23
əbədilik susdurdu. O, ədəbiyyatımıza dövrün mütə-
rəqqi ideyalarına könül verərək gəldi və beləcə də get-
di.
H.K.Sanılı son dərəcə mürəkkəb, ağır və ziddiy-
yətli yaradıcılıq yolu keçmişdir. Başı min bir əzab-
əziyyət çəkmiş şair ədəbi yaradıcılığa çox gec—qırx
yaşında başlamışdır. Onun imzasına mətbuat səhifələ-
rində yalnız 1918-ci ildən sonra təsadüf edirik. Sanılı
haqqında ədəbi-tənqidi fikrə də ancaq bu zamandan
rast gəlirik.
H.K.Sanılı ədəbiyyata gəldiyi vaxtlar ədəbiyyat
üç əsas dayağa arxalanırdı: folklor, klassik Azərbay-
can ədəbiyyatı və mütərəqqi dünya ədəbiyyatı ənənə-
ləri. Bu mənbələrdən qidalanan C.Məmmədquluzadə,
N.
B.Vəzirov,
Ə.Haqverdiyev,
M.S.Ordubadi,
S.S.Axundov və digər yazıçılar kimi H.K.Sanılı da
yeni tipli ədəbiyyatın yaranması və inkişafında müəy-
yən rol oynayırdı.
H.K.Sanılı xalqın həyat və mübarizəsindən ma-
raqlı mövzular alaraq, onları öz əsərlərində günün
tələbləri səviyyəsindən işıqlandırmağa çalışırdı.
Həyatın müxtəlif sahələrinə müraciət edən
H.K.Sanılının daha çox sevdiyi və müvəffəq olduğu,
ruhuna, poetik təbiətinə doğma olan bir mövzu vardı.
Bu, Azərbaycan kəndi idi. Təsadüfi deyildir ki, ədəbi
ictimaiyyət onu kənd şairi adlandırırdı. Tənqidçi Əli
Nazim «Ədəbi cığırdaşlarımız haqqında» adlı məqalə-
sində yazırdı:
«Bizdə kəndli ədəbiyyatı hənuz böyük bir kütlə-
vi hadisə olmamışdır. Onun yalnız bir nümayəndəsi
vardır ki, o da Sanılıdır. O, dil və ruh etibarilə, zövq
24
və ifadə etibarilə və ən nəhayət, ideoloji etibarilə
kəndli bir şairdir. Onun əsərləri makinadan, zavoddan
yaxud təbiətdən bəhs etdiyi halda belə onlarda bir
kəndlilik damğası, kənd qoxusu və təbiiliyi vardır. O,
hər şeyə bir kəndli gözü ilə baxır, onun həyat tərəqqi-
sini verir, onun həyəcan və nəşələrini, kədər və həyə-
canlarını, ruhi yaşayışlarını ifadə edir»
1
.
Doğrudur, həmin dövrdə Əli Nəzmi, Katib Zey-
nallı, Həmid Babanlı kimi yazıçılar daha çox kənddən
yazır, öz qələmləri ilə keçmiş kəndin acınacaqlı gün-
lərini, müasir kənddə baş verən yenilikləri əks et-di-
rirdilər. Lakin Sanılının yaradıcılığı öz ideya mündəri-
cəsi və bədii dəyəri cəhətdən daha çox diqqəti cəlb
edirdi.
Şair kəndlərimizin xoşbəxt gələcəyinə bir uşaq
məsumluğu ilə ürəkdən inanır və onu yaxınlaşdırmaq,
tezləndirmək istəyirdi. O dövrün bütün mütərəqqi
qüvvələrinə xas olan güclü romantik pafos qurmaq,
yaratmaq, yenilik hissləri Sanılı üçün də doğma idi.
Şair coşğun, bəlkə də müəyyən bir çılğınlıq və təşnə-
liklə arzuladığı, xəyalən duyduğu idealların əməkçi
xalqın əlləri ilə həyata keçəcəyinə qəti bir inam bəslə-
yirdi.
Lakin vətənini, el-obasını, kəndini, şəhərini bir
övlad məhəbbəti ilə sevən Sanılının xoş arzu və niy-
yətlərini, nəcib duyğularını bəzən ya düzgün anlaya
bilmir, ya da sadəcə olaraq düşmən mövqedən qiy-
mətləndirirdilər. Məsələn, «Kəndimiz» kimi xoş mə-
1
«Maarif və mədəniyyət» jurnalı, 1928, № 11 - 12, səh. 50
25
ramla, səmimiyyətlə yazılmış gözəl bir şeirdə mənfi
sətiraltı mənalar axtaranlar azmı olmuşdur?
Mənim könlüm gündən-günə şad olar,
Aşıb-daşıb abad olsa kəndimiz.
Bütün ömrüm ləzzət olar, dad olar,
Nadanlıqdan azad olsa kəndimiz.
Əlbəttə, xoşbəxtlikdən şairi duyan, onun şeirləri-
nin sağlam, nikbin, səmimi olduğunu anlayanlar da
yox deyildi. Ə.Nəzmi yazırdı: «İndiyə qədər bizdə şə-
hər kəndə qarşı qoyulurdu. Lakin Sanılı bizdə ilk dəfə
olaraq kəndin şəhərləşməsi lazım gəldiyini ortaya atdı
və bunu şeirlərində tərənnüm etməyə başladı».
1
H.K.Sanılının poeziyasında qadın azadlığı möv-
zusu da aparıcı yerlərdən birini tutur. Bu mövzuda
olan şeirlərin çoxu 1927—1928-ci illərdə «Şərq qadı-
nı» jurnalında dərc edilmişdir. «Xoş gəlir», «Evdar
qadınlara», «Qadınlar günü», «Kənd qızı», «Çadra
əsirləri», «Zərbəçi qızlar» və s. bu kimi şeirlərində
Sanılı Azərbaycan qadınının zəngin mənəvi aləmini
böyük məhəbbətlə vəsf edir. Bu şeirlərin hər birində
şair qadına cəmiyyətin bərabərhüquqlu vətəndaşı kimi
baxır və onun ictimai siyasi həyatda fəal rolunu gör-
mək istəyir:
Qadın azad olan yerdə
Tərəqqi günbəgün artar.
1
«Yeni yol» qəzeti,
25 yanvar, 1929
26
H.K.Sanlının lirikası mövzu və problematika cə-
hətdən əlvan və orijinal olmaqla, forma və poetika ba-
xımından da təzə, ifadəli, emosionaldır. Onun lirikası,
necə deyərlər, həm ağla, idraka, həm də hisslərə təsir
edir, özünün rəvanlığı, forma oynaqlığı ilə oxucunun
diqqətini çəkir, onda xoş ovqat yaradır. Aşıq şeiri
ənənələri üzərində köklənən sadə və axıcı misralar,
bənzərsiz deyim tərzi şairin rübabına çox yaraşırdı. O,
duyğularını bəzək-düzəksiz, son dərəcə təbii, səmimi
şəkildə doğma ana dilində ifadə etməkdən zövq alırdı.
Prof. B.Çobanzadə onun xalq poeziyasından
ustalıqla faydalandığını yüksək qiymətləndirərək yaz-
mışdır: «... Sanılının əsərləri indiyə kimi bəhs etdiyi-
miz yeni aşıq ədəbiyyatının zirvəsidir... Sanılını aşıq-
lara bağlayan nöqtə yalnız onun mənşəyi deyildir.
Onun yaradıcılığı aşıq ədəbiyyatına mövzu, surət və
üslub ilə bağlıdır».
1
Poeziyasının bu əzəli qaynağını şair özü də ifti-
xarla qeyd edirdi:
Söylədiyim Azərbaycan dilidir,
Mən dərdiyim vətənimin gülüdür.
Bu çaldığım el sazının telidir,
Gərək səsi ürəkləri oynada.
Şairin «Dağlar», «Meşələr», «El aşıqları», «Axar
çay» və s. şifahi xalq şeiri ruhunda yazdığı şeirlər də
orijinal, təzə, bakir təsir bağışlayır. Onların hər birin-
1
«Azərbaycan ədəbiyyatının yeni dövrü», Bakı, 1930, s. 48
Dostları ilə paylaş: |