Brief 02 Economic Issues in Public Procurement
Yüklə 442,64 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Bu sənəd Avropa İttifaqının maliyyə yardımı ilə hazırlanmışdır. Burada ifadə olunan fikirlər heç vəchlə Avrop a İttifaqının rəsmi rəyi kimi qəbul edilə bilməz və İƏİT, yaxud ona üzv dövlətlərin və ya Sigma proqramında iştirak edən benefisiar ölkələrin fikirlərini əks etdirməyə bilər.
2- ci Xülasə Dövlət satınalmaları
Dövlət satınalmalarında iqt isadi məsələlər
M ÜNDƏRİC AT
• Mərkəzləşdirilmiş və ya desentralizasiya edilmiş satınalma yanaşması
• Ən yaxşı müqavilə növü • Tenderin keçirilmə formatı
• E-
hərraclar : – qeyri- müəyyənlik və nəticə
• Müqavilələr lotlara bölünməlidirmi? Yanvar 2011-ci il S I G M A | Dövlət Satınalmaları 2- cü Xülasə 2
yanaşmasından istifadə etməlidir?
Xərclərə nəzarət edən və prosesləri yönləndirən effektiv satınalma strategiyaları bütün satınalan təşkilatlar üçün vacibdir. Dövlət satınalmalarında ödənilən vəsaitin ən yaxşı qarşılığının alınması və bu zaman həm də prosesin idarə edilməsi xərclərinin nəzarətdə saxlanması mərkəzləşdirmiş
və desentralizasiya edilmiş satınalmanın "optim al" birləşməsi daxil olmaqla , bir neçə vacib qərarın qəbul edilməsini tələb edir. Bu q ərarın verilməsi zamanı bir-bir ləri ilə sıx əlaqəli
olan bir sıra iqtisadi amillər rol oynayır. Aşağıdakı bəndlər desentralizasiya edilmiş satınalmanın hansı hallarda faydalı ola biləcəyini göstərir:
Bütün satınalan təşkilatlar öz xərclərinə nəzarət etməyə ehtiyac duyurlar. Mərkəzləşdirmə əsasən miqyas effekti, təkrarlanan işlərin azaldılması, ixtisaslaşmanın artırılması, biliklərin / resursların daha yaxşı bölüşdürülməsi sayəsində səmərəliyi artırır və satınalma
xərclərini azaldır.
Keyfiyyət standartlarının və yerli təchizat tələblərinin müəyyən edilməsi zamanı müvafiq lokal məlumatların tələb olunması desentralizasiya edilmiş
satınalmanı dəstəkləyə, lakin eyni zamanda xüsusən yerli təsərrüfat subyektlərini himayə e d ən favoritizm meyllərinə rəvac verə bilər. Favor itizm mərkəzi səviyyədə də orta ya çıxa bilər. Bununla belə, d esentralizasiya edilmiş
satınalmanın daha çox göz qabağında olması "sifarişli" satınalma strategiyalarının həyata keçirilməsini çətinləşdirir.
Strateji satınalma tələbləri:
Kommersiya fəaliyyətlərinə və ya milli ictimai -iqtisadi siyasətlərə əhəmiyyətli dərəcədə təsiri olan elemen t ləri/fəaliyyətləri ehtiva edən satınalma "strateji " satınalma sayılır. Bu fəaliyyətlərin əhəmiyyəti nə qədər yüksək olarsa, daha mərkəzləşdirilmiş qərarın qəbul edilməsi tendensiyası artır, belə ki, hər satınalma qərarının bütöv l ükdə
təşkilat
a əsaslı surətdə
təsir etmə ehtimalı böyükdür. Adətən dövlətlər
aşağıdakı sahələri strateji fəaliyyət hesab edirlər: müdafiə – milli əhəmiyyətinə
və həssaslıq la qarşılandığına görə, səhiyyə - fəaliyyətlərin koordinasiya edilməsi və minimum keyfiyyət standartlarının tətbiq edilməsi
ehtiyacından dolayı, ətraf mühit - vahid, bütün ölkə üçün nəzərdə
tutulan siyasətlərin və ortaq standartların təbliğ edilməsi zərurətindən dolayı.
Şəbəkələr və standartlar:
Satınalma qərarları desentrelizasiya edildi kdə
, potensial cəhətdən daha mütərəqqi texnologiyalara keçid çətin, hətta qeyri - mümkün ola bilər. Əsas şəbəkə sənayelərinə rabitə, internet xidmətləri, kom p yuterlər üçün p roqram təminatı, müasir bankçılığın
ATM şəbəkələri və e - bazar kimi bəzi aspektləri da xildir. Hər hansı bir istifadəçi üçün malların və ya xidmətlərin
dəyəri
artıq həmin mal və ya xidmətdən istifadə edən istifadəçilərin sayına mütənasib olaraq artırsa, buna şəbəkə effekti deyilir. Şəbəkə effekti olan müəyyən bur məhsulun istifadəçilərinin sayı yetə ri ncə çoxdursa, bu məhsul faktiki standarta çevrilir. Başqa bir standart mövcud olduqda və istehlakçıların, o cümlədən yerli təchizatçıların
son texnologiyanı əvvəlki ilə müqayisədə daha mütərəqqi hesab eləmələrinə rəğmən yeni texnologiyaya qalan i stifadəçilərin də eyni addımı atmayacaqlarından qorxduqları üçün keçməmələri halında daha ciddi potensiallı problem yarana bilər.
Fövqəladə hallar:
Təbii fəlakətlər kimi fövqəladə hallar zamanı desentralizasiya edilmiş satınalma yanaşmasının deyil mərkəzləşdirilmiş satınalmanın üstün tutulması üçün bir neçə səbəb var: cavab tədbirlərinin əlaqələndirilməsi, fərqli keyfiyyətlərə malik
zəruri tələbat m a llarının/xidmətlərinin təmin edilməsi riskinin, əlavə vəsaitin idarə edilməsi zaman korrupsiya riskinin azaldılması.
S I G M A | Dövlət Satınalmaları 2- cü Xülasə 3
E- Satınalma: E-
satınalma (elektron satınalma) termini çox vaxt satınalma prosesinin sonunda yekun təkliflərin verilməsi mərhələsi kimi istifadə edilən e- hərraclarla əlaqələndirilir. Lakin prinsipcə e-
satınalmanın əhatə
dairəsi daha genişdir və b ura e- bildirişlər, e-kataloqlar, e-hesab- fakturalar və e - ödəniş sistemləri daxil ola bilər. Hətta e
- satınalma e- hərracla məhdudlaşdırılsa belə, bu prosesin idarə edilməsi və prosesdə iştirak xərcləri kağız istifadəsinə əsaslanan prosedurla müqayisədə daha az
ola bilər. Yerli satınalma idarələri özləri üçün nisbətən ucuz e - satınalma sistemləri yarada bilər və
buna görə desentralizasiya edilmiş yanaşma əlverişli hesab edilə bilər. Bununla belə, e - hərracların və ya e - satınalmaların keçirilməsi üçün vahid texno loji standart mövcud deyil. Bu o deməkdir ki, yerli satınalma idarələri nə qədər müstəqil fəaliyyət göstərərlərsə, texnoloji seçimlərin bir - birlərinə tam uyğun olmaması ehtimalı bir o qədər artar, bu isə müxtəlif standartlara tanış olmalı olan şirkətlə rin xərclərinin artmasına gətirib çıxaracaq. Bütöv
bir təşkilatda vahid standartın tətbiqini tələb edən mərkəzləşdirilmiş satınalma strategiyası bu xərcləri azalda, orta və kiçik müəssisələri
prosesdə
iştirak etməyə həvəsləndirə bilər.
Hansı müqavilə növündən istifadə etmək daha yaxşıdır?
İqtisadi nöqteyi - nəzərdən satınalma müqavilələrinin üç əsas kateqoriyası mövcuddur: xərclərin əvəzinin ödənil m əsi ilə podrat müqaviləsi (və ya “Məsrəflər üstəgəl” müqaviləsi), sabit qiymətli müqavilələr və stimullaşdırıcı
müqavilələr. Hər bir müqavilə xüsusən
təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinə təsir edə,
müvafiq olaraq keyfiyyət və ümumi xərclərin ehtimal edilən və faktiki səviyyələri baxımından müxtəlif təsirlərlə nəticələnə bilər. Bir çox satınalma müqavilələri bu ka teqo
riyaların variantlarından və ya birləşmələrindən ibarətdir.
Xərclərin əvəzinin ödənil m əsi ilə podrat müqaviləsi (və ya “Məsrəflər üstəgəl” müqaviləsi)
Xərclərin əvəzinin ödənilməsi ilə podrat müqaviləsinin əsas fərqləndirici xüsusiyyəti budur ki, satınalan təşkilat layihə ilə əlaqədar bütün sənədləşdirilmiş istehsal xərclərini ödəməyə razılaşır və bəzən nəz a rə
xərclərinin ödənməsini də öz üzərinə götürür. Əlavə xərclərin ödənməsinə təmina
t verən bu müqavilələr təsərrüfat subyektinə xərclərə qənaət etmək və ya başqa mənfəətlərə can atmaq üçün stimul vermir.
•
S abit qiymətli müqavilələr çərçivəsində təsərrüfat subyektinə əvvəlcədən müəyyən edilmiş keyfiyyət standartlarına uyğun təchizat
müqabilində sabit qiymət ödənilir. Daha yüksək keyfiyyət standartlarına nail odluğuna görə təsərrüfat subyektinə əlavə ödəniş edilmir. Səciyyəvi olaraq müqaviləyə daxil edilən cərimələr satınalan təşkilatı müqavilədə müəyyən ediləndən aşağı səviyyəli keyfiyyət standartlarına uyğun təchizat riski
ndən qorumaq məqsədi daşıyır.
Sabit qiymətli müqavilələrdə təsərrüfat subyektinin xərclərinin artmasına görə ödəniş nəzərdə t utulmur, lakin təsərrüfat
subyektlərinin razılaşdırılmış keyfiyyət standartlarına əməl edərkən
müəyyən
qənaətə nail olması mümkündü r.
•
Stimullaşdırıcı müqavilələr:
Stimullaşdırıcı müqavilələr xərclərini əvəzinin ödənilməsini nəzərdə tut an podrat müqavilələri ilə sabit qiymətli müqavilələr arasında orta mövqe tutur.
Müxtəlif müqavilə növlərində tərəflər arasınd a risklər müxtəlif cür bölüşdürülür. Müqavilədə təsərrüfat subyekti ilə satınalan təşkilat arasında riskin düzg
ün bölüşdürülməsi əsas praktiki məsələlərdən biridir və həm xərclərə, həm də səmərəliliyə təsir edir. Bunu misallar vasitəsi ilə daha yaxşı izah etmək mümkündür :
S I G M A | Dövlət Satınalmaları 2- cü Xülasə 4
Məktəblərin isidilməsi
Bələdiyyə yerli məktəbləri 08:00 -17:
00 arasında azı 19 selsi dərəcə isidilməsinin təmin edilməsinə ehtiyac duyur.
Binanın isidilməsinə yay aylarından çox qışda zəruri
olur. Yanacağın qiyməti beynəlxalq yanacaq bazarlarından asılı olaraq dəyişir. Bu dəyişmələr və qeyri - müəyyənliklər hər iki tərəf, həm satınalan təşkilat, həm də təsərrüfat subyektləri üçün risk təşkil edir.
Xərclərin əvəzinin ödənməsini nəzərdə tutan podrat müqaviləsi:
Bələdiyyə məktəbin ehtiyaclarına uyğun olaraq yanacağın təchiz edilməsi üçün bir təsərrüfat subyektini seçir. Yüksək istehlak və yüksək xərclər dekabr ayından fevral ayına qədər müşahidə olunur, yay aylarında isə tələbat azalır . Təsərrüfat subyektinə təmin edilən yanacağın həcminə gö
rə ödəniş edilir və müqaviləyə yanacağın bazar qiymətlərinin dəyişə biləcəyini
nəzərdə tutan müddəa daxildir.
Bu halda razılaşdırılmış keyfiyyətin əldə edilməsi üçün
təsərrüfat subyektinə
sənədləşdirilmiş , zəruri məsrəflə r in əvəzi ödənir. Təsərrüfat subyektinə yalnız isitmə məqsədi ilə təchiz etdiyi yanacağa görə ödəniş
edilir, beləliklə, məsələn pəncərədə şüşənin sınmasının, i z olyasiya səviyyəsinin təsərrüfat subyektinə aidiyyəti yoxdur və ona
edilən ödənişə təsir edə bilməz. Bu halda risk tamamilə satına la n təşkilatın üzərinə düşür və məktəb binasının keyfiyyəti, yaxud təmir işləri kimi kənar hadisələr in
və ya məsələlərin təsərrüfat subyektinə aidiyyəti yoxdur və bu amillər ona təsir etmir.
Bələdiyyə enerji xidmətlərinin
təmin edilməsi üç ün bir təsərrüfat
subyekti təyin edir. Müqavilə təsərrüfat subyektindən tələb olunan vaxtlarda məktəb binası daxilində temperaturun razılaşdırıldığı kimi 19°C səviyyəsində saxlanması üçün
bütün zəruri addımlar barədə qərar
qəbul etməyi və tədbir
görməyi tələb edir. Təsərrüfat subyektinə bütöv xidmətə görə razılaşdırılmış, s abit qiymət ödənir, bura faktiki olaraq nə qədər yanacağın istifadə edilməsindən asılı olmayaraq yanacaq xərcləri daxildir.
Bu razılaşma zamanı
təsərrüfat subyekti üzərinə xeyli risk düşür. Bu halda təsərrüfat subyekti xərcləri artıran
amillərin, xüsusən proqnozlaşdırıla bilməyən və dəyişən yanacaq məsrəflərinin azaldılması üçün mümkün olan bütün tədbirlərin görülməsində maraqlıdır. Buna görə də, o istilik itkisini azaltmaq üç ün pəncərələrdə sınıq
olmadığından əmin olmaq istəyir
və əlavə izolyasiya təmin edir. Bu proq nozlaşdırıla bilən xərclər proqnozlaşdırıla bilməyən xərcləri azaltmağa kömək edə bilər. Satınalan təşkilat müqaviləyə görə sabiq qiymət ödəyərkən, həm də podratçının binanın texniki xidmətinə investisiya
qoyacağını bilir.
Aşağıdakı hallarda xərclərinin əvəzinin ödəndiyi podrat müqaviləsinin bağlanması əlverişli ola bilər:
•
layihə çox mürəkkəb səciyyəli olduqda;
• planlaşdırılmamış xərclərin, yəni satınalan təşkilatın nəzarətində olmayan layihənin ciddi surətdə təhrif olunmasına səbəb ola biləcək vəziyyətlərin yaranması ehtimalı olduqda;
•
müqavilənin tələblərə uyğunlaşdırıla bilməsinə ehtiyac olduqda;
S I G M A | Dövlət Satınalmaları 2- cü Xülasə 5 • keyfiyyət parametrlər inin m üvafiqliyinin ölçülməsi çətin olduqda (məs: idarəetmə məsələləri üzrə məsləhətçinin uzaqgörənliyi, kompyuter proqram təminatının istifadəçi üçün əlverişliliyi).
sabit qiymətli müqavilənin bağlanması əlverişli ola bilər:
• satınalan təşkilat yalnız minimum səviyyəli texniki spesifikasiyalara cavab verən malları/xidmətləri almaq istəyir;
• təsərrüfat subyekti maya dəyərinə təsir edən halların əksəriyyətinə tam nəzarət edə bilir;
• təsərrüfat subyektinin ehtiyacları müqavilənin icra müddəti ərzində dəyişməz qalır.
Eyni müqa vilədə fərqli tapşırıqlar nəzər d ə tutulduqda nə edilməlidir? Təcrübədə xüsusən
mürəkkəb layihələr zamanı iki növ müqavilənin elementləri vahid bir müqavilədə birləşdirilir. Stimullaşdırıcı müqavilələr bu elementlərin necə birləşdirilə biləcəyinə nümunədir.
timullaşdırıcı müqavilələr:
və keyfiyyəti stimullaşdıran müqavilələr
Stimullaşdırıcı müqavilələr xərclərini əvəzinin ödənilməsini nəzərdə tutan podrat müqavilələri ilə sabit qiymətli müqavilələr arasında orta
mövqe tutur. Təsərrüfat subyek ti iki hissəli ödəniş alır: sabit komponent və dəyişən komponent, sonuncu səmərəliliyin artırılması ilə bağlı hədəflərdən asılıdır. Xərclərə qənaəti stimullaşdıran müqavilələr əsasən ictimai işlərin və yüksək texnoloji məhsulların satın alınması üçün istif adə edilir. Keyfiyyət stimullaşdırıcı müqavilələr əsasən kütləvi istehsal edilən hazır məhsulların və standart xidmətlərin satın
alınması üçün istifadə edilir.
• Xərclərə qənaəti stimullaşdıran müqavilələrə bir qayda olaraq, planlaşdırılan xərc, planlaşdırılan
mənfəət və mənfəətin tənzimlənməsi formulu daxil edilir ki, bu formul (i) müəyyən edilmiş hədəfə çatan faktiki xərclər in və
ya keyfiyyətin planlaşdırılan mənfəətlə və ya pul mükafatı ilə nəticələnməsini; (ii) müəyyən edilmiş hədəfi
ötən faktiki xərcin planlaşdırılan mənfəətin və ya pul mükafatının azalması ilə nəticələnməsini (iii) müəyyən edilmiş hədəfdən az olan faktiki xərc və ya keyfiyyətin
planlaşdırılan mənfəət və ya pul mükafatının artlması ilə nəticələnməsini
təmin edir.
• Keyfiyyəti stimullaşdı ran müqavilələr bir qayda olaraq keyfiyyətin baza səviyyəsini və təkmilləşmə planını
müəyyən edir, satınalan təşkilatın baza səviyyəsini ötən keyfiyyət
göstəriciləri üçün nə qə d ər ödəniş etməyə
hazır
olduğunu göstərir. Aşağıdakı 1 - ci şəkildə minimum göstər
icini ötən iki keyfiyyət səviyyəsi ilə birlikdə, səciyyəvi keyfiyyət stim ull
aşdırıcı sistem təsvir edilir. Bu hald
a stimullaşdırıcı müqavilə bazis
ödəniş - P, minimum səmərəlilik - qmin, səciyyəvi olaraq keyfiyyət göstəricisi, əlavə yüksək hədəf səviyyələr i - q1,…,qn və müvafiq bonuslar - B1,…, Bn müəyyən edir. S I G M A | Dövlət Satınalmaları 2- cü Xülasə 6
•
Keyfiyyəti stimullaşdırıcı sistemin satınalan tərəflərin obyektiv səmərəlilik göstəricilərini müəyyən edə bi l mə
bacarığından asılı olan
iki əsas kateqoriyası mövcuddur. (1) aşağıdakılar daxil olmaqla, üçüncü tərəfin yoxlaya biləcəyi keyfiyyət parapetlərinin
daxil olduğu sistemlə r mövcuddur: məhsulun çatdırılma vaxtı, yaxud texniki xidmət şöbəsinin problemin həll edilməsinə sərf etdiyi vaxt (2) hər iki tərəfin müşahidə edə
biləcəyi lakin yoxlaya bilməyəcəyi sübut edilə bilməyən
keyfiyyət parametrlərinin daxil olduğu sistem: məsləhətçinin uzaqgörənliyi, istifadəçilərin proqram təminatından rahat istifadə edə bilməsi, yaxud texniki xidmət şöbəsinin operatorunun nəzakətliliyi.
İstifadəçilərin məhsul və ya xidmətlərin keyfiyyət
parametləri ilə bağlı təsəvvürlərinin müəyyən edilməsinə yönəlmiş, beynəlxalq səviyyədə qəbul edilən, müştəri mə m nuniyyəti indeksi kimi statistik alətlər mövcuddur, lakin bunlar subyektiv və sübut edilə
bilməyən vasitələrdir.
Tenderin formatı: təkliflərin möhürlü zərfdə təqdim olunması, yoxsa elektron hərracın keçirilməsi daha yaxşıdır?
Müqavilə xərcləri:
Müqavilə xərcləri bir neçə elementdən təşkil olunur. Satınalan təşkilatların təsərrüfat
subyektlərinin müqavilə qiymətlərini necə müəyyən etdiklərini, qeyri-
müəyyənliyin xərc hesablamal a rına təsiri ni və təsərrüfat
subyektlərinin müqavilənin dəyərini hesablayan zaman hansı səhvlərə yol verə biləcəklərini
başa düşməsi faydalıdır. Bu məsələlərin başa düşü l məsi konkret bir müqavilənin tenderə çıxarılması üçün ən münasib format barədə qərarın
qəbul edilməsinə kömək edə bilər.
Müqavilənin yerinə yetirilməsi xərclərini hesablayan zaman hər bir təsərrüfat subyekti azı iki fərqli parametri nəzərə almalıdır. (1) məxsusi, şirkət üçün səciyyəvi, qiymət parametrləri təsərrüfat subyektinin müqavilədə göstərilən
hər bir tapşırığı hansı səmərəliliklə yerinə yetirə biləcəyi ilə əlaqədardır. İşin səmərəliliyi ilə bağlı nəticələr təsərrüfat
subyektinin işçi heyətinin oxşar fəaliyyətlərin
yerinə yetirilməsi sahəs i ndə malik olduqları təcrübə və şirkətin
P
P q min q 1 q 2 avro P + B
1
P + B 2
səviyyələri
Şəkil 1: Keyfiyyət stimullaşdırma sistemi S I G M A | Dövlət Satınalmaları 2- cü Xülasə 7 ümumi idarəetmə səriştəliliyinin birləşməsindən əldə edilir. (2) Ümumi parametr təsərrüfat
subyektinin müqavilədə müəyyən edi lən müxtəlif tapşırıqların cəmini düzgün hesablaya bilmə qabiliyyəti ilə əlaqədardır. Qeyri - müəyyənlik bütün təsərrüfat subyektləri üçün səciyyəvidir.
parametrlə
əlaqədar qeyri - müəyyənlik təkliflərə və müqavilənin icrasına əsaslı surətdə təsir edə bilər. Məsələn, ümumi komponentlə
bağlı həddən artıq nikbin hesablamaya əsasən təklif verən təsərrüfat subyekti "qalibin tilsimi"ndən əziyyət çəkə bilər. Yəni, o, faktiki istehsal xərclərinin hesablanan xərclərdən daha çox olduğunu başa düşə və nəticədə təchizatın keyfiyyətini azalda bilər. Ümumi komponentlə bağlı qeyri-
müəyyənliyin
həmçinin satınalan təşkilata potensial itkilərdən dolayı
həddən artıq ehtiyatlı və yüksək qiymətlərin təqdim edilməsi ilə nəticələnə biləcəyi
ilə bağlı narahatlıqlar mövcuddur.
Təkliflərin möhürlü zərfdə təqdim edilməsi
halında təsərrüfat subyektləri mühüm dərəcədə fərqli bilik bazalarına və təcrübəyə arxalanırlar. Belə bir vəziyyətdə təcrübəsiz iddiaçıların yuxarıda təsvir edilən ümumi komponentlə bağlı qeyri - müəyyənlik daxil o lmaqla bir sıra səbəblərdən həddən artıq yüksək
və ya aşağı təklif vermək təhlükəsiz mövcuddur.
E- hərraclar qeyri - müəyyənliyin azaldılmasında və nəticələrin təkmilləşdirilməsinə kömək edə bilərmi?
E- hərraclar həddən artıq aşağı və ya yüksək təkliflərin
verilməsi problemlərini hər zaman həll etmir. Bununla belə e - hərrac prosesində xərclərin hesablanması barədə hazırlanmış və təsərrüfat
subyektlərinə təmin edilmiş məlumatlar təsərrüf at subyektlərinə ümumi komponentlə bağlı hesablamalarını uyğunlaşdırmağa və qiymətlərini daha ehtiyatla müəyyən etməyə kömək edə bilər. Bununla onlar müqavilənin ic r a edilmə xərclərini yetərincə qiymətləndirdiklərinə görə təklif etdikləri
həddən artıq aşağı qiymətlərin, yaxud ümumi komponentlə bağlı yalnız öz hesablamala rına arxalanmaqla verdikləri yüksək qiymət təkliflərinin qurbanı olmaqdan yayına bilərlər.
E- hərracların mənfi tərəfləri: E-
hərrac keçirməyi seçən satınalan təşkilatların narahatlıqları
iki əsas mənbədən qaynaqlanır: • xüsu sən çoxsaylı müqavilələr üçün keçirilən hərraclarda məlumat dövriyyəsi gizli sövdələşmə riskini artıra bilər: təsərrüfat subyektləri e - hərrac
formatının açıqlığından təkliflərini koordinasiya etmək məqsədilə bir - birlərinə siqnal ötürmək (qiymətlər vasitəsi ilə) üçün istifadə edə bilərlər. E - hərraclar həmçi nin sövdələşmə üzvlərinə
gizlicə razılaşdırılmış plandan kənara çıxma hallarını aşkara çıxarmaq və buna yol vermiş təsərrüfat
subyektlərini cəzalandırmaq imkanı verir.
• e- hərrac formatının şəffaflığı və açıqlığı bəzi
təsər
rü fat subyektlərini ya öz məlumatlarını rəqiblərdən gizləmək , ya da göz boyamaq (blef) məqsədi ilə hərrac strategiyaları qəbul etməyə həvəsləndirə bilər.
Müqavilələr lotlara bölünməlidirmi?
Dövlət satınalmaları zamanı əsas seçimlərdən biri işlərin, malların və ya xidmətlərin t əmin edilməsi ehtiyacının bir yaxud bir neçə müqavilə və ya lotlardan istifadə edilməklə əldə edilməli olduğu barədə qərarın
qəbul edilməsi ilə bağlıdır. Bu asan qə rar deyil, belə ki, miqyas effekti ilə əldə edilən qənaət vahid müqavilənin istifadəsi qərarına S I G M A | Dövlət Satınalmaları 2- cü Xülasə 8 gətirib çıxara bilər, digər tərəfdən isə
çoxsaylı müqavilələrdən irəli gələn
çeşidlilik rəqabət
və səmərəliliyə artıra bilər.
Lotların sayı və forması barədə qərar qəbul edərkən satınalan təşkilat öz bazarını tanımalı və aşağıdakılar daxil olmaqla bir
sıra amilləri nəzərə almalıdır: • m iqyas effektinin əlverişliliyi: məsələn, bir neçə lot bir araya gətirildikdə və vahid podratçıya verildikdə istehsal xərcləri aza la bilər. İstehsalda güclü sine rgiyalar gözlənildiyi halda, müqavilələrin birləşdirilməsinə ü stünlük verilməlidir (məsələn , yüksək sabit xərclərdən dolayı). • p otensial iştirakçıların sayı və onların təchizatda ixtisaslaşma dərəcəsi:
məsələn, bir neçə lota görə rəqabət apara bilən azsaylı təsərrüfat subyektləri mövcud olduqda, onlar arasındakı rəqabət
lotların birləşdirilməsi vasitəsi ilə artırıla bilər
• s atış sonrası ticarət (subpodrat müqaviləsi): birləşdirilmiş müqavilə paketi kiçik şirkətləri birbaşa satınalma müqaviləsindən kənarlaşdıra bilər, lakin bu, onların müqavilənin bir hissəsini icra etmə sinin
qarşısını almır. Bir qayda olaraq , səmərəli satış sonr ası ticarətin (subpodrat müqaviləsinin bağlanması) mövcudluğu ha
lında lotların birləşdirilməsi qənaət baxımından ziyana səbəb olmur, lakin satış sonrası ticarət səmərəsiz olduğu halda, bu qənaət səviyyəsinə
təsir edə bilər.
hər bir lotun həcmi hansı potensial təsər rüfat subyektinin tələblərə c av ab verə biləcəyini və beləliklə, prosesdə iştirak edə biləcəyini müəyyən edir. Ümumiyyətlə, hər hansı şirkət tender prosesindən gözlədiyi gəlir təklifin verilməsi üçün tələb olunan müvafiq xərclərdən yüksək və seçim edə biləcəyi digər variantlardan səmərəli olduqda satınalma prosesində iştirak etmək istəyir. Beləliklə, həm potensial yeni təsərrüfat subyektlərinin gözləyə biləcəyi
gəliri yüksəltmək, ey ni zamanda aparıcı təsərrüfat
subyektlərinin prosesdə iştirak maraqla rını mühafizə edə bilmək üçün
satınalan təşkilat müqaviləni lotlara necə bölməlidir?
Bu asan məsələ deyil, belə ki təsərrüfat subyektləri və onları iştiraka həvəsləndirən amillər olduqca müxtəlifdir. Bununla
belə, təsərrüfat subyektləri əsasən aşağıdakı xüsusi
yyətlərinə görə fərqləndirilə bilərlər:
•
ölçü (iri və ya kiçik müəssisə); • bazarda mövqeyin möhkəmləndirilmiş
olması (tam formalaşmış və ya fəaliyyətə yeni başlayan müəssisə).
Ölçü:
Adətən kiçik və orta müəssisələr böyük miqyaslı müqavilələri
müstəqil şəkildə yerinə yetirmək üçün yetərli potensiala malik olmurlar, beləliklə, satınalan təşkilat böyük lotlar hazırlamaqla daha kiçik müəssisələri müsabiqə prosesindən kənarlaşdıra bilər. Lakin orta və kiçik müəssisələrin iştirakı bir çox hallarda azruolunan olur; əksərən yü ksək dərəcədə ixtisaslaşmış kiç ik müəssisələr ən azı layihənin müəyyən hissələrinin yerinə yetirilməsində daha səriştə li olur, həmçinin təklif verdikləri lotla əlaqədar rəqabəti artırırlar, daha kiçik təsərrüfat subyektlərinin mövcudluğu daha iri bazar iştirakçılarının gizli sövdələşmə strategiyaları üçün də çətinlik yarada bilər. Bu arqumentlər satınalma müqavilələrin çoxsaylı kiçik lotlara bölünməsinə bəraət qazandırır. Digər tərəfdən lotlar ar asında qarşılıqlı tamamlamalara ehtiyacın olması, təsərrüfat subyektlərini birləşdirilmiş
müqavilə paketləri
üçün təkliflər irəli sürərkən daha təkidli olmağa sövq edə bilər. Bu arqument birləşdirilmiş müqavilə paketi
variantının lehinədir. Ən əlverişli müqavilə strategiy asının formalaşdırılması üçün bir-birinin əksi olan bu iki variant hər
bir konkret vəziyyət nəzərə alınmaqla laz
ımındc
müqayisə edilməlidir.
rü fat subyektləri və fəaliyyətə yeni başlayanlar: Bir-
birləri
ilə rəqabət aparacaq potensial təsərrüfat subyektləri qrupuna həm güclü mövqeyə S I G M A | Dövlət Satınalmaları 2- cü Xülasə 9 sahib şirkətlər, həm də fəaliyyət yeni başlayan müəssisələr daxildirsə, tender prosesi elə qurulmalıdır ki, fəaliyyətə
yeni başlayan müəssisələr uğur qazanmaq üç ün yetərincə şanslarının olduğu qənaətinə gələ bilsinlər. Satınalan təşkilat y eni fəaliyyətə
başlayan şirkətlərin artıq özlərini sübut etmiş şirkətlərdən daha səmərəli iş görə biləcəklərindən əmin olmaya bilər, buna görə də müsabiqə prosesinin bərabər iştirakı təmin edəcək şəkildə qurulması gözlənilən satınalma xərcləri zəminində cəlbedici görünməyə bilər. Lakin təcrübə satınalma müqavilələrinin icra edilməsində müəyyən rol oynayırsa, o halda "sınama - yanılma" üsulu ilə öyrənmək gələcəkdə kiçik təsərrüfat
subyektlərinə daha rəqabətə davamlı mövqe qazandıra bilər. Beləliklə, müqavilənin lotlara bölünməsi eyni zamanda iki məqsədə xidmət edə bilər: cari mərhələdə iştirakın artırılması və gələcəkdə rəqabətin inkişaf
etdirilməsi. Satınalan təşkilatlar müqavilələrin lotlara bölünməsinin və ya kompleks müqavilə çərçivəsində birləşdirilməsi qərarının milli təchizatçıların himayə
edilməsi məqsədini daşımamasını, ayrı - seçkiliyə yol verilməməsini, tender prosesinin bütün iştirakçılarına qarşı bərabər yanaşmanın nümayiş et diri lməsini təmin etməlidirlər.
• Gizli sövdələşmə: Lotların təltif edilməsi
lotların potensial rəqiblər arasında "bölüşdürülməsi" metodunu təmin edir və buna görə də iddiaçıların
təchizatı şişirdilmiş qiymətlər əsasında paylaşmaq üçün açıq və gizli sövdələşmələrə nail olmasını asanlaşdırı r.
Ümumi şəkildə desək, təsərrüfat
subyektləri arasında gizli sövdələşmələr rəqabəti yumşaltmaq məqsədi
daşıyır. Bu nəticənin əldə edilməsi üçün bir neçə gizli sövdələşmə strategiyası mövcuddur. Satınalma müqavilələri bir neçə lota bölündükdə, gizli sövdələşmə bağlamış
təsərrüfat subyektləri kimin hansı lot üçün təklif verəcəyini, eləcə də təqdim ediləcək maliyyə təkliflərini
əvvəlcədən qərarlaşdırırlar. Hər bir sövdələşmə üzvünün müqaviləni alacağı qiymət onu əlbir olduğu tərəfləri aldadaraq yoldaşlarından daha az qiymət
verməkdən çəkindirəcək qədər yüksək olmalıdır.
Təsərrüfat
subyektləri arasında uğurlu sövdələşmə üç elementin mövcudluğunu tələb edir:
• qiymətlə/kəmiyyətlə bağlı razılaşma;
•
rəqiblərin fəaliyyətlərinin ef f ektiv şəkildə izlənməsi; •
icra edilmə, yəni razılaşmaya zidd davranışların cəzalandırılması.
İcra
edilmə həlledici elementdir. Gizli sövdələşmədə iştirak edən təsərrüfat subyektləri gizli razılaşmaya r iayət etməyi əlbir olduqları digər təsərrüfat subyektlərini aldadıb daha böyük paya yiyələnmək variantından sərfəli h esab etm
əlidirlər. Yalnız kələkbazlıq gələcək bazar mü na sibətlərində əvəzin çıxılmasına səbəb olacağı halda, gizli sövdələşmə strategiyasına riayət təmin edilə bilər. Sövdələşmə qarşılıqlı münasibətlərin müəyyən müddət ərzində təkrarlanmasını tələb edir.
subyektləri arasında yarana biləcək gizli sövdələşmə riskinə bir sıra amillər təsir edə bilər. Bəzi göstəricilər aşağıdakılardır:
•
Bir qayda olaraq, iştirakçıların sayı nə qədər çox olarsa, gizli sövdələşmə riski bir o
qədər azalır, belə ki, iştirakçıların sayının artması ilə razılaşdırma tərəfləri arasında lotların necə "udulacağı"nın r azılaşdırılması ilə
bağlı çətinliklər artır. Buna görə də gizli sövdələşmənin yarana biləcəyindən narahat olan satınalan təşkilatlar mümkün qədər çox iştirakçının
təmin edilməsi üçün lotların optimal sayını müəyyən etməlidirlər.
S I G M A | Dövlət Satınalmaları 2- cü Xülasə 10
• Simmetriya: Simmetrik təsərrüfat subyektləri (yəni
oxşar po tensiala/ölçülərə/bazar payına malik) təsərrüfat subyektləri üçün oxşar
iqtisadi dəyər malik lotları paylaşdırmaq daha asandır və bunun əksinə onlar qeyri- simmetrik lotları bölüşdürməkdə çətinlik çəkirlər. Ümumiyyətlə, söv dələşmədə iştirak edən hər bir tərəfin öz iradəsini diktə etmək gücü onu n müvafiq bazardakı mövqeyi ilə düz mütənasibdir. Beləliklə, satınalan təşkilatlar gizli sövdələşmələrin qarşısını almaq üçün
müqaviləni lotlara elə bölməlidirlər ki, təsər rüfat subyek tləri və lotlar arasında müəyyən asimmetriya yarada bilsinlər.
Lotların sayı:
Lotların sayı iştirakçılardan çox olduqda, sövdələşmə üzvlərinin lo tları paylaşdırması daha da çətinləşdir (baxmayaraq ki, satınalma təkrarlandığı halda , sövdələşmə üzvləri növbələşmə və ya çoxsaylı satınalma sövdələşməsi prinsipləri ilə bağlı razılaşmaya g ələ bilərlər). Proqnozlaşdırıla bilən baz a rda saıtnalan təşkilat müqaviləni gözlənən iştirakçılarının sayından artıq sayda lota bölməyə çalışa bilər.
• Tender form atı – çoxsayl ı lotlar eyni vaxtda , yoxsa ardıcıllıqla təltif edilməlidir?:
Satınalan təşkilat ən əlverişli lot bölgüsünü müəyyən etdikdən sonra, daha bir məsələ qərarlaşdırılmalıdır: lotlar eyni zamanda, yox sa
ardıcıllıqla təltif edilməlidir?
Eyni zamanda təltif edilm
ə ilə müqayisədə ardıcıl formatın təsərrüfat
subyektləri arasında gizli sövdələşməni asanlaşdırmaq ehtimalı daha yüksəkdir. Birinci mənfi cəhət ondan ibarətdir ki, gizli razılaşmadan
yayınmanı aşkar edən sövd ələşmə üzvləri növbəti təltif edilmə zamanı dərhal tədbir görə bilərlər. Ardıcıl formatın gizli sövdələşməyə xidmət etməsinin ikinci bir üsulu sövd
ələşmə bağlamış
təsərrüfat subyektləri arasındakı mümkün as im metriya ilə bağlıdır. Gizli sövdələşmənin səmərəliliyi çox vaxt "müstəqil fəaliyyət göstərən tərəfi"in, yəni gizli sövdələşmə üzvlərindən
daha aşağı qiymət təklif etməklə daha çox mənfəət əldə edə biləcək şirkətlərin
mövcudluğu ilə məhdudlaşır. Təsərrüfat subyektləri bir -b irlərinə asimmetrik olduqda, ardıcıl təltif edilmə, gizli sövdələşmə üzvlərinin
sonuncu lotu onlardan müstəqil fəaliyyət göstərən tərəfə ayırmaqla, onun aqressivliyini azaltmasına və beləliklə, gizli sövd ələşmənin baş tutmasına kömək edə bilər. Bu fəaliyyət müstəqil
fəaliyyət göstərən tərəfin oyunu pozmaq stimulunu azaldır və sövdələşməni möhkəmləndirir.
SIGMA Dövlət Satınalmaları haqqında Təlimat Kitabçası
Yüklə 442,64 Kb. Dostları ilə paylaş:
|