Birinchi yarmigacha

Har qanday ish bilimsizga oʻng ko‘rinadi,
Unga o‘kinchdan boshqa chora yo‘q. * * *
Tiling bilan o‘ch hissini qo‘zg‘ama,
Bil: o‘q yarasi butub ketadi-yu, lekin til yarasi bitmaydi.
Ahmad Yugnakiy

O‘zbek adabiyoti tarixining taraqqiyoti yoki tanazzulga yuz tutishi muayyan davrning siyosiy. ijtimoiy va madaniy hayoti bilan bog‘liq.

XIII asrda Chingizxon boshliq mo‘g‘ullarning Markaziy Osiyoga bosqi- ni va o‘lkada olib borgan shafqatsiz siyosati sabab adabiyot, san’at, madaniyat ma’lum ma’noda inqirozga yuz tutdi. Mavjud adabiy-ma- daniy yodgorliklar, noyob qo‘lyozma manbalar, kitoblar mustamlaka- chilar tomonidan yo‘q qilindi, o‘lkadagi fozillar, ilm egalari, san’at va madaniyat vakillari halok bo‘ldilar, asir olindilar yoki mo‘g‘ullar zul- midan Hindiston, Eron, Turkiya, Misr singari mamlakatlarga qochib, musofirlikda ijod qilishga majbur bo‘ldilar. Masalan, turkiy adabiyotda tasavvufiy g‘oyalari aks etgan “Masnaviyi maʼnaviy”, “Fihi mo fihiy” (“Ichindagi ichindadur”) nomli asarlari bilan mashhur bo‘lgan Jalo- liddin Rumiy o‘z yurtidan qochib avval Misr, keyinchalik Turkiyadan qoʻnim topdi.
Keyinchalik, XIII arning oxiri – XIV asrning birinchi yarmigacha bo‘lgan davrda Nosiruddin Rabg‘uziy, Pahlavon Mahmud kabi ijodkorlar betak- ror asarlar yaratib, o‘z ijodiy me’rosi bilan adabiy tanazzul bo‘shlig‘ini to‘ldirdilar va adabiyot tarixining oltin sahifalaridan joy oldilar. Xususan, Rabg‘uziy o‘zbek adabiyoti tarixida birinchilardan bo‘lib Qur’oni Karim, hadislar va xalq og‘zaki ijodiga tayanib, hikoyat va rivoyatlar uyg‘unligi- da “Qisasi Rabg‘uziy” asari yaratilgan.