A
z
ər
bay
ca
n
R
e
sp
u
b
li
k
a
sı
D
in
i
Q
u
ru
m
la
rl
a
İş
ü
zr
ə
D
ö
v
lə
t
K
o
m
it
əs
in
in
Ju
rn
a
lı
BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ
AZƏRBAY С AND A TOLERANTLIQ:
TARİX VƏ MÜASİRLİK
Ceyhun MƏMMƏDOV,
Azərbaycan Respublikası Prezidenti
Administrasiyasımn miUətlərarası,
multikulturalizm və dini məsələlər üzrə
Dövlət miişaviri xidmətinin aparıcı məsləhətçisi,
ilahiyyat ilzrə fəlsəfə doktoru
AÇAR SOZLƏR: dövlət, din, konfessiya, əməkdaşlıq, dözümliilük, təbliğat,
qarşıdurma.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: государство, религия, конфессия, сотрудничество,
терпимость, пропаганда, противостояние.
KEY WORDS: state, religion, confession, cooperation, tolerance, propaganda,
confrontation.
M üasir dövrdə beynəlxalq aləmdə baş verən xoşagəlm əz hadisələr dünyada sabitliyi
qorum aq üçün ilk növbədə insanlar arasında sülhün və qarşılıqlı anlaşm anın təm in olun-
m asının xüsusi əhəm iyyət daşıdığını göstərir. IV bdəniyyətbrin müxtəlifliyini qəbul et-
т э у э п , digər dinlərin nüm ayəndələrinin adət-ənənələrinə, həyat tərzinə və düşüncələrinə
hörm ətlə yanaşılm ayan cəm iyyətdə sabitliyə və inkişafa nail olm aq qeyri-mümkündür.
Bu gün dünyada, əsasən də m üsəlm an ölkələrində sabitliyin, istiqrarm pozulm asın-
da din amili xüsusi rol oynayır və xarici dairələr bir sıra hallarda bu am ildən m əharətlə
istifadə edir. Bu, m üəyyən şəxslər və qum m lar tərəfindən yaradılan çoxsaylı hərəkatların,
cərəyanların fəaliyyətində özünü açıq büruzə verir.
Bir çox d ö v b tb r bu reallığı nəzərə alaraq d in b rarası m ü n asib ətb rd ə dözüm lülü-
yə nail olunm asına, m üxtəlif din və m ədəniyyətlərə m ənsub insanlarm sülh şəraitində
yaşayışının təm in edilm əsinə xüsusi önəm v erirb r. Cəm iyyətdə dözüm süzlük m ey ilb ri
baş qaldırdıqda, insanlar arasında m ü n asib ətb r daha da k əsk in b şir və dünyada yeni mü-
naqişə ocaqları yaranır. Q arşıdurm aların baş verm əm əsi üçün digər din və m ədəniyyət-
lərə qarşı dözüm lülüyün, hörm ətin təbliğ edilm əsi xüsusi əhəm iyyət daşıyır.
Tarixə nəzər saldıqda m üxtəlif d in b rə və m əzhəblərə etiqad edən xalqlar arasında
günahsız insanların q ə tb yetirilm əsinə səbəb olmuş dini zəm ində bir çox m üharibələrin
baş verdiyi qənaətinə gəlirik. Bu qarşıdurmalar, əsasən, cəm iyyətdə dini dözüm süzlük və
təəssübkeşlik m eyilb rin in baş qaldırm ası nəticəsində yaranm ış və qarşısıalınm az prosesə
çevrilmişdir. Bu gün də dünyanın bir sıra ölkələrində bu təhlükə öz aktuallığını qoruyub
saxlamaqdadır.
16
n n v la f va Din - № 06 ( А Ъ N O Y A R R - D F K ARR 901
BIRGƏYAŞAYIŞ SIYASƏTI
Son illər dünyada regional və qlobal m üstəvidə baş verən hadisələr m ehribanlıq,
səm im iyyət və qarşılıqlı sevgi kim i ülvi dəyərləri yaym aq, yüksək əxlaqi dəyərləri təbliğ
etmək, insanların birlik və bərabərliyini təm in etmək, sülhü və əm in-am anlığı qorumaq
m issiyası daşıyan dinlərdən bir sıra hallarda siyasi m əqsədlərin, m əkrli niyyətlərin həyata
keçirilm əsi, insanlar arasında qarşıdurm anın yaradılm ası m əqsədilə istifadə olunduğunu
göstərir.
Yalnız m ənsub olduğu dini doğru sayan və başqa heç bir inancın varlığm ı qəbul
etm ək istəm əyən insanlar digər dinlərə qarşı barışm az m övqe nüm ayiş etdirir, bir sıra
hallarda bu, yüzlərlə günahsız insanın qətlinə, dini ibadət yerlərinin dağıdılm asm a, bəzən
bütövlükdə b ir ölkənin m əhvinə gətirib çıxarır. Bütün səmavi dinlər öz ardıcıllarm ı digər
d in b rin nüm ayəndələrinə qarşı dözüm lü və ədalətli davranm ağa çağırır, insanlar arasın-
da ayrı-seçkilik salm ağı, onlarla m ünasibətdə din və məzhəb fərqliliyini əsas götürm əyi
günah sayır [1, s. 85].
O dlar yurdu A zərbaycan zərdüştiliyin vətəni hesab edilir, birinci m inillikdə onun
ərazisində xristian d ö v b ti m övcud olmuşdur, hazırda isə m üsəlm an, xristian və yəhudilər
bu bölgədə bir yerdə sülh şəraitində və tolerantlıq m ühitində yaşayırlar [2, s. 267].
Bu gün Azərbaycan m üxtəlif m ilb tb rin , dini konfessiyalarm dinc birgə yaşadığı
unikal nümunədir. Ölkəm izdə bütün d in b rin nüm ayəndələrinə öz dini etiqad və azadlıqla-
rmı ifadə etmək, dini ayin və m ərasim ləri sərbəst yerinə yetirm ək üçün şərait yaradılmışdır.
A zərbaycan qədim zam anlardan m üxtəlif d in b rin qovuşduğu m əkan olmuş, ay-
rı-ayrı d in b rə etiqad edən insanlar ölkəm izdə daim a sülh və əm in-am anlıq şəraitində ya-
şamış, A zərbaycan xalqının ictim ai-siyasi həyatında mühürn rol oynamış, etnik xüsusiy-
y ə tb rin i, d in b rin i, ad ət-ənənəbrini qoruyub saxlamışlar. Tarix boyu ölkəm izdə yaşayan
xalqlar arasında milli, irqi, dini ayrı-seçkilik, ədavət və qarşıdurm a m üşahidə edilməm iş-
dir [3, s. 35].
Eyni zam anda, A zərbaycan ərazisi bütün dövrlərdə dini dözüm süzlükdən əziyyət
çəkən insanlar üçün sığm acaq yeri olmuş, bura təkcə ayrı-ayrı d in b rin nüm ayəndələri de-
yil, həm də m üxtəlif səbəblərdən təzyiqlərə m əruz qalan dini cərəyanların nüm ayəndələri
də pənah gətirm işbr. O nlar burada ö z b rin i yad hesab etm əm iş, yerli əhali ilə qaynayıb
qarışm ış, qohum luq əlaq ə b ri qurm uş və hər zam an yerli əhali i b həm rəy olmuşlar.
A zərbaycan xalqı daim ölkədə yaşayan m ü xtəlif m ilb tb r ə və dinlərə m ənsub insan-
ların dostluğunun, qardaşlığınm m öhkəm bndirilm əsinə, onlar arasm da sülh və əmin-a-
m anlıq m ühitinin yaradılm asına çalışmışdır. Bu hum anist эпэпэ günüm üzdə də qorunub
saxlanılır.
D igər din və m ədəniyyətlərə dözüm lü m ünasibət, onlarla qarşılıqlı anlaşm a şəraitin-
də yaşam aq A zərbaycan xalqınm təbiətindən, insanpərvərliyindən, xoş m əram ından irəli
D övlət və Din - № 06 (47) NOYABR - D EK ABR 2016
PreedentminF
P R B l t O e W T K İT A e X A N A S I
17
A
z
ər
b
ay
c
an
R
e
sp
u
b
li
k
a
sı
D
in
i
Q
u
ru
m
la
rl
a
İş
ü
zr
ə
D
ö
v
lə
t
K
o
m
it
o
sin
in
J
u
rn
a
lı
A
z
ə
rb
a
y
c
a
n
R
e
sp
u
b
li
k
a
sı
D
in
i
Q
u
ru
m
la
rl
a
İş
ü
zr
ə
D
ö
v
lə
t
K
o
m
it
ə
si
n
in
J
u
rn
a
lı
BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ
gəlir. Bu gün dünyanın bir çox ölkələrində insanların yaşayış yerinin m üəyyən edilm əsin-
də onların dini m ənsubiyyəti əsas götürülür. Sivilizasiyaların qovşağı olan A zərbaycanda
m üxtəlif dinlərə və m əzhəblərə m ənsub insanlar bir küçədə, həyətdə, hətta evdə sərbəst
yaşayır, bir-birilərinin bayram larında, dini m ərasim lərində yaxından iştirak edirlər.
A zərbaycan Respublikasının K onstitusiyasında bütün dini etiqadların qanun qar-
şısında bərabər olduğu təsbit olunmuşdur. Bu m üddəa təkcə qanunda deyil, real həyatda
da öz əksini tapmışdır. Ö lkəm izdə hər hansı bir dinin digər dindən üstün olm ası barədə
təbliğatın aparılm ası qanunla qadağan edilmişdir.
A zərbaycanda X ristianlığın pravoslavlıq, katoliklik və protestantlıq qollarını təmsil
edən bir çox dini icma fəaliyyət göstərir. Ö lkəm izdə pravoslavlıq qoluna m ənsub xristian-
lar çoxluq təşkil edir. A zərbaycan hökum ətinin qərarı ilə, 1907-ci ildə m əşhur A zərbaycan
xeyriyyəçisi Hacı Zeynalabdin Tağıyev tərəfindən inşa olunm uş, 1920-ci ildə bağlanm ış
Jen M ironosets kilsəsinin binası 1991-ci ildə Rus Pravoslav Kilsəsinə verilmişdir. Həmin
kilsəni 2001-ci ilin may ayında A zərbaycanda səfərdə olan bütün Rusiyanın Patriarxı
II Aleksi bu məbədi ziyarət edərək ona baş kafedral kilsə statusu vermişdir. Kilsə So-
vet hakim iyyəti dövründə anbar kimi istifadə olunduğundan dağıntılara m əruz qalrnışdır.
Kilsənin təmirini M oskvada yaşayan azərbaycanlı iş adamı Aydın Q urbanov öz üzərinə
götürm üş, tezliklə təm ir başa çatm ış və ibadət ocağı istifadəyə verilmişdir. Açılış m ərasi-
mində Ü m um m illi Lider H eydər Əliyev, hökum ət üzvləri və səfirliklərin nüm ayəndələri
iştirak e tm işb r [4, s. 72].
1999-2001-ci ilb rd ə Bakıda digər pravoslav m əbəd - M üqəddəs M əryəm in M iladı
Baş kilsəsi Ь э ф а olunmuşdur. 1998-ci ildə A zərbaycanda Bakı və Xəzəryanı ö lk ə b rin
Yepiskopluğu yaradılrnış, tərkibinə A zərbaycan ərazisindəki Pravoslav kilsələri ilə ya-
naşı, D ağıstan və Çeçenistan R espublikalarındakı Pravoslav kilsələri də daxil edilmişdir.
Sonradan həm in qurum Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı və A zərbaycan Yeparxiyası adlan-
dırılmışdır. H azırda Bakıda 3, Gəncə və X açm azda 1 rus pravoslav kilsəsi, Sum qayıtda 1
məbəd fəaliyyət göstərir.
2003-cü ilin aprel ayında Rum patriarxı I Varfolomey dini durum la tanış olm aq
və dinlərarası dialoqu inkişaf etdirm ək m əqsədilə A zərbaycanda səfərdə olmuş, dövlət
rəsm ib ri, din x ad im b ri, m üsəlm an, xristian, yəhudi icm alarının rəhbərləri i b görüşm üş,
ölkədə fəaliyyət göstərən dini konfessiyalar arasındakı m ü n asib ətb ri yüksək qiym ətlən-
dirmişdir. Q onağı Ü m um m illi Liderimiz H eydər Ə liyev də qəbul etmiş, geniş fikir mü-
b a d ib si aparmışdır.
1992-ci ilin m ayında A zərbaycan Respublikası i b dünya katolik xristianlarının
mərkəzi sayılan Vatikan d ö v b ti arasında diplom atik m ü n asib ətb r qurulmuşdur. Iki d ö v b t
arasında əlaq əb rin inkişaf etdirilm əsində Ü m um m illi Lider H eydər Ə liyevin 1997-ci il
sentyabrm 26-da Vatikana rəsrni səfərinin böyük rolu olmuşdur. Ürnummilli Lider Hey-
dər Ə liyev R om a papası II İohann P av elb görüşm üş və katolik kilsəsinin A zərbaycandakı
18
D ö v b t və Din - № 06 (47) NOYABR - DEK ABR 2016
BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ
fəaliyyəti ilə bağlı fikir m übadiləsi aparmışdır.
1999-cu ildə katolik dini icması rəsmi dövlət qeydiyyatına alınmış, 2002-ci il ma-
yın 22-də Vatikan dövlətinin başçısı, Rom a papası II İohann Pavel ilk dəfə Azərbayca-
na səfərə gəlm iş, dövlət rəsm iləri və ictim aiyyətin nüm ayəndələri i b görüşmüşdür. O,
ölkəm izdəki dini dözüm lülüyü yüksək qiym ətləndirərək, A zərbaycanda d in b r arasındakı
tolerantlıq və dözüm lük m ünasibətlərinin dünyanın bir çox ölkələri üçün yaxşı nüm unə
olduğunu bildirmişdir.
Sonrakı illərdə Vatikan d ö v b ti i b əlaqələr daha da in kişaf etdirilmiş, Prezident Il
ham Ə liyev 2005-ci ilin fevralında İtaliyaya rəsmi səfəri zam anı Vatikan dövlətində ol-
muş, d ö v b t katibi kardinal A ncelo Sodano i b görüşmüş, A zərbaycanla Vatikan arasında
qarşılıqlı əlaq əb ri m üzakirə etmişdir.
2008-ci il martin 6-da M üqəddəs taxt-tacın d ö v b t katibi kardinal Tarçiziyo Bertone
A zərbaycana səfərə gəlm iş, Prezident İlham Ə liyev martin 7-də onu qəbul etmiş, görüşdə
ölkəm izdəki m üxtəlif din və icm alar arasında dözüm lülüyün yüksək səviyyədə olduğu
vurğulanm ışdır. Həmin gün Bakıda M üqəddəs М э г у э т A na katolik kilsəsinin açılışı ol-
muş, Prezident İlham Ə liyev və kardinal B ertone m ərasim də iştirak etm işbr. D ö v b t baş-
çısı İlham Ə liyev çıxışında Bakıda katolik kilsəsinin açılm asınm A zərbaycanın gələcək
inkişafına, dünya birliyinə inteqrasiyasına, Avropa i b qarşılıqlı m ün asib ətb rin davam
etdirilm əsinə töhfə verəcəyini bildirmişdir.
2016-cı il oktyabrın 2-də isə Rom a Papası Fransisk A zərbaycana səfərə gəlmiş,
Prezident İlham Əliyev, ictim aiyyətin nüm ayəndəbri, din x ad im b ri i b görüşm üş və
Bakıdakı katolik kilsəsində təşkil olunan dini m ərasim də iştirak etmişdir. Rom a Papası
Fransiskin ölkəm izə səfəri iki ölkə arasındakı m ün asib ətb rd ə yeni bir m ərh əb n in əsasını
qoymuşdur.
A zərbayeanda d ö v b t qayğısı ilə əhatə olunan azsaylı xalqlardan biri də əsasən Qə-
b ə b rayonunun Nic qəsəbəsində yaşayan udibrdir. D ünyada u d ib rin sayı 10.000 nəfərə
yaxındır ki, onların də təxm inən 4000-i Q əbələnin N ie qəsəbəsində yaşayır. Ə s rb r boyu
azərbaycanlılarla u d ib r dinc şəraitdə, yanaşı yaşam ış, aralarında daim dostluq əlaq əb ri
və qarşılıqlı anlaşm a m övcud olmuşdur.
Azərbaycan hökum ətinin diqqət və qayğısı sayəsində 2003-cü ildə Alban-udi dini
icması d ö v b t qeydiyyatına alınmışdır. 1836-cı ildə Rusiya çarınm fərmanı i b Alban
A postol K ilsəsinin idarəçiliyi erməni qriqoryan kilsəsinə verilmişdir. A zərbaycan hö-
kum ətinin dini fəaliyyət sahəsində həyata keçirdiyi uğurlu siyasət nəticəsində udi etno-
su itirilmiş hüquqlarını Ь эф а etmişdir. Bu abid əb rd ən biri Qafqazda, e b e ə də dünyada
ən qədim xristian m əbəd brin dən olan, v a x tib Şəkinin Kiş kəndində inşa e d ib n Alban
kilsə-muzeyidir. IV-V ə s rb rə aid bu kilsə 2003-eü ildə əsaslı şəkildə bərpa olunaraq is-
tifadəyə verilmişdir. Kilsənin b эф asm d a xarici alim lərlə yanaşı, azərbaycanlı a lim b r də
D övlət və D in - № 06 (47) NOYABR - D EKABR 2016
19
A
z
ər
bay
ca
n
R
e
sp
u
b
li
k
a
sı
D
in
i
Q
u
ru
m
la
rl
a
İş
ü
zr
ə
D
ö
v
lə
t
K
o
m
it
ə
si
n
in
Ju
rn
a
lı
A
z
ər
b
ay
c
an
R
e
sp
u
b
li
k
a
sı
D
in
i
Q
u
ru
m
la
rl
a
İş
ü
zr
ə
D
ö
v
lə
t
K
o
m
it
ə
si
n
in
Ju
rn
a
lı
BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ
böyük əm ək sə rf etmişlər.
2006-cı ilin m ay ayında Q əbələ rayonunun N ic kəndində Çotari alban-udi kilsəsi-
nin açılış m ərasim i keçirilm iş, tədbirdə hökum ət üzvləri, dini icm aların nüm ayəndələri və
xarici qonaqlar iştirak etm işdir [5, s. 152].
A zərbaycanda yaşayan qədim xalqlardan biri də yəhudilərdir. M əskunlaşdıqları
ölkələrdə işgəncə və təzyiqlərə m əruz qalan yəhudilər A zərbaycana pənah gətirərək neçə
əsrlərdir bu bölgədə sülh və qarşüıqlı anlaşm a şəraitində yaşayırlar. O nlar ölkəm izdə heç
vaxt dini dözüm süzlüyə və ayrı-seçkiliyə m əruz qalm am ış, əksinə, daim yerli əhalinin
diqqət və qayğısı ilə əhatə olunm uşlar [6, s. 35]. Q uba rayonundakı Qırmızı qəsəbə post-
sovet m əkanm da dağ yəhudilərinin six yaşadığı yeganə məkandır. A zərbaycan dünyada
yəhudilərə xoş m ünasibət göstərilən azsaylı ölkələrdən biridir.
Y əhudilər A zərbaycanda üç icm a (dağ, aşkinazi və gürcü yəhudiləri icm aları) i b
təmsil olunur. Ö lkəm izdə yəhudilərin ümum i sayı təxm inən 16.000 nəfər təşkil edir. Bun-
lardan 11,000-i dağ yəhudiləridir ki, onların da təxm inən 6.000-i Bakıda, 4.000-i Qubada,
1000-i isə digər şəhərlərdə yaşayır. Aşkinazi yəhudilərinin təxm ini sayı 4000, gürcü yə-
hu dibrininki 700 nəfərdir. A zərbaycanda hazırda 7 yəhudi dini icması d ö v b t qeydiyya-
tına alınmışdır. Bakı şəhəri, O ğuz və Quba rayonlarının hər birində 2 sinaqoq fəaliyyət
göstərir.
A zərbaycan hökum ətinin diqqəti sayəsində 2003-cü ilin m art ayında Bakıda yeni
yəhudi sinaqoqu, sentyabr ayında ilk'yəhudi orta üm um təhsil m əktəbi istifadəyə veril-
mişdir. A çılış m ərasim brin d ə d ö v b t rəsm ib ri, A zərbaycanda fəaliyyət göstərən dini ic-
m aların rəh b ərb ri və xarici ö lk əb rd ən qonaqlar iştirak etmişlər. Sinaqoqun tikintisində
yəhudi təşkilatları i b yanaşı, Q afqaz M üsəlm anları İdarəsi, Rus Pravoslav Kilsəsinin
Bakı və A zərbaycan Yeparxiyası yaxından iştirak etmişdir. M üsəlm anlarla xristianların
yəhudi sinaqoqunun inşasında iştirakı və yardım göstərm əsi dünyada misli görünm əyən
hadisəbrdəndir.
Onu da qeyd etm ək lazım dır ki, bir çox taleyüklü m ə s ə b b rd ə yəhudilər azərbay-
canlıların dərdinə şərik çıxmış, hər iki xalqın nüm ayən d əbri düşm ənə qarşı vahid cəbhə-
də daim a birgə m übarizə aparm ışlar [7, s. 127].
Tolerantlığm gücbndirilm əsinin A zərbaycanda d ö v b t siyasətinin əsas istiq am ətb -
rindən birini təşkil etm əsinə dəlalət edən əsas faktlardan biri də m üstəqillik illərində dini
ibadət y erb rin in , məscid, kilsə və sinaqoqların sayının sü rə tb artmasıdır. Azərbaycan
d ö v b t m üstəqilliyin bərpa edən zam an ölkədə 17 m əscid fəaliyyət göstərirdi [8]. Hazır-
da ölkədə 2166 m əscid, 748 ziyarətgah, 13 kilsə və 7 sinaqoq mövcuddur. K ilsəb rd ən
5-i pravoslav (Bakıda 3, Gəncə və X açm azda 1), 4-ü gürcü pravoslav (Qax rayonu), 1-i
lüteran, 1-i katolik, və 2-si alban-udi dini icm asına məxsusdur. H azırda ölkədə 719 dini
icma qeydiyyatdan keçmişdir, onlardan 27-i qeyri-islam icmalarıdır. Sonunculardan 17-i
20
D övlət və Din - № 06 (47) NOYABR - DEKABR 2016
BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ
xristian, 7-i yəhudi, 2-i bəhai və 1-i krişna şüuru dini icm asıdır [9, s. 171].
A zərbaycanda dini dözüm lülük ənənələrinin qorunm asında və m öhkəm ləndiril-
m əsində A zərbaycan xalqınm Ü m um m illi Lideri H eydər Ə liyevin m üstəsna x id m ətb ri
olmuşdur. O, yenidən hakim iyyətə qayıtdıqdan sonra dig9r sahələrdə olduğu kim i, döv-
b t-d in m ünasibətlərində də əsaslı dəyişikliklər baş verm iş, m illi-m ənəvi dəyərlərin təb-
liğinə diqqət artırılm ış, dini fəaliyyət sahəsində m övcud problem lərin həlli istiqam ətində
ciddi addım lar atılmışdır.
Eyni zam anda, Ü m um m illi Lider H eydər Ə liyevin him ayəsi i b ölkədə köhnə məs-
c id b r bərpa edilmiş, yeni m əscidlər inşa olunm uş, A zərbaycan xalqm ın əsas inanc y e rb -
rindən biri olan və 1936-cı ildə dağıdılm ış B ibiheybət məscidi yenidən tikilm iş, yeni dini
tədris m üəssisələri fəaliyyətə başlam ışdır [10, s. 222].
Ü m um m illi Lider H eydər Əliyevin ölkəmizə rəhbərliyi dövründə Azərbaycan xalqı-
nın zəngin tolerantlıq və m ultikulturalizm ənənələrinin qom nm asm a xüsusi diqqət yetiril-
miş, ölkəm izdə dini dözüm lülüyün m öhkəm ləndirilm əsi hökum ətin din siyasətinin priori-
tet istiqam ətbrindən birinə çevrilmişdir. H eydər Ə liyev m ütəm adi olaraq m üxtəlif d in b ri
təmsil edən din xad im b ri i b görüşər, ibadət ocaqlarım ziyarət edər, dindarlar qarşısında
çıxışlar edər, dini bayram və m ərasim b r m ün asib ətib onları təbrik edərdi [11, s. 131].
H azırda bu siyasəti Prezident İlham Əliyev böyük uzaqgörənlikb və uğurla davam
etdirir. Bu gün ölkədə yaşayan m üxtəlif dinbrin nümayəndələrinə böyük diqqət və qayğı ib
yanaşmaq Azərbaycan hökumətinin din siyasətinin əsas istiqam ətbrindən birini təşkil edir.
Prezident İlham Ə liyev ölkəm izdə d ö v b t-d in m ünasibətbrinin yüksək səviyyədə
tənzim bnm əsinə, tolerantlıq ənən əb rin in m öhkəm bndirilm əsinə, dini abid əbrin təm ir
və bərpasına xüsusi önəm verir, m ütəm adi olaraq dini icma rəhbərləri i b görüşür, onlarm
ehtiyac və p ro b lem b ri i b maraqlanır.
A zərbaycan Respublikasm ın Prezidenti İlham Ə liyevin yüksək diqqət və qayğısı
sayəsində son il b r bir sıra m əscid br, tarixi m ədəniyyət abidələri, о cüm lədən Təzəpir,
Ə jdərbəy və Şamaxı m əscidləri, Bibiheybət, Gəncə və Bərdə İm am zadə ziyarətgahları
yüksək m em arlıq üslubunda təm ir və bərpa olunmuşdur. Eyni zam anda, Bakıda öz möh-
təşəm liyi və əvəzsiz m em arlıq üslubu i b se ç ib n H eydər M əscidi tikilmişdir.
H əm çinin, d ö v b t dini icm alara daim a xüsusi qayğı i b yanaşır, d ö v b t büdcəsindən
onlara m aliyyə yardım ı ayırır, dini bayram və m ərasim lər d ö v b t səviyyəsindo qeyd edilir.
Bu, A zərbaycan hökum ətinin dini icm alara yüksək diqqət göstərdiyinə d ə la b t edir [12,
s. 384].
P rezident İlham Ə liyevin bilavasitə qayğısı i b 2014-cü ilin fevral aym da Azər-
baycanda d ö v b t-d in m ünasibətlərinin yüksək səviyyədə tənzim bn m əsi, dini dözüm lü-
lük ən ən əb rin in daha da m öhkəm ləndirilm əsi, etnik qruplara və dini icm alara d ö v b t
Dövlət və Din - № 06 (471 NOYABR - DEKABR 2016
21
A
z
ə
rb
a
y
c
a
n
R
e
sp
u
b
li
k
a
sı
D
in
i
Q
u
ru
m
la
rl
a
İş
üz
ro
D
ö
v
lə
t
K
o
m
it
ə
si
n
in
J
u
rn
a
lı
A
z
ər
b
ay
c
an
R
e
sp
u
b
li
k
a
sı
D
in
i
Q
u
ru
m
la
rl
a
İş
ü
zr
ə
D
ö
v
lə
t
K
o
m
it
ə
si
n
in
Ju
rn
a
lı
BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ
qayğısının artırılm ası m əqsədilə A zərbaycan Respublikası Prezidentinin m illətlərarası,
m ultikulturalizm və dini m əsələlər üzrə D ö v b t m üşaviri xidməti, m ay aym da Bakı Bey-
nəlxalq M ultikulturalizm M ərkəzi yaradılmışdır. H azırda D ö v b t m üşaviri xidm əti d ö v b t
din m ünasibətlərinin tənzim lənm əsi, A zərbaycanda yaşayan bütün etnik və dini qruplarm
hüquqlarınm qorunm ası, ölkəm izin zəngin tarixə m alik tolerantlıq ənənələrinin möhkəm -
ləndirilm əsi istiqam ətində ardıcıl və m əqsədyönlü tədbirlər həyata keçirir.
A zərbaycanda dini dözüm lülük ənənələrinin m öhkəm ləndirilm əsi istiqam ətin-
də H eydər Ə liyev Fondu da m ühüm iş b r görür. Fondun xətti i b X ristianlığa və İslam a
aid bir çox dini abidələr təm ir və bərpa olunmuşdur. H azırda Fond K atolik kilsəsinin
A zərbaycan Respublikasındakı A postol Prefekturası i b six əm əkdaşlıq edir, 2008-ci ildə
Fondla sözügedən qurum arasında əm əkdaşlıq haqqında m em orandum im zalanm ış, Fon
dun dəstəyi i b 2009-cu ildə Bakıda yerləşən “Bakirə M üqəddəs M əryəm ” katolik kilsə-
sində yenidənqurm a və bərpa işb ri aparılmışdır.
2016-cı ilin fevral ayının 23-də A zərbaycanm birinci xanım ı M ehriban Ə liyevanın
iştirakı i b Vatikanda H eydər Ə liyev Fondunun dəstəyi i b Ь эф а edilm iş M arçellinio və
Pietro katakom balarının açılış m ərasim i keçirilmişdir. Bu A zərbaycanm təkcə ölkəm izdə
deyil, dünyanın ayrı-ayrı bölgələrində yerləşən m ü x təlif m ədəniyyətlərə və dinlərə aid
abidələrə göstərdiyi qayğı və diqqətin göstəricisidir.
A zərbaycanda tolerantlığa aid qeyd olunan faktlar ölkəm izdə bütün dinlərə bəra-
bərhüquqlu şəraitin yaradıldığını, tolerantlığm yüksək səviyyədə olduğunu, hökum ətin
bütün xalqların, etnik qrupların hüquqlarına h ö rm ətb yanaşdığını, onlarm tarixi və mədə-
ni irsinin öyrənilm əsinə, qorunub saxlanılm asına xüsusi önəm verdiyini göstərir.
Bu gün tam əm in lik b dem əyə əsas var ki, A zərbaycanda tolerantlıq ən ən əb rin in
m öhkəm bndirilm əsi üçün bütün tədbirlər ardıcıllıqla, m əqsədyönlü şəkildə həyata keçi-
rilir, ayrı-ayrı d in b rin ardıcıllarının tam bərabərhüquqlu vətəndaş kimi yaşayıb fəaliyyət
göstərm əsinə şərait yaradılır.
M üasir dövrdə qarşıda duran əsas vəzifə bu zəngin irsi daha dərindən öyrənmək,
qoruyub saxlam aq və g ə b c ə k nəsillərə ötürməkdir. Bu, hər bir A zərbaycan vətəndaşının
üzərinə düşən tarixi məsuliyyətdir.
Toleranthq A zərbaycanın əvəzsiz, dünya xalqlarına nüm unə g ö stərib cək mil-
li-m ənəvi sərvətidir. A zərbaycan xalqı özünün tolerantlıq ənənələrini bundan sonra da
qoruyub saxlayaraq g ə b c ə k n əsilb rə çatdıracaq və bu ənənənin zəiflədilm əsinə y ö n ə b n
bütün cəhdlərin qarşısını q ətiy y ətb alacaqdır.
22
D övlət və Din - № 06 (47) NOYABR - D EKABR 2016
BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ
ƏDƏBİYYAT
1. “Dövlət və din” ictimai-fikir toplusu, Bakı, 2006, noyabr.
2. Мехтиев Рамиз. Азербайджан: вызовы глобализации, уроки прошлого, реалии настоящего и пер
спективы будущего. Баку: XXI - ^Yeni Nəşrlər Evi, 2004.
3. Heydər Əliyev. Dinimiz xalqımızın milli-mənəvi sərvətidir. Bakı: Əbilov, Zeynalov və oğulları, 1999.
4. Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin bülleteni, 2004, № 10.
5. Heydər Əliyev və Azərbaycanda din siyasəti: gerçəkliklər və perspektivlər. Bakı: Əbilov, Zeynalov və
oğulları, 2007.
6. Orucov Hidayət. Azərbaycanda din: ən qədim dövrdən bu günədək. Bakı: CBS Polygraphic production,
2 0 1 2
.
7. Азербайджан и азербайджанцы в мире, 2009, июль, № 2.
8. http ://scwra.gov.az/pages/191/
9. İsmayılov Gündüz. Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz. Bakı: Nurlar, 2014.
10. Quluzadə Musa. Azərbaycanda dövlət-din münasibətləri (İslam dininin timsalında 1920-2000-ci illər).
Bakı: Açıq dünya, 2002.
11. Hüseynov Sakit. Azərbaycanda dini tolerantlıq mədəniyyəti: tarix və müasirlik. Bakı: Təknur, 2012.
12.Niftiyev Niyaz. Azərbaycanda birgəyaşayış və multikulturalizm. Bakı: Mtr polygraphics, 2015.
D övlət və D in - № 06 (47) NOYABR - D EK ABR 2016
23
A
z
ər
b
ay
c
an
R
e
sp
u
b
li
k
a
sı
D
in
i
Q
u
ru
m
la
rl
a
İş
ü
zr
ə
D
ö
v
lə
t
K
o
m
it
ə
si
n
in
Ju
rn
a
lı
A
z
ə
rb
a
y
c
a
n
R
e
sp
u
b
li
k
a
sı
D
in
i
Q
u
ru
m
la
rl
a
İş
ü
zr
ə
D
ö
v
lə
t
K
o
m
it
ə
si
n
in
J
u
rn
a
lı
BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ
Джейхун Мамедов
ТОЛЕРАНТНОСТЬ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ:
ИСТОРИЯ И СОВРЕМЕННОСТЬ
РЕЗЮМЕ
Статья повествует о работе, проделанной в направлении сохранения традиций
толерантности и мультикультурализма в А зербайджане. В ней отмечается, что в
А зербайдж ане с древних времен проживаю т представители различны х народов и
религий, поддерживая друж ественные отнош ения и межэтническое сотрудничество,
что является одной из особенностей этноконфессиональной ситуации, где никто
не подвергается нетерпим ости и дискриминации. В статье рассказывается о мерах,
предпринимаемы х А зербайджанской Республикой для сохранения, пропаганды
и доведения до грядущ их поколений этой традиции. П одчёркивается, что
А зербайдж ан является уникальны м примером и обладает богатым опытом в этой
области, он поддерж ивает тесны е связи с сущ ествую щ ими в мире религиозны ми
центрами, осущ ествляет работы по ремонту и восстановлению религиозны х
памятников, относящ ихся к различным религиям. В статье отмечается, что основной
целью небесны х религий является призыв людей к чистоте, пропаганде свящ енных
ценностей, обеспечению м ира и спокойствия. Также статья указывает на реалии
истории, а именно на то, что религиозная нетерпимость и дискриминация ведут
общ ества и народы в пропасть, а государства к гибели. Отмечается, что в случае
непринятия во внимание этой действительности, люди подвергаю тся серьезным
испытаниям.
24
D ö v b t və Din - № 06 (47) NOYABR - DEK.ABR 2016
I
BİRGƏYAŞAYIŞ SİYASƏTİ
Jeyhun Mammadov
TOLERANCE IN AZERBAIJAN: HISTORY AND MODERNITY
SUMMARY
The article covers the w ork done in A zerbaijan to preserve the traditions o f to
lerance and m ulticulturalism . It is noted that since the ancient tim es different peoples
and religions have inhabited A zerbaijan, m aintaining friendly relations and inter-ethnic
cooperation, w hich is one o f the features o f ethno-confessional situation when no one is
subjected to intolerance and discrim ination. The article describes the m easures taken by
the Republic o f A zerbaijan to preserve this tradition, prom ote it and bring it to the future
generations. It is m entioned that A zerbaijan is a unique exam ple and has wide experien
ce in this field; it has close ties with the religious centers, existing in the world, carries
out repair and restoration works in religious m onum ents belonging to different religions.
It is noted that the m ain purpose o f the heavenly religions is to call people to purity, to
prom ote the sacred values, to ensure peace and tranquility. The article also points out the
realities o f history, nam ely the fact that religious intolerance and discrim ination take so
ciety and peoples to the abyss, and the state to the destruction. It is m entioned that in case
o f this fact being ignored people face serious tortures.
Dövlət və Din - № 06 (47) NOYABR - D EKABR 2016
25
A
z
ə
rb
a
y
c
a
n
R
e
sp
u
b
li
k
a
si
Dini
Q
u
ru
m
la
rl
a
İş
ü
zr
ə
D
ö
v
lə
t
K
o
m
it
ə
si
n
in
Ju
rn
a
lı
Dostları ilə paylaş: |