Ci tədris ILI Fənn: Klinik psixologiya
Yüklə 456,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Semestr: I semestr Müəllim: Dos.N.Z.Çələbiyev Mövzu 15. Psixoanalitik yönümlü dərin psixoloji terapiya üsulları Plan
- “Problemli uşaqlarla
- “Psixoterapiya və məsləhətlər”
- “Qeyri-direktiv
- Amerika alimləri müasir psixoterapiyanı aşağıdakı formalara ayırır
- I.Hipnoz və təlqinə əsaslanan üsullar
- III.Real şəraitə uyğun, hal-hazırkı problemlərin həllinə yönəlmiş psixoterapiya üsulları
- Hipnoz və təlqinə əsaslanan üsullar
- :”Hipnoz xüsusi psixoterapiya metodu olmaqla həkim-xəstə münasibətlərini tənzim edən vasitədir. Psixiatriya təcrübəsində hipnoz yaxşı
- “Hipnoz başqası tərəfindən verbal və digər stimüllara qarşı yaradılan diqqətin qısamüddətli yayınması vəziyyətidir. Bu fenomenlər adi halda
- 1.Tənqidə yönəlmiş –ekspressiv üsul. 2.Davametdirici (münasibət) üsul.
- Hipnozetmə texnikası
| 1
Fənn: Klinik psixologiya İxtisas: Təhsildə sosial-psixoloji xidmət Kurs: III kurs Semestr: I semestr Müəllim: Dos.N.Z.Çələbiyev Mövzu 15. Psixoanalitik yönümlü dərin psixoloji terapiya üsulları Plan: 1.K.Rocesin pasiyentə yönələn terapiyası. 2. Psixoterapiyanın formaları və tətbiqi qaydaları. 3. Hipnoz və təlqinə əsaslanan üsullar. 4. Hipnozetmə texnikası.
1.
Bayramov Ə.S. Şəxsiyyətin təşəkkülünün aktual psixoloji problemləri, Bakı, 1981. 2.
məsələləri, ADU, 1985. 3.
İsmayılov N.V.,İsmayılov F.N. Tibbi psixologiya və psixoterapiya. “Maarif” nəşriyyatı, Bakı, 2002. 4.
(dərslik) 2-ci nəşr, Bakı, 2008. 5.
İsmayılov N.V. Psixiatriya, Bakı, 1998. 6.
Şəfiyeva E.İ. Uşaqlarda anomal psixi inkişaf. Bakı, 1997. 7.
Метделевич В.Д. Клиническая и медицинская психология. Практическое руководство.M., 1998. 8.Həsənov.M.İ., Məhkəmə psixiatriyası, “Plyus” nəşriyyatı, Moskva,1997. Karl Rocers 1902-ci ildə ABŞ-ın İllinoys ştatının Ouk-Park şəhərində ruhani ailəsində anadan olmuşdur.Ruhani ailəsinin sərt qayda-qanunları altında tərbiyələnən Rocers yalnız universitetdə oxuduğu illərdə əsl həyatın nə demək olduğunu başa düşür. Kolumbiya universitetinin psixologiya fakültəsini bitirdikdən
2
sonra Nyu-York yaxınlığında çətin tərbiyə olunan uşaq və yeniyetmələr mərkəzində çalışır. Onun psixologiya və psixoterapiyaya aid elmi axtarışlarının əsas məzmunu üç kitabında əks etdirilir. Bunlardan birincisi: “Problemli uşaqlarla kliniki iş” kitabı 1939-cu ildə çap edildikdən sonra müəllif populyarlaşmağa başladı və onun Ohayo universitetinin professoru olmasına imkan yaratdı. İkinci kitabı “Psixoterapiya və məsləhətlər” (1942), üçüncüsü isə “Müştəriyə yönəlmiş
Rocersin fikrinə görə, “ideal mənlik” özünü ideal, qüsursuz təsəvvür etməkdir. Əsl mənlik isə, ideal mənlikdən fərqlənir. Bu fərqin dərəcəsi şəxsiyyətin narahatlığına səbəb olur, bu isə, öz növbəsində, nevrozun yaranmasına gətirir.”İnsanın necə olmaq istəyi yox, əslində necə olduğunu qəbul etməsi ruhi sağlamlığın göstəricisidir”. Rocersin düşündüyü kimi desək, bir çox adamlarda ideal mənlik axtarmaq cəhdi onun xudpəsəndliyinə, özünü öyməsinə, ambisioz xasiyyətin formalaşmasına gətirib çıxarır. Bu isə, bir çox hallarda nevrotik pozuntularla nəticələnir. O qeyd edirdi ki, insan yalnız başqaları ilə münasibət şəraitində özünün əsl mənliyini dərk edə bilər. “İnsan daima başqaları ilə əlaqəyə mane olan sədləri dağıtmağa çalışmalıdır. Başqalarının sözünə, hərəkətlərinə hörmətlə yanaşmağı bacarmalıdır”. Rocersin nəzəri mülahizələrdən təcrübəyə keçməsinə kömək edən əməli tövsiyələrdən biri və əsası enkaunter-qrupları yaratmışdır. Bu psixoterapiya metodunu “görüş qrupu” da adlandırırlar. Enkaunter qrupu cəsarətlə müasir psixoterapiyanın əsas istiqamətlərindən biri hesab edilə bilər. Qrup psixoterapiyasının bir çox məlum üstünlükləri vardır. Onlardan ən başlıcası qrupda iştirak edən şəxslərin bir-birinə induktiv təlqin göstərməsidir. Bundan əlavə, qrup terapiyasında terapevt daha çox adama yardım göstərə bilir. Rocersin təklif etdiyi qrup terapiyasının gedişində iştirakçılar arasında mübahisələrin, hətta narazılığın yaranması adi haldır. Bəzən qrup üzvləri qətiyyətlə tələb edir ki, hər kəs öz problemləri ilə özü məşğul olsun. Şəxsi hisslərini və arzularını aşkarlamasın. Bu mövzu ətrafında mübahisələr qızışdıqca, təhtəlşüur sahəsində yerləşən, bu günədək əlçatmaz sayılan arzu və niyyətlər üzə çıxmağa başlayır. Bu isə, öz növbəsində, mənfi hisslərdən azad olmağa, müalicəyə səbəb olur. Rocersin yaratdığı enkaunter-qrup terapiya üsulu hal-hazırda “Qeyri-direktiv qrup psixoterapiyası” adı ilə bütün ölkələrdə geniş yayılmışdır. Psixoterapiyanın formaları və tətbiqi qaydaları 3
həkimin gündəlik fəaliyyətində istifadə etdiyi, əsas etibarilə verbal (danışıq vasitəsilə icra edilən) psixoterapiya haqqında anlayış üsulları haqqında kifayət qədər məlumatımız vardır. Nəzərə alaq ki, ümumi psixoterapevtik təsir vasitələrinin formaları olduqca çox və bənzərsizdir. Hətta bəzi alimlər hesab edir ki, nə qədər həkim varsa, bir o qədər də xəstəyə psixoloji yanaşma, təsir etmə üsulu vardır. Məhz bu baxımdan təqdim edilən bölmədə psixoterapiyanın xüsusi forma və metodlarından bəhs olunacaqdır. Psixoterapiyanın geniş yayıldığı ölkələrin (Almaniya, ABŞ, İngiltərə, Rusiya, Fransa və s.) istifadə etdiyi metodlara diqqət yetirsək görərik ki, bu ölkələrdə tətbiq edilən üsullar, daha doğrusu bu üsulların təsnifatı heç də yekcins deyil. Məsələn, Amerika alimlərinin qəbul etdiyi təsnifatdan fərqli olaraq İngiltərə psixoterapevtləri bütün psixoterapiya formalarını 3 əsas qrupda birləşdirməyə üstünlük verirlər:
2.Psixoanalitik terapiya; 3.Qısa müddətli dinamiki psixoterapiya; 4.Qrup psixoterapiyası (kombinə edilmiş fərdi, qrup psixoterapiya formaları və psixodrama); 5.Ailə (o cümlədən nikah) psixoterapiyası; 6.Davranış psixoterapiyası (o cümlədən bioloji dayaq üsulu); 7.Hipnoz (hipnosuggestiv terapiya və autogen məşq); 8.Koqnitiv psixoterapiya. Rusiyada (həmçinin əksər MDB ölkələrində) tətbiq edilən psixoterapiya üsullarını aşağıdakı qruplara bölmək qəbul edilmişdir:
4
II. Özünətəlqin (autogen məşq); III.Məqsədyönlü psixoterapiya (o cümlədən psixoanaliz), şəxsiyyətə yönəlmiş psixoterapiya; IV. Neyrolinqvistik proqramlaşdırma (NLP); V. Qrup psixoterapiyası. Buraya daxil edilir:a) treninq qrupu, b)görüş qrupu, v) geştalt terapiya, q) psixodrama, d) vərdiş treninq qrupu, e) strespsixoterapiya və s. üsullar. Aşağıda təqdim edilən təsnifat həm qərb, həm də MDB ölkələrində geniş istifadə edilən, müalicənin məzmununa əsaslanan psixoterapiya üsullarını özündə birləşdirir. I.Hipnoz və təlqinə əsaslanan üsullar (hipo-suggestiv terapiya, Erikson
mərhələlərində qarşılaşmışlar. Tarixi mənbələrdən bəlli olan məlumatlara görə, eramızdan əvvəl II-ci əsrdə Yunanıstanda və Misirdə dərvişlər hipnozetmə qabiliyyətinə malik olmuşlar. Onlar öz bacarıqlarını nümayiş etdirmək məqsədilə meydanlarda, küçələrdə adamları bir yerə toplayaraq hipnoz seansları təşkil edərmişlər. Eramızdan əvvəl yaşamış məşhur yunan həkimi Asklepiadın verdiyi məlumata görə, hipnoz və təlqin vasitəsilə xəstələrin müalicəsi geniş yayılmışdı. Bəzi din xadimlərinin hipnozdan istifadə etməsi faktları da bizə məlumdur. İsa peyğəmbərin həyatı və fəaliyyətini əks etdirən mənbələrdən və haqqında çəkilən filmlərdən məlum olur ki, o, hipnozdan və təlqindən müalicə məqsədilə istifadə etmişdir. Uzun illər keçdikdən sonra, nəhayət, dirçəliş dövründə yenidən hipnoza maraq oyanmağa başladı, “heyvani maqnetizm” anlayışı da elə həmin illərdə XVI əsrin sonu, XVII əsrin əvvəllərində meydana çıxdı. Fantastika və mistikaya arxalanan bu 5
baxışları həmin dövrün məşhur həkimi Parasels də müdafiə edirdi. Bir qədər sonra Van-Helmont və Fluyid sübut etməyə çalışırdılar ki, bir şəxs digərlərinin beyninə gözləri və əlləri vasitəsilə xüsusi “həyat qüvvəsi” ötürmək və beləliklə həmin şəxsi öz təsiri altına salmaq qabiliyyətinə malikdir. Sonralar bu “qüvvə” Fluyid adlandırıldı və onun tərkib hissəsinin maqnit olması fikri söylənildi. XIX əsrdə hipnologiya elmi heç də hamar yolla, maneəsiz inkişaf etmədi. XIX əsrin axırlarında müşahidə edilən güclü maraq soyuqqanlıqla əvəz olundu, hipnozun bəzi cəhətləri – məsələn, müalicə işində o qədər də səmərəli olmadığı haqqında mülahizələr söylənməyə başladı. Hipnoza qarşı soyuqluq, xüsusilə Fransada – hipnoz elminin vətəni sayılan ölkədə daha çox nəzərə çarpırdı. Həkimlərdə hipnoza olan marağı gücləndirmək məqsədilə Britaniya tibb assosiasiyası 1955-ci ildə hipnozu yenidən bərpa edən xüsusi qərar qəbul etdi, 1958-ci ildə ABŞ tibb assosiyası isə hipnozun müalicədə tətbiqinə aid təlimat çap etdirdi. Amerika Psixiatriya Assosiasiyasının 1961-ci ildə çap edilmiş hesabatında deyilirdi:”Hipnoz xüsusi psixoterapiya metodu olmaqla həkim-xəstə münasibətlərini tənzim edən vasitədir. Psixiatriya təcrübəsində hipnoz yaxşı müayinə, diaqnostika və müalicə üsuludur. O həmçinin təcrübi təbabətin digər sahələrində və tibbi müayinələr də faydalı ola bilər”. Hipnozun son illərdə şöhrətlənməsi, müalicə məqsədilə mütəxəssislərin ona tez- tez müraciət etməsi bu hadisənin köhnədən bəlli olan, lakin həmişə yeni görünən fenomenləri ilə əlaqədardır. Daha doğrusu, hipnozun imkanlarından bacarıqla istifadə edən şəxslərin hesabına o yeniləşir və maraqlananları yeni qüvvə ilə özünə cəzb edir. Belə entuziastlar demək olar ki, bütün ölkələrdə vardır. Rusiyada bu sahədə daha böyük müvəffəqiyyət qazanan A.Kaşpirovski oldu. Onun televiziya vasitəsilə kütləvi müalicə seansları bir çox mütəxəssislər tərəfindən tənqid atəşinə tutulsa da, hipnoza olan marağı nəinki canlandırdı, hətta onun çox böyük gizli imkanlarını zahirə çıxartdı. Bu məqsədlə 1989-1991-ci illərdə Bakı şəhərində və Naxçıvanda prof.N.V.İsmayılovun iştirakı ilə kütləvi hipnoz müalicə seansları təşkil olundu. Həmin müalicə seanslarının nəticələri və hansı xəstəliklərdə daha səmərəli olması haqqında bir sıra yazılarda, o cümlədən kütləvi informasiya vasitələrində kifayət qədər məlumatlar verilmişdir. Kütləvi hipnoz müalicəsi seanslarında iki il müddətində 23600 nəfər iştirak etmişdir. Onların arasında sinir sisteminin funksional pozuntularından əziyyət çəkən (nevrozlar, stress nəticəsində yaranan pozuntular, psixosomatik xəstəliklər, mastopatiyalar, qan təzyiqinin artması, şəkər 6
xəstəliyi, bəzi dəri xəstəlikləri və s.) 86%-dən çox adamın müalicə olunması faktı qeydə alınmışdır. İlk növbədə qeyd etməliyik ki, hipnoz tətbiq edildiyi qədim dövrlərdən ta indiyədək müşahidəçilər və mütəxəssislər bu hadisəni təhlil etməyə, onun əsl mahiyyətini açıqlamağa cəhd göstərmişlər. Hipnozun elmi əsaslarla öyrənilməyə başladığı illərədək (XVIII əsrin axırlarında Mesmerin maqnetizm təcrübələri və XIX əsrin II-ci yarısı C.Bridin elmi təhlilinə qədərki dövr) bu hadisəni məhşur Avstriya yazıçısı S.Sveyqin qeyd etdiyi kimi “qeyri-adi” və ya “ruhi qüvvə” ilə bağlamağa, ruhun bədən üzərində hakimliyinin təzahürü kimi dərk etməyə çalışmışlar. Q.Brenheymlə eyni vaxtda yaşamış və hipnologiya elmi sahəsində böyük xidmətləri olmuş məşhur Fransa psixiatrı Ş.Şarkonun irəli sürdüyü nəzəriyyəyə görə, hipnozun meydana çıxmasını güclü sarsıntının yaratdığı reaksiya kimi qəbul etmək lazımdır (məsələn, kəskin əsəb gərginliyi, hündürlükdən yıxılmaq və s.). Göstərilən hadisələrdə olduğu kimi, hipnoz zamanı da şəxs düşüncəsini itirir, öz hərəkətlərinə müstəqil nəzarət edə bilmir, hipnoz edənin əmrlərinə tabe olur. Şarkonun ən böyük səhvi hipnozu patoloji bir hal, süni yaradılan isteriya sindromu hesab etməsi idi. Hal-hazırda “hipnozu yuxuyabənzər hal” kimi qiymətləndirmək bütün təsadüflərdə özünü doğrultmadığı üçün hamı tərəfindən qəbul edilmir. Doğrudan da, hipnoz zamanı şahidi olduğumuz bir çox hadisələrdə, məsələn, gözü açıq vəziyyətdə hipnoz edənin əmrinə əsasən ən mürəkkəb hərəkətləri edən şəxsin yuxulu olduğunu demək qeyri-mümkündür. 1995-ci ildə Britaniya Tibb Assosiyasiyasının verdiyi izaha görə “hipnoz edənin təsiri nəticəsində subyektin qısamüddətli diqqətinin dəyişməsi ilə müşayiət edilən və müxtəlif fenomenlərlə təzahür edən vəziyyətdir”. Hipnoz zamanı düşüncənin və yaddaşın dəyişməsini, təlqinin məzmunundan asılı olaraq subyektin reaksiya və fikirlərini, əzələ tonusunu, hissiyyatını müxtəlif formalarda idarə etmək və yenidən əvvəlki vəziyyətinə qaytarmaq mümkündür. Qeyd edilənlər hipnozun əsl mahiyyətinin indiyədək tam aydınlaşdırılmamasını sübut edir və bu günədək yaranmış nəzəriyyələri yenidən nəzərdən keçirməyi tələb edir. Hipnoz nədir? Hipnozun min illərlə təcrübədə tətbiq olunmasına və fizioloji mahiyyətinin elmi şəkildə öyrənilməsinin 200 ildən artıq tarixinin olmasına baxmayaraq, bu gün də biz onun dəqiq tərifini verməkdə acizik. Lakin bu o demək deyil ki, biz hipnoz fenomeninin nə olduğunu anlamırıq. Başlıca problem hipnoz 7
zamanı bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edən hadisələrin (təcrübi effektlərin) müşahidə edilməsində və universal bir təriflə bu hadisələri izah etməyin qeyri- mümkünlüyündədir.Hipnoz etmək qabiliyyəti başqalarını cəlb etmək, öz fikir və istəklərini təlqin etmək qabiliyyətidir. Hipnozun mahiyyətini bir qədər də geniş açıqlayan Britaniya Tibb Assosiasiyasının 1955-ci ildə irəli sürdüyü mülahizədir: “Hipnoz başqası tərəfindən verbal və digər stimüllara qarşı yaradılan diqqətin qısamüddətli yayınması vəziyyətidir. Bu fenomenlər adi halda subyektin ruhuna məxsus olmayan düşüncənin və yaddaşın dəyişməsi, təlqini qəbul etmə həssaslığının yüksəlməsidir. Bunlardan əlavə, hipnotik vəziyyətdə hissiyyatın itməsi, iflic, əzələ gərginliyi və vazomotor dəyişikliklər kimi fenomenləri yaratmaq və aradan qaldırmaq mümkündür”. Psixoanalitik psixoterapiya heç də psixoanaliz demək deyil, onu psixoanalizdən fərqləndirən cəhət bundan ibarətdir ki, burada hər şey bugünkü, konkret hadisələrə: baş vermiş konfliktlərə, sarsıntıların məzmun və xarakterinə yönəlmiş olur. Psixoanalitik psixoterapiyanı apararkən həkim sərbəst assosiyalara ya əhəmiyyət vermir və ya olduqca az əhəmiyyət verir. Həkimin başlıca məqsədi xəstənin şikayət və iztirablarını araşdıraraq ona konkret yardım göstərməyə çalışmaqdır. Psixoanaliz apararkən xəstə adətən çarpayıda uzanır və həkimin üzünü görmür. Psixoanalitik terapiyada isə həkimlə xəstə üz-üzə oturur və bərabər tərəflər kimi söhbət edirlər. Psixoanalitik psixoterapiya iki üsulla aparılır:
Psixoanalitik psixoterapiyanın gedişində təhlükəli sayılan mühüm amillərdən biri reqressiya və asılılığın yaranmasıdır. Həkim müalicənin lap başlanğıcında bunu nəzərə almalı və müvafiq tədbirlər görməlidir.
Əgər xəstəyə kartof verib təlqin edilsə ki, bu almadır, o, bunu alma kimi qəbul edib yeyəçəkdir. Burdan belə nəticəyə gəlmək olur ki, hipnoza düşən adamın istər gözü açıq, istərsə də gözü yumulu vəziyyətdə bütün duyğu üzvlərinə təsir etmək mümkündür. Bununla yanaşı hipnoza düşən adamda gözü açıq vaxtı yaddaşı gücləndirmək və ya yaddaşdan silmək kimi hallar da yaratmaq olar. Bütün bunlar hipnozdan sonrakı təlqinlərlə mümkündür. Belə proseslər bəzi adamlarda təlqinsiz də əmələ gəlir. Belə ki, avtohipnoz vəziyyətinə düşən adamın gözünə nə görünürsə, əlavə şüura və yaddaşa həkk olur.O, bu vəziyyətdən çıxdıqdan sonra bunu həqiqət kimi qəbul edir. Belə hallar çox vaxt hər hansı bir sahəyə marağı olan, o haqda daim fikirləşən adamlarda avtohipnoz zamanı ancaq
8
həmin qıcıqlar baş qaldırır və onu həqiqət kimi görür. Bəzən təkliyə düşən adam uçan boşqablar, başqa planetdən gələn adamlar haqda dərin fikrə gedir. Bütün ətraf Mühit yadından çıxır, əlavə şüur fəallaşır, əqli şüur isə tam passiv vəziyyət alır. Bu vaxt həmin adam avtohipnoza düşür, özünü başqa planetdən gələn adamlarla danışan və onlarla əlaqədə olduğunu hiss edir. Və ya görür ki, ayrı planetdən gələn adam evə gəldi və onunla danışmağa başladı. Əgər həmin adama bu vaxt kənarqıcıq verilsə, o, bu vəziyyətdən tez bir zamanda çıxacaq, bunun yuxu olduğunu danışacaqdır. Əgər ona kənar qıcıq verilmədən o tədricən avtohipnoza vəziyyətdən danışacaqdır. Belə hallar insanda tez-tez baş verərsə, bu beyin pozğunluğuna gətirib çıxara bilər. Bununla biz həyat olan başqa bir planetin mövcudluğunu inkar etmirik, vaxt gələcək bu mövcudluq dəqiq sübut olunacaq. Ancaq bunlar fantastik, fərziyyələrlə yox, real hadisələr əsasında sübut olunmalıdır. Uşaqlar üçün bəzi qorxulu filmlərin nümayiş etdirilməsi, şişirdilmiş, mümkünlüyü sübut olunmamış, fərziyyəvi fantastik yazıların mətbuat səhifələrində dərc edilməsi də bəzi adamların psixologiyasına pis təsir göstərir. Bu təlqinlər hipnoz yuxusuna salmaqla və ya adi yuxu vəziyyətindən hipnoz yuxusuna keçirməklə mümkündür. Seansa başladıqda operator uşağa çox inamla yanaşmalıdır. Uşağı stulda əyləşdirib, onun başını geriyə əyir ki, baxışları düz operatora yönəlsin. Onun sağ əlini öz sağ əlinə götürür. Uşaqda qorxu yaratmamaq üçün onunla nəvazişlə danışaraq inandırmalıdır ki, ona heç bir ziyan dəyməyəcək. Valideyn isə qabaqcadan uşağı hara aparacağını bildirməməlidir. Operator uşağı stulda əyləşdirdikdən sonra onun gözünün düz içinə, yəni qeyd etdiyimiz nöqtəyə baxır. Bir neçə dəqiqə baxdıqdan sonra uşağın əlinin boşalıb süstləşdiyini hiss edəcək. Operator onu bu süstlükdən çıxarmadan onun sol ovcuna parıltılı gümüşü bir əşya verir və ürək oxşayan səslə deyir: _ Əlindəki əşyaya diqqətlə bax, fikirlərini yayındırma. Uşağın valideynləri uşağın arxa tərəfində olmalıdırlar ki, uşaq onlara baxıb fikrini yayındırmasın. Parıltılı əşya gözdən 10 santimetr aralıda tutulmalıdır. Operator uşağı təlqin edir ki, 10 dəqiqədən sonra onu yuxu basacaq. Get-gedə bu hiss güclənəcək, onun gözləri özbaşına örtüləcək və o tamamilə yatacaq. Təlqinləri davam etdirərək deyir: - Sən elə yuxulu olacaqsan ki, gözlərini açıq saxlaya bilməyəcəksən. Sonra operator əlini ehmalca uşağın boynunun ardına qoyub təlqinlərini davam etdirir.
9
_ Sən yatdıqdan sonra yalnız mənim səsimi eşidəcəksən. Yalnız mənim dediklərimə əməl edəcəksən. Operator əmin olduqda ki, uşaq həqiqətən yatıb, sonra post hipnotik təlqinlər etməyə başlayır.
Operator əvvəlcədən uşağın dəqiq xəstəliyini, onun xoşagəlməz adətlərini öyrənir və ona lazımi müalicəvi təlqinlər edir. Operator təlqinləri sakit, yaxşı təsir qüvvəsinə malik kəsərli səslə etməlidir. Otaqda sakitlik olmalıdır. Təlqinlərin daha güclü olması üçün operator həmin sahələrə kontaktlı paslar edib qıcıq verir. Heç vaxt uşağa qorxu təlqinləri edilməməlidir. Əgər uşaq bir heyvandan qorxub dili tutulub və yaxud dili topuq vurursa, hipnoz zamanı uşağı həmin heyvanla dostlaşdırmalı və onu tumarlatdırmalıdır. Həmin qorxunu onun beynindən çıxarmalıdır. Bəzən uşaqlarda bəzi heyvanlara qarşı qorxu, bəzən də nəzakət hiss olunur. Çox vaxt uşaqlarda belə qorxu ana hamilə olan vaxtı həmin heyvandan qorxarsa baş verir.Təlqinlər və hipnoz vasitəsilə uşaqdan həmin qorxunui götürmək mümkündür.
Hipnoz yuxusu yaratmaq məqsədilə müxtəlif qıcıq mənbələrindən (parıldayan əşya, işıq, isti monofon səs, tıqqıltı və s.) istifadə edilərək analizatorlara (eşitmə, görmə, dəri və s.) təsir göstərilirş Söz vasitəsilə təlqin etməklə hipnoz yuxusu yaratmaq daha geniş tətbiq olunur. Bu məqsədlə xəstə lazımi müayinə və hazırlıqdan sonra kresloda otusdurulur (divanda uzana da bilər). Onun diqqətini hər hansı bir nöqtədə cəmləşdirdikdən sonra təqribən aşağıdakı məzmunda təlqin ifadələrindən istifadə etmək olar: “Gözlərinizi həmin nöqtədən ayırmadan sözlərimi diqqətlə dinləyin. Bir qədər sonra qolların, ayaqların və nəhayət. Bütün bədəninizin ağırlaşdığını hiss edəcəksiniz. Eyni qaydada göz qapaqlarınız ağırlaşmağa başlayacaq və sonra onları yumaraq yatmağa başlayacaqsınız. Ona qədər sayıram, 10 sayında göz qapaqlarınız yumularaq rahat və sakit müalicə yuxusuna qərq olacaqsınız....” Hipnoz yuxusu altında təlqin etməklə müalicə bir çox xəstəliklərdə: nevrozlarda və nevrotik sindromlarda, psixosomatik pozuntularda, bronxial astma, stenokardiya, hipertoniya və şəkər xəstəliyində, bir sıra dəri xəstəliklərində, uşaqlarda enuzer zamanı müvəffəqiyyətlə tətbiq edilə bilər.
10
Bu müalicə üsulunu tətbiq etməyə əks-göstəriş oyaq halda təlqinetmə üsulunda olduğu kimidir. Narkohipnoz. Xəstənin venasına 10% heksonal və ya tiopental-natrium məhlulu yeritməklə yuxu əmələ gətirilir. Lakin xəstəni yatmağa qoymur və birbaşa müalicəvi təlqinə başlayırlar. Bəzi hallarda xəstəyə yatmağa imkan verirlər. Müalicə seanslarının sayı xəstəliyin ağırlıq dərəcəsini və şəxsin bu müalicə üsuluna münasibətini nəzərə almaqla 5-10 və daha çox ola bilər. Narkohipnoz üsulundan adi üsulla hipnoz mümkün olmadıqda istifadə edilir. Bəzi alimlər bu üsulu məşqedici, korreksiyaedici və tonuslandırıcı psixoterapiya adlandırırlar. Hipnozun ecazkarlığına ətrafdakıları inandırmaq üçün bəzi hipnozçular hipnoz etüdlərdən istifadə edirlər. Hipnoz zamanı biz hipnoz ediləni həmişə gözüyumulu, yatmış şəkildə müşahidə etmirik. Bəzən xəstənin gözünü açmaq olar, ətrafdakı adamları o görə bilər. Aktiv münasibət də ola bilər, çox mürəkkəb hərəkətlər edə bilər, bəzən belə hadisələr kənardan edənləri qane etmir. Onlar elə hesab edirlər ki, burada heç bir hipnoz yoxdur. Çoxları elə başa düşür ki, hipnoz ancaq yuxu deməkdir. Hipnoz hal-hazırda qeyd etdik ki, təbabətdə işlədilir. Ancaq bir sıra alimlər hipnozun bəzi xüsusiyyətlərindən yaradıcılıqda, ayrı-ayrı şəxslərə dil öyrənilməsində, müxtəlif çalğı alətlərində çalmaq, çap maşınında yazmaq öyrədilməsində istifadə edirlər. Rus alimi N.Raykov öz təcrübələri ilə sübut etmişdir ki, hipnoz zamanı insanın rezerv imkanları aşkar olunur, onun qeyri-adi istedadı varsa, o tam mənası ilə özünü nümayiş etdirir. O, öz təcrübələrində bəzi adamları yaradıcılığa sövq edir, belələri bəzən böyük nailiyyətlər qazana bilirlər. Məsələn, şəkil çəkmək, şeir yazmaq, dil öyrənməkdə və s. Hipnoz zamanı müxtəlif eksperimentlər göstərmək mümkündür. Məsələn, şəxsin barmaqlarını bir-birinə birləşdirmək (şəxs barmaqlarını aça bilmir), söz vasitəsilə onların tarazlığını pozmaq (onlar önə, arxaya, sağa, sola yıxıla bilərlər, heç cür özlərini saxlaya bilmirlər). Təlqin etmək olar ki, onlar avtobusda hərəkət edir. Bu zaman onlar avtobusda hərəkət edərkən ayaq üstə dayanıb tutacaqdan tutmuş adamları xatırladır, yavaş-yavaş yırğalanır. Tez-tez istifadə olunan eksperimentlərdən biri kataleptik körpü adlanan eksperimentdir. Təlqin olunur ki, şəxsin bütün əzələləri gərginləşib, o başı və dabanlarının üzərində möhkəm dayanmaq qabiliyyətinə malikdir. Xəstənin başını stolun söykənəcəyinə, dabanlarını isə başqa stolun söykənəcəyinə qoyuruq, bu vəziyyətdə şəxs taxta kimi dayanır. Hətta elə şəxsin qarnı üstündə 2-3 adam otura 11
bilər. O, əyilmir və yıxılmır. Bu təcrübələr, əlbəttə, adi halda mümkün deyil, ancaq hipnoz təsiri altında mümkündür. Belə təcrübələrə inanırlar ki, hipnoz hadisəsi qeyri-adi psixoloji haldır. Bizim məqsədimiz hipnoz zamanı müşahidə olunan effektləri göstərmək deyil, əsas məqsədimiz onun müalicəvi təbabətdə tətbiq olunması məsələsidir. Hipnoz həm fərdi, həm də kollektiv şəkildə müalicə məqsədi ilə tətbiq etmək olar. Həkim xəstənin vəziyyətindən xəbərdar olaraq bəzən bir neçə xəstəni bir qrupa toplayıb, onlarla birgə məşğul olur. Hipnoz seansı bəzən 15-20 dəqiqə, yarım saata qədər davam edə bilər. Bəzən onu uzatmaq məqsədəuyğun hesab edilir. Bəzi psixoterapevtlər hipnoterapiyadan sonra xəstələrə 1-1,5 saat yatmağa imkan verir. Bu növ hipnoz-istirahət xarakteri daşıyan müalicəvi bir metoddur. Hipnozun müsbət təsiri ilə yanaşı bəzi mənfi cəhətləri də vardır. Bəzi şəxslər elə hesab edir ki, onlar hipnoz yuxusuna düşərsə, onların iradələri zəifləyə bilər. Ona görə də, onlar aktiv müqavimət göstərir. Bəziləri özlərini, hətta bir növ təhqir olunmuş, zəif sinir sistemi olan adam kimi qəbul edir. Belə əks müqavimət varsa, əlbəttə, həkim müalicəni başqa üsulla əvəz etməlidir. Hər halda, hipnoterapiyaya gələn şəxs tam mənası ilə həkimə inanmalı və onun bütün göstərişlərinə əməl etməlidir. Belə təqdirdə hipnoz müalicəsi yaxşı nəticə verir. Hansı xəstəliklər hipnoz vasitəsilə daha yaxşı müalicə oluna bilər? Ümumi şəkildə desək, sinir sisteminin funksional pozuntuları ilə müşayiət olunan bütün xəstəliklər hipnoterapiya vasitəsilə yaxşı müalicə olunur. İlk növbədə nevrozlar, nevrasteniya, isteriya, sarışan hallar nevrozu, uşaqlar arasında geniş yayılmış gecə yuxusu zamanı sidikburaxma, bütün növ yuxu pozuntuları, funksional impotensiya, frigidlik, yəni kişi və qadınlarda rast gəlinən cinsi zəiflik sindromu və s.. Pəltək danışan adamların nitq qabiliyyətini düzəltmək məqsədilə hipnozdan geniş istifadə olunur. Bəzi alimlər göstərir ki, bir sıra dəri xəstəlikləri, şəkər xəstəliyi hipnozun tətbiqi ilə xeyli yüngülləşir və hətta tam müalicə olunur. Əlbəttə, bu müalicə metodu əgər xəstə tərəfindən müsbət qəbul olunursa, onu digər xəstəliklərə də tətbiq etmək olar.
Psixodrama yunanca drama-hərəkət deməkdir. Psixodrama qrup terapiyasında tətbiq olunan metodlardan biridir. Psixodrama üzrə terapiya zamanı patsientlər növbə ilə aktyor və tamaşaçı rolunda çıxış edir ki, onların rolları həyati situasiyalar
12
modelləşdirilməsinə yönəldilir. Hər bir iştirakçının icra etdiyi rol onun üçün şəxsi məna kəsb edir və qeyri-adekvat emosional reaksiyaların aradan qaldırılmasına xidmət edir. Psixodrama anlayışı və onun aparılması qaydaları ABŞ psixoloqu C.Morena tərəfindən təklif edilmişdir. O, bu metoddan sosial problemlərin həlli vasitəsi kimi istifadə etmişdir. Bir çox xarici ölkələrdə “sosiodrama”dan sağlam adamların daxil olduğu sosial qruplarda konfliktlərin aradan qaldırılması üçün istifadə olunur. Psixodramadan nevrozlarda, psixosomatik xəstəliklərin və alkoqolizmin müalicəsində istifadə olunur. Yeniyetmələrdə davranış pozğunluqlarının korreksiyasında, psixopatiyaların kəskinləşməsi zamanı da bu metoddan istifadə səmərəli nəticələr verir. Ailə psixoterapiyasında da psixodramada istifadə mümkün hesab olunur. Psixodrama elementləri davranış psixoterapiyasına sosial psixoloji treninq, işgüzar oyunlar daxildir. Yüklə 456,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|