Çağdaş dövrə xas olan mənəvi problematikanın aktuallığı onun tədqiqinin bütün
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Estetik tələbat
- 4. Estetik tərbiyənin mahiyyəti
6 Estetik hislər təbiətin, incəsənət əsərlərinin gözəlliyini qavramaq, dərk etməklə əlaqə dardır. Çünki insanlar ictimai təcrübədə dünyanın gözəlliyini əks etdirmək qabiliyyəti də əldə etmişlər. Bu zəmində insanda müxtəlif estetik hislər təşəkkül tapmışdır. J.J.Russo göstərir ki, gözəllik və ona münasibətdən doğan müqəddəs ideya və vəzifə hissi ancaq insan qəlbində yaşayır. Füsunkar təbiət mənzərələri, yaşıl çəmənliklər, güllüçiçəkli yamaclar, şırşır axan bu laqlar, aylı gecələr, quşların nəğməsi və s. insanda estetik hislər doğu rur. Məlumdur ki, təbiətin gözəllikləri bizdə müxtəlif əhvaliruhiyyə yaradır. Məsələn, kükrəyib daşan çaylar insanda bir cür, gözyaşı kimi duru və sakit axan sular isə başqa bir əhvaliruhiyyə yaradır. Yaxud aylıulduzlu aydın gecələr bizdə fərəh, şadlıq, nikbinlik, sakitlik, sərinlik əmələ gətirir. İnsanın estetik hislərinin ilk mənbəyi təbiətin gözəlliyidir. Bundan sonra insana gözəllik hissini təlqin edən, həmin təbiəti obrazlarla əks etdirən bədii ədəbiyyat, incəsənət əsərləri və musiqidir. İnsanın özünün hərəkət və rəftarı da bu və ya digər estetik hiss doğura bilər. Təsadüfi deyildir ki, tarix boyu mütə fəkkirlər insan gözəlliyinə böyük qiymət vermişlər. “İnsan dünyanın əşrəfidir” deyən dahi Nizami, “insanı daima inkişaf edən təbiətin son əsəri” hesab edən Höte, “Yer üzündə ən böyük gözəllik insan gözəlliyidir” deyən Pestalotsi bu fikrə təsadüfən gəl məmişdilər. Çünki insanın fiziki və mənəvi gözəlliyi bir sıra estetik hislər doğurur. N.Q.Çernışevski göstərir ki, biz ən gözəl şeyi təmənnasız olaraq sevirik, ondan zövq alırıq, onu bizə əziz olan adam kimi sevirik. Gözəllikdə nə isə bizim qəlbimizə yaxın, əziz olan bir şey var. Bizim estetik hislərimiz həmişə bu və ya digər maddi tələbatımızın ödə nil məsi ilə bilavasitə əlaqədar olmur, onlar aclığımızı və ya susuzluğumuzu təmin eləməyə, yaxud həya tımızı mühafizə etməyə yönəlmir. Hətta bəzən gözəl musiqi və ya bədii əsərdən alınan estetik hiss insana aclığı, susuzluğu belə müəyyən müddət unutdura bilir. Dilimizdə işlənən “o qədər gö zəldir ki, adam istəyir yeməyibiçməyib ona tamaşa etsin” ifadəsi də, bunu aydın şəkildə göstərir. Məsələn, meyvələri çox canlı və həddən artıq gözəl təsvir etmiş olan bir rəssa mın əsərinə baxdıqda ondan xoşumuz gəlir, onu seyr edərək, belə gözəllikdən zövq alır, həmin meyvələri yemək barədə isə düşünmürük. Bu mənada söylə mək olar ki, insan gözəllikdən tə mənnasız zövq alır. Bəzən insanın estetik hisləri onun əxlaqi hissi ilə birləşir. Məsələn, insan bəzən Vətənin təbii mənzərələrindən də gözəl mənzərələrə rast gələ bilər, hətta ondan həzz alar, lakin bir az keçən kimi həmin gözəllik insanın gözündə baş qa laşar, sanki Vətən həsrəti hissinin təsiri altında öz cazibədarlığını itirər, o artıq darıxmağa başlayar. Vətənin boz çölləri belə insanın nəzərində dəyişər, gözəl lə şər, daha cazibədar olar və insanı özünə çəkər. 7 İnsanın estetik hislərinə nəinki əxlaqi hisləri, həm də onun dünyagörüşü, yaşadığı ictimai mühit də təsir edir. Bu cəhətdən insanların nəzərində gözəllik meyarı başqabaşqa olur. Nəzərə almaq lazımdır ki, gözəllik və ya çirkinlik haq qında insanların təsəvvürləri nəinki ayrıayrı tarixi dövrlərdə, həm də eyni bir dövrdə yaşayan müxtəlif sosial qrupların nümayəndələrində də müxtəlif olur. 3. Estetik tələbat İnsanın zövq alması tədricən başqa xarakter daşımağa başlamışdır. Xalis maddi tələbatla mənəvi, estetik tələbat arasında böyük fərq var. Estetik tələbat ali mənəvi tələbata aiddir. Estetik tələbatın gücü bizi əməkdə, məişətdə, incə sə nətdə, insan həyatının bütün sahələrində gözəllik aləminə cəlb edir. İnsan əşya ları da gözəllik nöqteyinəzərindən qiymətləndirməyə başlayır. Bəşəriyyət tərəfindən yaradılmış müxtəlif sənaye və məişət əşyaları, bədii əsərlər – insanın çoxsahəli fəaliyyətinin hamısı onun gerçəkliyə olan estetik münasibətləri dairəsinə daxildir. Məsələn, avtomobilin əsas vəzifəsi adamları, yükləri daşımaqdan ibarətdir. Lakin eyni zamanda avtomobilin formasına, mütə nasibliyinə, rənginə də fikir verilir. Doğrudur, göstərdiyimiz misallarda estetik qiymət həlledici rol oynamır. Avtomobil öz forması etibarilə hətta köhnəlmiş olsa belə, hər halda hərəkət vasitəsi olaraq qalır. Kostyum və paltar dəbdən düş dükdə də öz faydalılıq rolunu yerinə yetirməkdə davam edir. Lakin bu o demək deyil ki, estetik qiymətə etinasız yanaşmaq olar. Nədə və harada təzahür edirsə etsin, insan gözəlliyə biganə qala bilməz. 4. Estetik tərbiyənin mahiyyəti Söz yox ki, təbiətin, incəsənətin gözəlliyini hiss etmək və qavramaq qabi liy yəti insanın estetik mədəniyyətinin əlamətidir. Lakin təsadüfi deyil ki, biz adam ları birinci növbədə onların hərəkətinə, davranışına və işlərinə görə qiymət lən di ririk. Məhz fəaliyyət zamanı şəxsiyyət və onun qabiliyyətləri daha tam şəkildə aşkara çıxır. Passivlik durğunluq doğurur, insan isə dünyanı dəyişmək, yenidən qurmaq, onu daha yaxşı, daha bəşəri etmək iqtidarındadır. İnsanın gözəlliyə, kamilliyə cəhdi fəal, yaradıcı olmalıdır. Estetik tərbiyənin məqsədi və mənası təkcə gözəlliyə heyran olmaqdan ibarət deyil, həm də onu təsdiq etməkdən, həyata gətirməkdən ibarətdir. Gözəlliyi – əməyə, incəsənətə münasibətdən başlamış, məişətdəki, ailə də ki davranışa qədər hər yerdə və hər şeydə təsdiq etmək lazımdır. Sənətkar yaradıcı deməkdir. Yaxşı çilingər, sürücü, dərzi haqqında da məhz belə deyirlər: “O, öz işinin sənətkarıdır”. Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|