  memuriyet 



umuduyla Osmanlı topraklarına göç etti. Bazıları divana kadar yükselerek üst düzey devlet memuru ya 

da  bürokrat  oldu.  Farklı  etnik  kökenden  gelen  insanlar  Osmanlı  toplumunun  içinde  eriyerek  Türkçe 

konu ur hale geldiler. Tabi ki dinleri de  slam oldu. 

 

Donanmaya  çe itli  ülkelerden  gelen  ( talyanlar,  Yunanlılar,  Berberiler,  Hollandalılar, 



Norveçliler  vs.)  hiçbir  inancı  kanunu  olmayan  serseriler,  maceracılar  ve  korsanlar  toplandı.  Bunlar 

Müslüman olduklarını söylediler. Ancak  arap içmeye de devam ettiler. Ba arılı seferler yapıp ganimet 




  

 

- 280 - 



ve çok sayıda esir kadın elde ettiler. Ve onlarla evlendiler. Onların çocukları da Türk sayıldı. Böylece 

Türk Devleti, küçük bir beylikten tamamen farklı bir Akdeniz gücü haline geldi. 

 

16. yy. dan itibaren Türkler herhangi bir meslek ya da askerlikte uzmanlı ı olan herkesi devlet 



hizmetine kabul eder oldular. Bunun sonuçlarını ise ancak yüz sene sonra fark edebildiler.  

Bu  dönmelerin  bir  kısmı  enerji  dolu  ve  topluma  fayda  sa layan  insanlardı.  Bazıları  ise 

ya ayabilecekleri huzurlu bir kasabadan ba ka bir  ey aramıyorlardı. Bunlar Osmanlı toplumunun etnik 

yapısını bozdu. Gerçek Türkler bir etnik gruba indirgenerek kendi ülkelerinde ezilen bir toplum haline 

getirildiler.  Yabancıların  bu  yükseli i  toplumda  Türklere  has  tepki  ve  davranı   tarzını  bozdu.  Bu  ise 

kendini  vezirler,  kadılar  ve  di er  devlet  memurları  arasında  rü vetin  yaygınla ması,  ordunun 

bozulması ve ekonominin gerilemesinde gösterdi. 

Osmanlı  mparatorlu u  ülkedeki  yabancıların  bu  artı ı  sebebiyle  17.  yüzyılda  gerilemeye 

ba ladı. Osmanlı yazarlarına göre, diyor Smirnov, yabancıların bu yo un akımı ve hayatın her sahasına 

sızmaları devletin yıkılmasına sebep oldu (Smirnov, 1873: 261). 

Türkçe kaynaklar üzerinde yaptı ı çalı malar ve çeviriler Smirnov üzerinde derin izler bıraktı.  

Smirnov, Türkiye ve Rusya arasında paralellikler de buluyordu. Mesela, 1. Petro zamanından itibaren 

Rusya’da  da  devlet  hizmetine  pek  çok  yabancı  kabul  edilmi ti.  Bu  ise,  Rus  toplumunun  yapısını 

bozuyordu.  Kimi  ça da ları  gibi  o  da  imparatorluk  içindeki  Rus  olmayan  halkların  Rusla tırılmasını 

savunuyordu. 

Vasili  Smirnov  1873  yılında  Petersburg  Üniversitesi’ne  doçent  olarak  seçildi.  1922  yılından 

ölümüne  kadar  burada  tam  49  yıl  görev  yaptı.  Burada  Türk  Edebiyatı  ve  Tarihi,  Türkçe  ve  Türkiye 

Tarihi dersleri verdi. Yakla ık yarım asırlık kariyerinde hemen hemen hiç kesintisiz olarak Üniversite’de 

verdi i  derslerin  ba ında  Osmanlı  Türkçesi  dersi  geliyordu.  Derste  gramer  konularının  yanı  sıra, 

kolaydan zora do ru Osmanlıca metinlerin okunması ö retiliyordu (Pılyev, 2009: 97). 

O dönemde  arkiyat enstitülerinde en az üç yabancı dil ö retiliyordu. Örne in, Yakın ve Orta 

Do u  Tarihi  kürsüsünde  okuyan  bir  ö renci  Türkçe,  Arapça  ve  Farsça  ö renmek  zorundaydı.  Aynı 

zamanda bu üç dilin kültür ve tarihi ile alakalı dersler de alıyordu. Dolayısıyla yeti en tarihçiler tek bir 

dalda  de il,  örne in  hem  Osmanlı,  hem  de  Arap  ve  ran  tarihi  ve  kültürü  sahalarında  uzmanla mı  

oluyorlardı.  Böylece  kültürleri  kar ıla tırmalı  olarak  inceleyebiliyorlardı.  Ancak  belli  bir  sahada 

uzmanla maları mümkün olmuyordu.  

 Smirnov  ise  çalı malarını  tek  sahada,  Osmanlı  üzerinde  yo unla tırdı.  Kendisinden  sonra 

gelen tarihçiler tarafından ilk “Osmanist” olarak nitelenen Smirnov, Türkoloji gelene ini bu do rultuda 

etkiledi.  Smirnov’un  “Türk  Medeniyeti”  (1870),    “Ki ilerle  Resmi  Türkiye”  (1875)  gibi  eserleri  sadece 

Osmanlı  üzerine yo unla manın  sonucudur.    Smirnov’dan  sonra Rusya’da Osmanistika sınırları daha 

belirli ve dar bir hale geldi. 

 Vasili  Smirnov  Türkiye’yi  biliyor  ve  yakından  takip  ediyordu.  Türkiye’ye  ilk  seyahatini 

1875’de, sonuncusunu ise 1911’de yaptı. Her seyahatinde beraberinde buldu u elyazmalarını ve yeni 

çıkan eserleri getiriyordu. Kimi zaman bunları Türkiye’ye giden muhabirler ya da tanıdıkları vasıtasıyla 

getirtiyordu. Böylece çok de erli bir Osmanlıca eserler koleksiyonu olu turdu (Gardlevski, 1968: 409). 

 Smirnov halk edebiyatının dilinden çok etkilenmi ti. “Kırk Vezirler Hikâyesi” ve “Nasreddin 

Hoca’nın  Fıkraları”nı  Rusça  olarak  yayınladı.  Onun  çevirileri  sayesinde  Rus  okuyucuları  Hazerfan 

Ahmet Çelebi, Kâtip Çelebi ve Selanikli ile tanı tı. 

Ara tırmalarının  genel  amacını  “Osmanlı’nın  iç  tarihini  anlamak”  olarak  tarif  ediyordu 

(Smirnov,  1873:  111).  Bunun  için  slam’ın  bu  imparatorlu un  kurulmasındaki  yerini  ara tırdı.  “Hiç 

üphe yok ki  slam, Türkiye’nin devlet ve toplum yapısında bütün alanlara en yüksek derecede nüfuz 

etmi tir. Devlet ve toplum yapısının bütün kurumlarında ayırt edici kriter Osmanlı Devleti’nin bir üyesi 

olmaktır.  Ki isel  ve  toplumsal  hayatla  ilgili  pek  çok  kural  ve  kanunun  temelinde  Muhammed’in 

ö retileri yatar. Fakat di er taraftan Türkiye ve onun temsil etti i inancı, dini bütün bir Müslümanlık, 




  

 

- 281 - 



yani  bir  ö retinin  cisimlenmi   ekli  olarak,  Muhammed’in  ve  O’nun  arkada larının  a zından  çıktı ı 

ekliyle oldu unu kabul etmek de yanlı  olur. Dünyada fiziki ve sosyal  artlar ile ona inananlara ba lı 

olarak de i memi  tek bir inanç yoktur.” (Smirnov, 1878: 278). 

 Rus  tarihçili inde  ilk  defa  Smirnov  Osmanlı  Devleti’nin  tamamen  teokratik  bir  devlet 

oldu u  görü üne  kar ı  çıktı.  Ayrıca  ona  göre  Türk  Sultanları  evrensel  anlamda  bütün  Sünni 

Müslümanların  halifesi  de ildi.    Smirnov’a  göre  o  dönemin  Türk  yazarları  “Halife”  unvanını 

büyüklük manasının dı ında kullanmamı lardı. “Nasıl ki Avrupalılar arasında ta ıdıkları unvanın 

ifade  etti i  manayı  temsil  etmekten  uzak  pek  çok  insan  varsa,    Türk  Sultanlarının  da  inancın 

liderli i  de il  de,  Müslümanların  hükümdarlı ı  anlamında  halife  unvanını  kendilerine  mal 

etmelerinde  hiç  bir  a ırtıcılık  yoktur.  Türkler  sultanları  sadece  devletin  temsilcisi  ve  adaletin 

koruyucusu gözüyle görmü lerdir (Smirnov, 1873: 112). 

Osmanlı yazarlarının anlattıklarına dayanarak, Türk toplumunun sosyal yapısı üzerine yazdı 

ve o güne kadar genel kabul görmü  dü üncelere kar ı çıktı.  Smirnov’un ça da ları  öyle yazıyorlardı: 

“Türkiye,  Avrupalılar  için  siyasi  bir  istisnadır.  Burada  sınıf  yoktur,  asiller  yoktur,  ruhbanlar  yoktur,  

küçük burjuvazi yoktur, sürgün yoktur…” (Tveritinova, 1974: 108). 

 Smirnov’a  göre  Osmanlı  toplumu  iki  sınıftan  olu uyordu.  Üstte  askeriye  ve  ilmiye  vardı. 

Bunlar  u  veya  bu  ekilde  devlet  idaresiyle  ilgiliydiler.  Altta  ise  ehirliler  ve  göçmenler  vardı.  Bu 

ikinciler  devleti  idare  eden  birinci  grubun  çıkardı ı  kanunlara  uymak  zorundaydılar.  Devletin  temel 

geliri ise topra a ba lı bu ikinci gruptan elde edilen vergilerdi (Smirnov, 1873: 214). 

Smirnov’a göre, gerileme dönemi Osmanlı literatürü devletin temellerinin çözülme keyfiyetini 

ortaya  koyuyordu.  Zenginlik  ve  güç  tek  bir  grubun,  hâkim  “feodal  bürokratik”  üst  sınıfın  elinde 

toplanmı tı. Sultanın verdi i imtiyazlar  u veya bu grup için hâkimiyet mücadelesinde birer araçtılar. 

Di er taraftan bu süreci köylünün ve  ehirli zanaatkârların hâkimiyet altına alınması ve sömürülmesi 

takip etti. Köylünün buna cevabı sahip oldukları ve kanunen ba lı oldukları topraktan kaçı  ve isyan 

eklinde oldu. Sık sık bu isyanlara küçük feodal sipahiler de karı ıyor ve bunların yerini daha sadakatle 

hizmet edecek insanlar alıyordu.  

Smirnov  1875  yılında  stanbul’a  ilk  ziyaretinden  itibaren  Rus  tarihi  ile  ilgili  kaynakları 

toplamaya ba ladı. Bu ziyaretlerinde en çok bulunmayı sevdi i yerler  stanbul kütüphaneleri idi. Sadece 

1892  yılında  stanbul’a  yaptı ı  ziyarette  Arapça,  Farsça  ve  Türkçe  75  el  yazmasını  satın  alarak  St. 

Petersburg Devlet Kütüphanesine kazandırdı. Bu dönemde Kırım’ın Rusya’ya geçi inin yüzüncü yılının 

yakla ması  Smirnov’un  tez  konusu  belirlemesinde  etkili  oldu.  Smirnov  çalı malarına  Simferopol’de 

devam etti. 1886 yılında Simferopol Ar ivi’nde çalı ırken, Kırım’ın Osmanlı hâkimiyetinde bulundu u 

döneme  ait,  “bir  hazine  de erinde”  kabul  etti i  “Kazasker  Defteri”ni  buldu.  Bu  defterde  Kırım  ile 

Osmanlı Devleti arasında yapılan ve Kırım’ın siyasi, ekonomik ve sosyal tarihine ı ık tutan yazı maları 

buldu. Resmi makamlara yazarak bu belgeyi St. Petersburg Devlet Kütüphanesi’ne ta ınmasını sa ladı. 

Bu belgeleri Smirnov de i ik çalı malarında kullandı. 

Uzun  yıllar  süren  çalı malarının  sonucu  olarak  Smirnov,  1884  yılında  “Osmanlı  Egemenli i 

Altında  Kırım  Hanlıkları,  18.yy  Ba larına  Kadar”  (Smirnov,  1887b)  adlı  çalı masını  tamamlayarak 

profesör ünvanını alır. Dönemin tarihçileri tarafından ciddi ele tirilere maruz kaldı. Örne in, Türkolog 

V.  I.  Veselovskiy  bu  çalı ma  için  “materyaller  sistemsiz  yı ılmı ,  ele tiriler  süzülmemi ,  yorumlar 

karı ık  ve  do ru  de il”  ele tirilerini  yapıyordu.  (Lazarev,  1988:  409)  Ancak,  bu  ele tirilere  ra men 

Rusya’da bu güne kadar bu eseri a abilecek bir eser yazılabilmi  de ildir. 

Tezin ikinci bölümünü te kil eden “Osmanlı Hâkimiyeti Altında Kırım Hanlı ı, 18.Yüzyıldan 

Rusya  le  Birle mesine  Kadar”  adlı  bölümü  “Odessa  Tarih  ve  Antik  Ça   Notları”  dergisinde  basıldı 

(Smirnov, 1889a: 152-403). 

Smirnov uzun yıllar Kırım tarihi üzerine çalı maya devam etti. Konuyla ilgili pek çok orjinal 

kayna ı inceledi. 1917 de Bilimler Akademisi’ne Kemal Hoca tarafından yazılan ve Kırım Hanı Sahip 



  

 

- 282 - 



Giray  dönemini  anlatan  eserin  çevirisini  yapmayı  teklif  etti.  Ancak  girilen  yeni  politik  dönem 

Smirnov’un bu projeyi gerçekle tirmesine izin vermedi.  

Kırım  konusunu  Smirnov  sonraki  pek  çok  çalı masında  da  i ledi.  Do u  Tarihi  Bölümü 

Dergisinin birinci cildinde “1886 Yılı Yazında Kırım’a Yapılan Arkeolojik Gezi” hakkındaki raporunu 

yayınladı. (Smirnov, 1887a) 1913’de “Kırım Hanları ile  lgili Belgeler”i yayınladı (Smirnov, 1913). 

 

Smirnov  ya ayan  Türk  dillerini  çok  iyi  biliyordu.  Yaptı ı  seyahatlerle  bu  bilgisini 



geni letiyordu. Örne in 1889 yılında Kafkasya’ya yaptı ı gezide Kalmık Halk Edebiyatı üzerine önemli 

malzemeler topladı.  

 

Smirnov  üniversitedeki  görevinin  yanı  sıra  Sansür  daresinde  de  çalı ıyordu.  Bu  dönemde 



Çarlık rejimi sıkı bir azınlıklar politikası uyguluyordu. Rusya siyasi ve ekonomik sorunlar içindeydi. O 

yüzden  Müslüman  veya  olmayan  bütün  azınlıkların  faaliyetleri  kontrol  ediliyordu.  Smirnov’un 

buradaki görevi Rusya’daki Müslümanların tarafından yazılmı  hemen her  eyi okumaktı. “Rusya’da 

Müslümanlar Tarafından Basılan Eserler” adını ta ıyan 4 makalesini bu sırada yazdı (Smirnov, 1889b: 

97-114) . 

 

Vasili Smirnov üniversitedeki görevinin yanı sıra Petersburg’un en büyük kütüphanelerinden 



birisi  olan  Halk  Kütüphanesi’nde  (1870’lerin  ba ından  itibaren)  el  yazmaları  kolleksiyonunun 

düzenlenmesi ve katalogunun çıkartılmasında da çalı tı. “Halk Kütüphanesindeki Belgelere Göre Türk 

Kalelerinde Ele Geçirilen Notlar” adlı makalesini bu dönemde yazdı (Smirnov, 1882: 1-9). 

 

Bu sıralarda Petersburg Üniversitesi’nde Do u Bölümü’nün de ba kanı olmu tu. Kütüphanede 



Arapça,  Türkçe  ve  Farsça  el  yazmalarına  tasnif  ediyordu.  Bu  dönemde  gerek  askeri  seferler,  gerekse 

ba ı lar yoluyla  kütüphaneye pek çok  eser geldi inden tasnif i i oldukça önem arzediyordu. Ayrıca, 

diplomat  yeti tirmek  amacıyla  Dı i leri  Bakanlı ı  bünyesinde  kurulan  E itim  Bölümü’nün 

kütüphanesindeki el yazmalarının katalo u da Smirnov tarafından düzenlenmi tir (Smirnov, 1897). 

 

Vasili Dimitriyeviç e itim ve bilimsel çalı malarının yanı sıra orta dereceli okullarda müfetti lik 



yapıyor ve sansür idaresinde de çalı ıyordu. Ayrıca  ehir dumasında “glas” görevini yürütüyordu. 1920 

yılında Merkezi Ya ayan Do u Diller Enstitüsünde de dersler vermeye ba ladı. 

 

1898 yılında Paris’te yapılan 12. Uluslararası  arkiyatçılar Kongresine katılarak “Ayasofya ve 



Di er  Bizans  Eserleri  Hakkında  Türkler  Tarafından  Anlatılan  Efsaneler”  konulu  bir  tebli   sundu 

(Smirnov, 1898: 14). 

 

Smirnov  üniversitelerde  ders  kitabı  olarak  kullanılmak  üzere  “Osmanlı  Literatüründen 



Örnekler  (Mecmua-i  Müntehabat-ı  Asar-ı  Osmaniye)”  adını  ta ıyan  derlemesinin  ilk  baskısı  1891’de, 

ikinci baskısı 1903’te yapıldı. Eser, Osmanlı edebiyatı üzerine önemli de erlendirmelerin yer aldı ı bir 

giri   bölümü  ile  ba lıyor.  O  dönem  için  Avrupa’da  bir  örne i  bulunmayan  eser  Selçuklu  Devleti’nin 

tarihi ile ba lıyor daha sonra A ıkpa azade, Naima, Vasıf Efendi gibi tarihçilerin eserlerinden bölümler 

alınarak tarihi olaylar aktarılıyordu. Eserin ikinci bölümü “Edebiyat-ı Nefise” ba lı ını ta ıyor. Burada 

divan  iirinden çe itli örneklerin yanısıra Tercüme-i Telemak, Kırk Vezirler Hikâyesi gibi nesirlere de 

yer verilmi tir. Böyle bir derleme aslında Rus Türkolojisinde ilk de ildi. Daha önce de de i ik derleme 

kitapları  olu turulmu tu.  Ancak,  Smirnov  tarafından  yapılan  bu  derleme,  seçilen  metinlerin  birbirini 

tamamlar olması ve kapsayıcılı ı açısından di erlerinden ayrılmaktaydı. 

 

Kor a Kirpiçnikova tarafından hazırlanan “Genel Edebiyat Tarihi” serisi için “Türk Edebiyatı 



çin  Bir  Deneme”yi  yazdı  (Smirnov,  1891).  Ayrıca  1771–75  yılları  arasında  Rusların  eline  esir  dü en 

Muhammed Necati Efendi’nin hatıralarını Rusçaya çevirdi (Smirnov, 1894: sayı. 3, s. 113-134; sayı. 4, s. 

179-208; sayı. 5, s. 144-169). 

 

Smirnov’un çalı ma mekânı sadece üniversite de ildi. Petersburg Halk Kütüphanesi ve Asya 



Müzesi’nde de sık sık bulunurdu. O’nu kimi zaman  stanbul’da, Kırım’da, Viyana, Budape te, Paris ya 

da Londra Kütüphaneleri’nde Türk Kültür ve Tarihine ait kaynakları ara tırırken görmek mümkündü. 

Mesela; bu ara tırmalarından birinde,  ngiltere’de bir müzede 14.yüzyıla ait eski bir Türkçe el yazması 



  

 

- 283 - 



bulmu tur.  Bu  el yazması  ile ilgili, 1914  yılında  basılan çalı ması Türk  dilinin geli mesini  göstermesi 

açısından fevkalade öneme sahiptir. (Tveritinova, 1974: 107) 

 

O  dönemin  çok  tartı ılan  konularından  biri  de  Müslümanlar  tarafından  açılan  medreselerdi. 



Smirnov, Müslüman halklar arasında milli dini bir e itimin verildi i medreselerin yayılmasına kar ıydı. 

O’na göre medreseler laik devlet okullarının ülke çapında yayılmasına engel olmaktaydı. Milli-dini bir 

e itim, dini fanatizmin  do masına, bu milletlerin Ruslar’dan yabancıla masına sebep olmaktaydı. Bu 

yüzden o da D.  . Mendeliyev, V. V. Rozanov gibi bu milletlerin Rusla tırılması fikrini savunmaktaydı. 

Bu konuyu “Tatar Halk Okulları  çin Kullanılan Rusça Kitaplar Hakkında Birkaç Söz” (Smirnov, 1877) 

ve “Müslümanların Okul E itimi Meselesine Dair” (Smirnov, 1882: s. 7) adlı makalelerinde ele alır. 

 

Sonuç 

1917 devrimi oldu unda Smirnov artık ya lanmı  ve kö esine çekilmi ti. Devrimle gelen yeni 

rejim ona göre de ildi. Hayatı  boyunca Çarlık rejimine ba lı  kalmı tı. Eserlerinde  az yorum yaparak 

tarafsız  olmaya  çalı tı.  Dönemin  Rus  bakı   açısına  sahipti.  Eserlerinde  olmasa  bile,  çalı tı ı  resmi 

görevlerde  Rus  emperyal  bakı   açısını  hep  çalı malarına  yansıttı.  Rus  olmayan  milletlerin 

asimilasyonunu savundu. Bu  ekliyle, her ne kadar kendisi Sovyet rejimini benimseyememi  olsa da, 

Sovyet rejimi onun  arkiyatçılık ve Türkoloji anlayı ını çok rahat benimseyebildi. Bunda Çarlık rejimi ile 

Sovyet  rejiminin  Rus  olmayan  milletler  konusunda  ortak  bir  bakı a  sahip  olmaları  yatmaktaydı. Her 

ikisi rejim de Rus olmayanların Rus kültürü içerisinde asimilasyonunu hedefliyordu. Yeni Sovyet rejimi 

Çarlık  dönemi  akademisyen  ve  yazarlarının  pek  ço unu  “burjuva  aydını”  diye  nitelendirip,  bu 

aydınları  ve  eserlerini  dı larken,  Smirnov  ve  eserleri  bu  sınıflamanın  dı ında  tutuldu.  Bu  yüzden 

Smirnov ekolü Sovyet Türkolojisine yön vermek gibi tarihi bir misyon da üstlendi.  

Hiç  üphesiz ki, Smirnov ülkesini seven bir vatanperver, aktif bir sansürcü, yorulmak bilmeyen 

bir  hoca  ve  ara tırmacıydı.  Akademik  çalı malarda  derinle irken,  dü üncelerini  devlet  kurumlarında 

hayata geçirmeye çalı tı. Devlet kurumlarında elde etti i bilgi ve tecrübeyi ise akademik çalı malarına 

yansıttı. Bu yönüyle Smirnov, hem teorisi hem de prati i olan bir akademisyen oldu. Yaptı ı çalı malar 

ile Rus  Türkolojisinin yönünü de i tirdi. Rusya’da sadece Osmanlı üzerine yo unla arak  bir gelenek 

olu turdu. Geride bıraktı ı eserler Rus Türkoloji içinde Osmanistika/Osmanlı Çalı maları gelene inde 

hala önemli bir yere sahiptir. 

 

KAYNAKÇA 

GARDLEVSK , V. A. (1968). Pameti V. D.  Smirnova (1846-1922),  zbrannıye Soçineniye Gardlevskova, T. 4, Moskova: Nauka. 

LAZAREV, M. S. (1988). Slava O Masterah, Moskova: Nauka. 

PILYEV  A.  .  (2009).  “Osmancki  Yazık  v  St.  Petergurgskam  Universitete”,  Otoçesvennaya  Osmanistika  i  Türkologiya,  Pub. 

Kazanski Goc. Un.,  s. 97-103. 

SM RNOV,  V.  D.  (1873).  “Koçibey  Gümürcinskova  i  Drugiye  Osmanskiye  Pisateli  XVII.  Veka  o  Priçinah  Upadka  Turtsii”,  St. 

Peterburg. 

SM RNOV V. D. (1877). “Hiyeskolka Slov Ob Uçebnikah Ruskova Yazıka Dilya Tatarskih       Narodnıh  kol”, Jurnal Ministerstva 



Harodnova Prosve eniya, S. 1. 

SM RNOV, V. D.  (1878). Stambul un das moderne Türkenthum. Politische, sociale und biographische Bilder, von einem Osmanen, Leipzig. 

SM RNOV V. D. (1882). “Po Vaprosu O  kolnom Abrazavaniye  narodsev-Müsülman” Jurnal Ministerstva Harodnova Prosve eniye, S. 

7.

 



SM RNOV, V. D. (1884).  “Hadpisi, Bıv ih Ha Turyetkih Krepostyah, Hıhiye Hahodiya ihsa vı Publiçnoi Biblioteke”, Otçet  PB za 

1882 g., St. Peterburg. 

SM RNOV, V. D. (1887a). “Arheologiçeskaya Ekskursiya Letom 1886 Goda v Kırım”, Zapiski Vastoçnova Otdeleniye  mperatorskova 



Rassiiskova Arheologiçeskova Ob estva, c. 1, s. 273-302. 

SM RNOV, V.  D. (1887b). Kırımskaya Hanstva Pod Verhovenstva ottomankoi Portı Do Naçala XVIII veka, St. Petersburg. 

SM RNOV, V. D. (1889a), “Kırımskaya  Hanstva  Pod  Verhovenstvam  Ottomankoi  Portı  v  XVIII  v.  Do Prisayedineniye  vo k 

Rossii”, Zapisi Odeskaya Ob estva  storii i Drevnısti, c. 15, s. 152-403. 

SM RNOV,  V.  D.  (1889b).  “Müsülmanskoe  Peçatnoe  zdaniye  v  Rassii”,  Zapiski  Vastoçnova  Otdeleniya  mperatorskova  Rassiiskova 

Arheologiçeskova Ob estva, c. 3, s. 97-114.  Smirnov bu konunun devamını daha sonraki yıllarda da aynı dergide yazmı tır. Bk. Yıl 

1891, c. 5, s. 139-145, yıl 1893, c.7, sh. 389-393, yıl 1893, c. 8, sh. 195-201. 

SM RNOV,  V.  D.  (1891).  “Oçerki  istorii  Osmanskoi  literaturı”,  Vı  Vsa  Ob ei  storiyi  Literaturı,  red.  V.  F.  KOR A,  A.  . 

K RP ÇN KOVA, c. 4, St. Petersburg,  s. 425-584. 




  

 

- 284 - 



SM RNOV V. D. (1894). “Zapiski Muhammed Necati Efendi, Turetkova Plennova v Rassii Vı 1771-1775 gg.”, Jurnal Ruskaya Starina

S. 3, s. 113-134; S. 4, s. 179-208; S. 5, s. 144-169. 

SM RNOV V. D. (1897).  Manuscrits turces de l’institute de Languages Orıentales, St. Peterburg. 

SM RNOV, V. D. (1898). Turiyetkie Legend O Svitoi Sofii I O Drugih Bizanteiskih Derevnestiyah”,  St. Peterburg.  

SM RNOV V. D. (1909). Materialı Dilya  storii Fakultiyeta Vastoçnıh Yazıkov, St. Peterburg. 

SM RNOV, V. D. (1913).  Kırımsko-Hamskiye Gramatı, Simferapol. 

SM RNOV, V. D. (1915). “Turyetskii Rukopis Britanskoi Müzei 14. veka”, Zapiski Vastoçnova Otdeleniye  mperatorskova Rassiiskova 

Arheologiçeskova Ob estva, c. 22, s. 13-14. 

TVER T NOVA, A. S. (1974). “Vasili Dimitriyeviç  Smirnov,  storik Turtsii”, Sovyetskaya Türkologiya, S. 4, s

105-114. 



 

 

 



Yüklə 159,58 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə