Çağdaş dövrə xas olan mənəvi problematikanın aktuallığı onun tədqiqinin bütün
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7. Gerçəkliyə estetik münasibət
- 8. Estetik fəaliyyətin subyekti
- 9. Elmi-texniki tərəqqi və estetika
- 10. Yaradıcılıq və estetika
11 7. Gerçəkliyə estetik münasibət Gerçəkliyə estetik münasibətin metodoloji mahiyyətini açaraq, tədqiqatçılar estetik mədə niyyətin inkişafının əsasını göstərmişlər. Onlar aydınlaşdırdılar ki: – gerçəkliyin dərk edilməsi onun hissi qavrayışı ilə başlanır, bununla bəra bər, idrak prosesi hiss və rasionallığın vəhdətidir; – estetik hislərin əmələ gəlməsinin və inkişafının əsasında fəaliyyət durur; – şəxsiyyətin estetik fəaliyyətinin əsasını insanların maddi həyat şəraiti təş kil edir; – estetiklik öz ideyalarına uyğun olaraq gerçəkliyin insan tərəfindən dəyiş di rilməsinin məq səd və şəraitinə daxildir; – estetiklik ümumbəşəri xarakteri ilə özünü göstərir; – gerçəkliyə emosional – hissi münasibət insanda müxtəlif quruculuq məsə lələrinə dərin ma raq oyadır; – estetiklik, bütövlükdə insanın mənəvi formalaşması kimi, həm praktiki prob lemlərlə, həm də digər problemlərlə əlaqədardır. Estetikanın çağdaş inkişafı onun predmetini üç əsas aspektdə müəyyən ləş dirməyə yardımçı olur. Estetika gerçəkliyin özündə olan estetiklik haqqında elmdir. O həm də insanın dərk edilən, yaradan, dəyişən estetik fəaliyyətini öyrə nir, bundan başqa, estetika incəsənətin əsas qanunlarını ümumiləşdirir. Təbiətin estetik obyektivliyi problemi estetik düşüncənin qaynaqları ilə sıx bağlıdır (duy ğu, həzz, qiymət). Estetik düşüncənin, dərkin və qavrayışın qay nağı təkcə dünya ilə insan arasın dakı münasibət deyildir. Bu düşüncənin əsası – ob yek tiv gerçəkliyin özüdür, onun təbiə tidir. Məhz buna görə də estetik praktika təkcə insanın mahiyyətinin incəsənətdə özünüifadəsi deyil, o həm də idrak vasi təsi kimi çıxış edir, dünyanın obyektiv mövcudluğunun mahiyyətini açır. Buna görə də özünüifadə bütövlükdə estetik praktika deyil, ancaq dünyanın obyektiv estetik liyinin dərkinin müəyyən konkret ifadəsidir. Deməli, estetik münasibət ancaq gerçək likdəki estetikliyin müəyyən bir elementi olmaqla, idrak obyekti nin, yəni bütövün tərkib hissəsidir. 8. Estetik fəaliyyətin subyekti Estetik fəaliyyətin və mədəniyyətin subyekti mücərrəd fərd deyil, ictimai varlıqdır. O, meydana çıxan kimi nəinki hazır sosial münasibətlərlə, eləcə də müəyyən maddi və mənəvi nailiyyətlərlə, o cümlədən əvvəlki inkişaf nəticə sində yaranmış estetik dəyərlərlə rastlaşmalı olur. Bu dəyərlər insan varlığının obyektiv şərtləri olur və estetik fəaliyyəti üçün əsas rol oy na yır. Sosial baxım dan qarşılıqlı təsir prosesində və məqsədyönlü tərbiyə nəticəsində estetik də yərlər gerçəkliyə estetik münasibətin istiqaməti kimi çıxış edir, estetik qiymətin meyarı kimi, estetik fəaliyyəti təşkil etməyə imkan verən əsasa çevrilir. 12 Subyekt özünü estetik cəhətdən nə qədər sərbəst və orijinal ifadə edirsə, onun “ən böyük sərvət olan digər adama ehtiyacı” bir o qədər güclənir. Digər adamla (adamlarla) ünsiyyətdə cəmiyyətin estetik mədəniyyəti formalaşır, fərdin bilavasitə həyəcanının estetik dəyəri yoxlanılır, onun gerçəkliyə estetik münasi bətinin orijinallığı və spesifikliyi ümumi sərvət kimi təsbit olunur. Fəaliyyət və informasiyanın qarşılıqlı mübadiləsi əsasında, həm də gerçəkliyə, yeni dəyər sistem lərinə estetik münasibətin yeni prinsipləri formalaşır. 9. Elmi-texniki tərəqqi və estetika Məlum olduğu kimi, insan həm dərk edir, həm də qurur, yaradır. Sual oluna bilər ki, insana qədər təbiətin, maddi varlığın estetik xassəsi mövcud olmuş durmu? Bu suala cavab olaraq bil diririk ki, əlbəttə yox! Çünki hər şey insanla başlanır. Estetik fəaliyyətin səmərəli xarakteri hər bir perdme tin estetik də yərinin təs diqində reallaşır. Predmetin es te tik dəyəri subyektin aşkara çıxar dığı və qiymət ləndirdiyi obyektiv daxili və xarici əlaqələrin zən ginliyi ilə müəy yən ləşdirilir. Təbiət, yaxud sosial hadisə predmeti nə qə dər bö yük həcmdə qeyriestetik sərvətlərlə əhatə edərsə və əlaqələndirilərsə, onun estetik dəyəri bir o qədər artar. Elmitexniki tərəqqinin şəxsiyyətin estetik mədə niy yətinə təsiri problemi müasir esteti kanın ən az öyrənilmiş və mürəkkəb problemlərindən biridir. Prob lemin mürək kəbliyi şəxsiy yətin estetik mədəniyyətinin son nəti cədə cəmiyyətin bütöv inkişafı ilə müəyyən olunması ilə əla qə dardır. Şəxsiyyətin estetik mədəniyyəti ictimai münasibət lərlə, cə miy yətin mədəniyyəti ilə, onun elmitexniki nailiyyət ləri ilə şərtləndiyi ki mi, eyni zamanda onların öz xüsusi fəallığının məhsulu kimi də özünü göstərir. İnsan ətraf aləmi təkcə passiv surətdə müşahidə etmir, həm də yara dı cılıqla onu dəyişdirə bilir. Deməli, insanın şüuru obyek tiv dünyanı təkcə əks etdirmir, eyni zamanda onu yaradır. Elmitexniki tərəqqi estetik mədəniyyətin bir sıra dəyişikliklərində səbəbkar rolunda çıxış edir. Estetik mədə niyyətin anlaşılmasının çıxış nöqtəsi fərdi yara dı cılıq for masında sosial və mənəvi dəyərlərin mənim sənil mə sidir. Elmitexniki tərəqqinin təsiri altında təkcə este tik mədə niyyət deyil, həm də müasir həyat tərzi də dəyişir. Lütfəli Rəhim oğlu Əsgərzadə (Lütfi Zadə) – alim, Kaliforniya Berkli Universitetinin professoru Kərim Kərimov (19172003) – Kosmik uçuşlar üzrə Dövlət Komissiyasının sədri (SSRİ) 13 10. Yaradıcılıq və estetika Gerçəklik, bizi əhatə edən aləm estetik baxımdan tərbiyədə mühüm rol oyna yır. Təd qi qat çılardan biri obrazlı şəkildə bunu belə ifadə etmişdir: “Gözəllik insan həyatına – günəşin doğmasından, aylı gecədən, quşların cəhcəhindən, qumda “sehrli qala” düzəldən uşağın yara dıcılıq fərəhindən və sairədən yara nan çoxsaylı qapılardan daxil olur”. Gözəllik, hisləri daşa dönməyə, qloballaş mağa imkan vermir. Kobud, estetik hisləri inkişaf etməmiş insan nəinki təbiət hadi sə lərinin və yaxud incəsənət əsərlərinin gözəlliyini duymur, həm də digər insa nın dərdi və sevinci yanından etinasızlıqla, biganəliklə keçib gedir, əsl gözəlliyi saxta gözəllikdən fərqlən di rə bilmir. Yaradıcılıq çoxcəhətlidir. Rəsm əsərləri, kinofilm yaradanlar, yaxud teatr səh nəsində müx təlif adamların obrazlarını canlandıranlar, zavod sexlərindəki dəz gahlarda detalı zövqlü yonanlar da yaradıcılardır. İnsan hər işdə ustadır. Ona görə də incəsənətdə olduğu kimi, əməkdə də mühüm bir qayda mövcuddur: “Nə yaratmaq deyil, necə yaratmaq vacibdir”. Bədii mədəniyyət cəmiyyətin estetik mədəniyyətinin ancaq bir hissəsidir. Estetik fəaliyyət estetik mədəniyyət sisteminə ictimai praktikanın müxtəlif sfe ra larını cəlb edir. Eyni zamanda elmitexniki inqilabın estetik fəaliyyətə qarşı lıqlı təsir prosesi baş verir. Bu iki tendensiya qov şağında estetik fəaliyyətin maddi istehsal sistemində yeni növü – dizayn yaranmışdır. O, müasir estetik mədəniyyətin mühüm elementi olmuşdur. Dizaynın məqsədi nəticə etibarı ilə maddi sərvətlər istehsalıdır. Lakin bu sərvətlər xüsusi özfəaliyyət – bədii kon struksiyalaşdırma əsasında estetik dəyərə malik olur. Maddi istehsal sistemində cismin estetik dəyəri onun istehlak keyfiyyətinin göstərici lərindən biri kimi çıxış edir. Lakin dizayn ancaq hazır məhsul istehsalı ilə məhdudlaşmır. O, hələ öz rolunu itirməmiş köhnə əşyanın modernləşdi ril məsindən, cəmiyyətin tələblərini ödəyən yeni məmulat layihəsi verilməsindən başlana bilər. Lakin dizayn insanın bütün əşya mühitinin estetik təşkili ilə başa çatmalıdır. Dizaynerin bilavasitə vəzifəsi çox, yaxud az dərəcədə məhdud gö rünə bilər ki, bura məmulatın funksiyaları və konstruksiya xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla, məqsədyönlü və mükəmməl formanın yaradılmasını aid etmək olar. Lakin onun daha böyük vəzifəsi məhz insanın tələblərinə uyğun münasib əşya mühiti təşkil etməkdir. Estetik cəhətdən mütəşəkkil mühitin (məişət və isteh sa lat mühitinin) özü insanın davranışını cəmiyyətin qəbul etdiyi və bəyəndiyi nor malara uyğun olaraq istiqamətləndirir və həyata keçirir, yəni insanın davranış mədəniyyətində “əşyalaşır”. Dizaynın mədəniestetik funksiyası bununla da bitmir. Dizayn incəsənət və istehsalat ara sında vasitəçidir, incəsənətin yaratdığı bədii sərvətləri və ifadəli vasitələri texnikaya çevirməyə imkan verir. Bədii konstruksiyalaşma, öz növbə sində, texniki vasitələrin estetik baxımdan inter pretasiyasına şərait yaradır. Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|