Cilt / Volume sayı / Issue Nisan / April 2017 Sayfa / Pages 5-48

Ali Fehmi Ünal | Bilçin Tak Meydan

Yönetim ve Organizasyon Araştırmaları Dergisi | Journal of Management & Organization Studies

30

len ipsatif ölçümlerde kullanılmasının daha doğru olduğuna dair tartışmalar yer 

almaktadır (Meglino ve Ravlin, 1998). 

Sonuç olarak birinci araştırmanın bulguları, uyum değişkenleri aynı denek-

lerden farklı yöntemlerle toplandığı ve farklı tekniklerle analiz edildiğinde ör-

gütsel özdeşleşme ve örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkileri açısından 

sonuçların örtüşmediğini göstermektedir. Bu durum araştırma tasarımı aşama-

sında kuramsal varsayımlar, ölçüm ve analiz yaklaşımlarının tutarlı şekilde belir-

lenmesinin önemini ampirik olarak desteklemektedir. Bu bulgulardan hareketle 

örneğin, birey ve örgüt profilleri arasındaki fark hangi yönde olursa olsun bunun bir 

uyumsuzluğa işaret edeceğini ve bu uyumsuzluğun da örgütsel özdeşleme ve örgütsel 

vatandaşlık davranışı üzerinde negatif etkisi olacağını varsayarak hipotez kuran bir 

araştırmacının, uyum değişkenini fark yöntemiyle hesaplamasının, farkında ol-

mayarak farklı varsayımlara dayanan bir ilişkiye dair hipotezi test etmesine yol 

açacağını söylemek mümkündür. Bu durumun daha sonra  hipotez testi sonuç-

larının da yanlış yorumlanmasına ve anlamlı istatistiksel sonuçlar aslında farklı 

bir hipotezi desteklediği halde araştırmacının kendi hipotezlerinin desteklendiği 

kanısına varmasına sebep olacağı açıktır.       

Birinci çalışmanın iki kısıtı söz konusudur. Bunlardan ilki veri setinde ideal 

örgüt skorları mevcut örgüt skorundan düşük olan sadece beş denek olduğu için 

mutlak fark yönteminin dayandığı varsayımların test edilememiş olmasıdır.  Di-

ğeri ise atomistik uyumun ‘çok seviyeli’ olarak ölçülmesi nedeniyle polinomiyal 

regresyon (Edwards, 1996) yöntemi de kullanarak karşılaştırma yapma imkanı 

bulunamamış olmasıdır. Belirtilen iki kısıt, ikinci araştırmanın tasarımında dik-

kate alınmıştır.     

İkinci Çalışma

Prosedür ve Örneklem

İkinci çalışmada atomistik ve molar yaklaşımla ölçümler gerçekleştirilmiştir. Ato-

mistik yaklaşımla birey-örgüt uyumunun ölçümünde -ilk çalışmadan farklı ola-

rak- bu kez birey seviyesinde ölçüm yapılmıştır. Bir diğer ifade ile denekler, değer 

profili açısından hem mensubu oldukları örgütü ve hem de idealize ettikleri örgü-

tü değerlendirmişlerdir. Böylece, analiz yöntemi olarak korelasyon ve fark hesap-

lamanın yanı sıra polinomiyal regresyonun kullanılması da mümkün olmuştur. 

Bu çalışma kapsamında ayrıca molar yaklaşımla da uyum ölçülmüş ve deneklerin 

---

Davranış Araştırmalarında Kuram, Ölçüm ve Analiz Yöntemi Birlikteliğinin Önemi:  

Birey-Örgüt Uyumu Üzerine Ampirik Bir Çalışma

Cilt / Volume 2      Sayı / Issue 1      Nisan / April 2017

31

kendilerini çalıştıkları örgüt ile ne ölçüde uyumlu gördüklerini ‘genel olarak’ de-

ğerlendirmeleri istenmiştir (Cable ve DeRue, 2002). Bağımlı değişkenler olarak 

örgütsel özdeşleşme ve örgütten ayrılma niyeti; kontrol değişkenleri olarak da yaş, 

eğitim, cinsiyet ve pozisyon analizlere dahil edilmiştir. 

Veriler bir süper market zincirinde çalışmakta olan 189 denekten toplan-

mıştır. Ancak soru formlarındaki eksik veriler nedeniyle 93 soru kağıdı analize 

elverişli bulunmuştur. Örneklemin %50’si lise, %32’si üniversite mezunudur.  

%46’sı kadındır ve  %71’i bir yıl ve üzerinde örgütsel kıdeme sahiptir. Örnek-

lemin %10’u ilk kademe amir pozisyonunda ve %70’i  25-35 yaş aralığında yer 

almaktadır. 

Ölçekler ve Değişkenler

Örgüt Kültür Profil Ölçeği

Bu çalışmada da birey-çevre uyumu açısından atomistik yaklaşım benimsenmiştir 

ancak bu kez tek düzeyli ölçüm yapılmıştır. İlk çalışmada hatırlanacağı gibi örgüt 

ve birey olmak üzere çok-seviyeli ölçüm yaklaşımı tercih edilmişti. Bu çalışmada 

deneklerin aynı soru formunda yer alan değerler setini kullanarak tercih ettikleri/

idealize ettikleri örgüt profili ile halen çalışmakta oldukları örgütün kültür pro-

filini değerlendirmeleri istenmiştir. Ölçüm aracı olarak ilk çalışmada açıklanan 

ÖKP ölçeğinin (Cable ve Judge, 1996) Türkçe versiyonu kullanılmıştır. 

Bu kapsamda elde edilen veri setleri kullanılarak - birinci çalışmada oldu-

ğu gibi- genel kabul gören birey-örgüt uyumu hesaplama yöntemleri aracılığıyla 

uyum-korelasyon, uyum-fark ve uyum-mutlak fark değişkenleri hesaplanmıştır. 

Diğer taraftan polinomiyal regresyon analizleri hesaplanan bir uyum skoruna da-

yalı olarak yürütülmediği için mevcut örgüt kültür profili ve ideal örgüt kültür 

profili iki ayrı değişken olarak analizlere dahil edilmiştir.

Algılanan Birey-Örgüt Uyumu Ölçeği (Molar Uyum)

Deneklerin  kendilerini çalıştıkları örgüt ile ne ölçüde uyumlu gördüklerini öl-

çen üç maddelik Molar Uyum Ölçeği’nin (Cable ve Judge, 1996; Cable ve De 

Rue, 2002) bu çalışmanın yazarları tarafında Türkçe’ye çeviri-geri çeviri yönte-

miyle elde edilen versiyonu kullanılmıştır. Ölçekteki ifadeler şunlardır: “Benim 

hayatta değer verdiğim şeyler çalıştığım firmanın değer verdikleri ile uyum sağlı-

---

Ali Fehmi Ünal | Bilçin Tak Meydan

Yönetim ve Organizasyon Araştırmaları Dergisi | Journal of Management & Organization Studies

32

yor”; “Kendi değerlerim ile çalıştığım firmanın değerleri ve kültürü örtüşüyor”; 

“Kendi değerlerim ile is arkadaşlarımın değerleri örtüşüyor”. 1 = “Kesinlikle ka-

tılmıyorum” ve 5 = “Kesinlikle katılıyorum” aralığında beşli Likert tipi değerleme 

skalası kullanılmıştır. Açıklayıcı faktör analizine göre  tek faktörlü yapı toplam 

varyansın %64’ünü açıklamaktadır (a = 0,71). Ölçeğin yapı geçerliliğine ilişkin 

analizler aşağıda raporlanmıştır. Bu prosedür ile elde edilen veri seti kullanılarak 

uyum-molar değişkeni hesaplanmış ve analizlere dahil edilmiştir.

Örgütsel Özdeşleşme Ölçeği

Birinci çalışmada da kullanılan,  Mael ve Asforth (1991) tarafından geliştirilen öl-

çek (Tak, 2009) kullanılmıştır. Açıklayıcı faktör analizi, bu veri setinde altı mad-

delik tek faktörlü yapının toplam varyansın %66’sını açıkladığını göstermektedir 

(a = 0,90).

Örgütten Ayrılma Niyeti

Örgütten ayrılma niyeti Meyer ve diğerleri (1993) tarafından geliştirilen üç soru-

luk özgün ölçeğin Türkçe tercüme versiyonu (Tak vd. 2008) kullanılarak ölçül-

müştür. 1 = “Kesinlikle katılmıyorum” ve 5 = “Kesinlikle katılıyorum” aralığında 

beşli Likert tipi değerleme skalası kullanılmıştır. Açıklayıcı faktör analizi sonuçla-

rına göre tek faktörlü yapı toplam varyansın %65’ini açıklamaktadır (a = 0,74). 

Örnek ifade “Önümüzdeki yıl içinde iş değiştirmeyi düşünüyorum” şeklindedir.

Kontrol Değişkenleri

Yaş, cinsiyet, örgütsel pozisyon ve eğitim seviyeleri kontrol değişkenleri olarak 

analizlerde yer almıştır.

Analiz ve Bulgular 

Doğrulayıcı Faktör Analizi

Molar birey-örgüt uyumu ve bağımlı değişkenler olan örgütsel özdeşleşme ve ör-

gütten ayrılma niyeti verileri cevaplayıcıların kendi beyanlarına dayandığı için 

bir araştırma tasarımı problemi olarak kabul edilen ortak yöntem varyansına 

(‘common method variance’) dair bir endişe ortaya çıkmıştır (Podsokoff ve Organ, 

1986; Podsakoff vd., 2003). Bu endişeyi gidermek üzere iç içe modeller yaklaşı-

---