Bipolar pozuntular üzrə klinik protokol
Yüklə 288,13 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Serotoninin geriyə tutulmasının selektiv inhibitorları (SGTSİ)
- Serotonin və noradrenalinin geriyə tutulmasının selektiv inhibitorları (SNGTSİ)
- Reseptor tipli antidepressantlar
- Tri- və heterosiklik antidepressantlar (TSA)
- MAO inhibitorları (MAOİ)
- Bipolyar pozuntusu olan xəstələrə MAOİ-lər təyin edilməməlidir.
- ƏLAVƏ №1 Psixi pozuntular zamanı yardım göstərilməsinin əsas prinsipləri: I prinsip – Razılıq.
- III prinsip – Adekvatlıq.
- V prinsip – Təhlükəsizlik.
- VI prinsip – Monitorinq.
- VII prinsip – Ardıcıllıq.
- ƏLAVƏ №2 Bipolyar pozuntunun maniakal epizodunun müalicəsi
- ƏLAVƏ №3 Bipolyar pozuntunun depressiv epizodunun müalicəsi
- Hamiləlik zamanı bipolyar pozuntunun müalicə alqoritmi ƏLAVƏ №4 Hamiləliyə qədər
- Hamiləlik planlaşdırılır
- ƏLAVƏ №5 Fiziki monitorinqin sxemi Test və ya müayinə Bütün xəstələr üçün monitorinq
- Antipsixotik preparatlar Litium Valproat Karbomazepin Qalxanabənzər vəzi
- Qara ciyər
- Qanın ümumi analizi
- Arterial təzyiq
- Neyrovizualizasiya (EEQ, KT, NMR)
- Narkotiklər / alkoqol
33 olunur. Ənənəvi neyroleptiklərin əlavə təsirləri və depressiv epizodun inkişafına səbəb olmaq qabiliyyəti ilə əlaqədar olaraq, kəskin maniakal epizodun müalicəsi zamanı onların tətbiqi xüsusi ehtiyat tələb edir. Profilaktik müalicə üçün ənənəvi neyroleptiklərdən uzunmüddətli istifadə bipolyar pozuntusu olan xəstələrin həyat keyfiyyətinə mənfi təsir edə bilər.
Bütün digər preparatlardan fərqli olaraq antidepressantlar yalnız depressiv epizodların müalicəsində tətbiq edilir. Affektin inversiyası (maniakal və ya hipomaniakal epizodun inkişafı) ehtimalı ilə əlaqədar bipolyar pozuntu zamanı antidepressantlardan profilaktik vasitə kimi istifadə olunmur.
SGTSİ-lərə fluoksetin, paroksetin, fluvoksamin və sitolapram aiddir. Bütün qeyd edilən preparatlar oxşar terapevtik təsirə malikdirlər və bipolyar pozuntunun depressiv epizodlarının müalicəsində effekt verirlər. Bütün SGTSİ-lərdə klinik reaksiyanın dozadan asılılığını göstərən qrafikin əyrisi yayla formasındadır, bu onu göstərir ki, minimal effektiv dozaya çatdıqdan sonra dozanın artırılması klinik reaksiyanın keyfiyyətinə təsir etmir. Terapevtik təsirin baş vermə sürətinə görə hər hansı bir SGTSİ-nin digərlərindən üstünlüyü yoxdur. Bütün preparatlar standart başlanğıc dozalarda sutkada 1 dəfə təyin edilir. Trisiklik antidepressantlar və monoaminoksidazanın inhibitorları (MAOİ) ilə müqayisədə SGTSİ- lər daha təhlükəsizdirlər.
Bəzi depressiv təzahürlərin (diqqətin pozulması, psixomotor ləngimə, tez yorulma) formalaşmasında noradrenalin sisteminin iştirak etdiyi ehtimal olunduğundan, SNGTSİ-lər bipolyar depressiyanın müalicəsində böyük perspektivə malikdirlər. SGTSİ- lərdən fərqli olaraq, bu preparatlar yalnız serotoninin deyil, həm də noradrenalinin geriyə tutulmasını gücləndirə bilirlər, bu isə bipolyar depressiyanın müalicəsində daha böyük effekt əldə edilməsinə gətirib Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 34 çıxarır. Hal-hazırda venlafaksin, milnasepraman və duloksetinin tətbiqinin müsbət nəticələri haqqında sübutlar mövcuddur. SGTSİ- lərdə olduğu kimi bu preparatların da təhlükəsizlik səviyyəsi yüksəkdir. Əlavə təsirləri nadir hallarda qeyd edilir, əsasən müalicənin ilk 2 həftəsi ərzində baş verir və SGTSİ-lərdə olduğundan fərqlənmir. MAO inhibitorları (təyinatlar arası minimal interval 2 həftədir), həmçinin adrenalin, noradrenalin, klomidin, diqoksinlə birlikdə təyin edilməsi əks-göstərişdir. Litiumla birgə tətbiq olunması ehtiyatlılıq tələb edir.
Reseptor tipli antidepressantlara (neyrotransmissiya modulyatorları) bupropion, mitrazapin, nefazadon və trazadon aiddir. Göstərilən preparatlar dofamin, noradrenalin və serotonin reseptorlarının postsinaptik tənzimlənməsini yaxşılaşdırmaq qabiliyyətinə malikdirlər. Bu preparatların bipolyar pozuntunun depressiv epizodlarının müalicəsində effektivliyi barədə kifayət qədər məlumatlar yoxdur.
İmipromin, amitriptilin, klomipromin və maproptilin bipolyar pozuntusu olan xəstələrin depressiv epizodlarının müalicəsi üçün effektiv vasitələrdir. Yuxarıda göstərilən antidepressant qruplarına nisbətən onların xeyli artıq əlavə təsirləri vardır, bu isə TSA-ların bipolyar pozuntu zamanı geniş tətbiq edilməsi üçün müəyyən məhdudiyyətlər yaradır. Dozanın həddən artıq yüksəldilməsi zamanı letal nəticə qeyd oluna bilər.
Çoxsaylı toksik təsirləri və dərmanlarla arzuedilməz qarşılıqlı təsiri psixi pozuntuların müalicəsində MAOİ-lərdən istifadə edilmə- sinə mane olur. Buna görə də bipolyar depressiyası olan xəstələrdə MAOİ-lərin effektivliyi barədə kifayət qədər məlumat yoxdur.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 35
Benzadiazepin sırasından olan trankvilizatorlar, o cümlədən diazepam, klonozepam və lorazepam sedativ təsirə malikdirlər. Bu preparatlardan həyəcan, təşviş və ya ajitasiyanın aradan qaldırılması üçün yardımçı vasitə kimi istifadə oluna bilər. Dərman asılılığının yarana bilməsi səbəbilə onların tətbiq edilmə müddəti 2 həftədən artıq olmamalıdır. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 36
1.
Bipolar Disorder: The management of bipolar disorder in adults, children and adolescents, in primary and secondary care. National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE), July 2006 www.nice.org.uk
2. Bipolar Affective Disorder. A national clinical guideline. Scottish Intercollegiate Guidelines Network (SIGN), 2005 www.sign.ac.uk
3.
American Psychiatric Association Practice Guideline for the treatment of patients with bipolar disorder (revision) 2002 www.guideline.gov
4. Goodwin G.M. Evidence-based guidelines for treating bipolar disorder: recommendations from the British Association for Psychopharmacology, Journal of Psychopharmacology 17(2) (2003) 149-173 5.
Am Fam Physician 2000;62:1343-53, 1357-8. 6.
Janicak P.G., Davis J.M., Prekskorn Sh.H., Ayd F.J. Psychopharmacotherapy 2nd edition, Williams&Wilkins1997 7.
Clinical Practice Guidelines Team for Bipolar Disorder – Australian and New Zealand clinical practice guidelines for the treatment of bipolar disorder, Australian and New Zealand
8.
Sachs GS, Printz DJ, Kahn DA, Carpenter D, Docherty JP. The Expert Consensus Guideline Series: Medication Treatment of Bipolar Disorder 2000. Postgrad Med. 2000 Apr; Spec No:1- 104.
9.
World Health Organization. Research Diagnostic Criteria of the International Classification of Mental and Behavioral Disorders, 10th revision, Geneva 1994 10.
MacQueen, G., McIntyre, R. et al. (2005). Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments (CANMAT) guidelines for the management of patients with bipolar disorder: Consensus and controversies. Bipolar Disorders, 7 (Suppl 3) 5-69. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 37 11. Александров А. А. Диагностика и лечение пациентов с биполярным аффективным расстройством. Учебно- методическое пособие, Минск, 2007 12.
диагностика и терапия, МЕДпресс, 2008 13.
Клинические рекомендации по терапии депрессии при биполярном расстройстве, Современная терапия психических расстройств №3, 2007 14.
Клинические рекомендации по терапии маниакальных и смешанных состояний при биполярном расстройстве,
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
38
Psixi pozuntular zamanı yardım göstərilməsinin əsas prinsipləri: I prinsip – Razılıq. Yardım göstərilməsinə başlamazdan əvvəl zəruri göstərişlərə əməl edilməsi haqqında məlumatlandırılmış razılıq əldə olunmalıdır. Belə ki, bu zaman həkim tibbi tövsiyələrin keyfiyyəti, pasiyent isə onların keyfiyyətlə yerinə yetirilməsi üçün cavabdehlik daşıyır. II prinsip – Seçmə. Müalicə tədbirlərinin seçilməsi klinik göstərişlərə və pasiyentin ehtiyaclarına əsaslanmalı, ailədəki vəziyyətə, sosial, iqtisadi şərtlərə və ümumilikdə həyat keyfiyyətinə ünvanlanmalıdır. III prinsip – Adekvatlıq. Müalicə tədbirlərinin xarakteri və onların yerinə yetirilməsi ardıcıllığı psixi pozuntunun ağırlıq dərəcəsi və gedişi xüsusiyyətlərinə uyğun gəlməlidir. IV prinsip – Effektivlik. Sosial adaptasiyanın bərpa edilməsi və mümkün olan maksimal həyat keyfiyyətinin əldə olunması üçün kifayət edəcək həcmdə yardım göstərilməsinə çalışmaq lazımdır. V prinsip – Təhlükəsizlik. Müalicə tədbirinin seçilməsində ən təhlükəsiz, pasiyentin fiziki və psixi sağlamlığına ən az əlavə təsir göstərən üsula üstünlük verilməlidir, bu zaman pasiyentin özünə və ya ətrafdakılara zərər verə bilməsi ehtimalı nəzərə alınmalıdır. VI prinsip – Monitorinq. Yardım göstərilməsinin bütün dövrü ərzində xəstənin vəziyyətinin dinamikasını müşahidə etmək, xəstəliyin şəklində və ya xəstənin həyatında baş vermiş dəyişikliklərə vaxtında reaksiya vermək lazımdır. VII prinsip – Ardıcıllıq. Müalicə tədbirləri daha öncəki təcrübəni (o cümlədən ailə anamnezi) nəzərə almalı və uzunmüddətli perspektivə istiqamətlənməlidir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
ƏLAVƏ №2 Bipolyar pozuntunun maniakal epizodunun müalicəsi
39 Əhvalı sabitləşdirici preparat
Əlavə / simptomatik müalicə
Litium və ya Valproat / Depakin-Xrono
Başlanğıc 750-1000 mq/sut 400-800 mq/sut
Başlanğıcdan 5-7 gün sonra qanda səviyyəni müəyyən etmək və ya
Valproatın zərbə dozasını 20 mq/kq (konsentrasiya 300- 800 μг/l) tətbiq etmək və ya
Karbomazepin Başlanğıc 200-400 mq/sut
Rezistentlik zamanı - əhvalı sabitləşdirici preparatın dozasını optimallaşdırmaq - digər əhvalı sabitləşdirici preparatla əvəz etmək - sabitləşdirici preparatların kombinasiyası - olanzepin və ya risperidon əlavə etmək Rezistentliyin davamı zamanı - diaqnoza yenidən baxmaq - EQT-yə başlamaq Məqsədlər: - aqressivlik / davranış pozulmaları - psixozun müalicəsi aradan qaldırılması
Seçim:
Peroral
- Benzodiazepinlər (diazepam, klonozepam, lorazepam)
- Antipsixotik preparatlar (risperidon, olanzapin)
İnyeksiyalar - Diazepam - Zuklopentiksol - Qaloperidol Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
ƏLAVƏ №3 Bipolyar pozuntunun depressiv epizodunun müalicəsi Əhvalı sabitləşdirici preparat + antide
Əlavə / simptomatik müalicə
pressant Yüngül depressiv epizod - 2 həftə gözləmək, pasiyenti xəstəlik haqqında məlumatlandırmaq Orta və ya ağır depressiv epizod - SGTSİ və əhvalı sabitləşdirici preparat təyin etmək - effekt olmadıqda 3 həftə sonra SGTSİ-ni reseptorlara selektiv təsir edən digər preparatla əvəz etmək
- effekt olmadıqda 3 həftə sonra TSA təyin etmək Rezistentlik zamanı - əhvalı sabitləşdirici preparatın dozasını optimallaşdırmaq - əhvalı sabitləşdirici preparatı əvəz etmək - sabitləşdirici preparatların kombinasiyası - psixoterapiya əlavə etmək Rezistentliyin davamı zamanı - diaqnoza yenidən baxmaq - xarici amillərin təsirini yenidən qiymətləndirmək Məqsədlər:
- intihar təzahürləri - psixozun müalicəsi - yuxu pozğunluğunun aradan qaldırılması
Seçim: Peroral
- Benzodiazepinlər (diazepam, klonozepam, lorazepam)
- Antipsixotik preparatlar (risperidon, olanzapin, sulpirid)
İnyeksiyalar - Diazepam - Sulpirid - Qaloperidol
40
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 41
Hamiləlik zamanı bipolyar pozuntunun müalicə alqoritmi ƏLAVƏ №4 Hamiləliyə qədər 1.
kontrasepsiya məsələlərinin müzakirəsi 2.
planlaşdırılan hamiləliklə bağlı vəziyyətin pisləşməsi riskinin müzakirəsi 3.
keçirilməsi 4.
müalicənin perspektivlərinin müzakirəsi Hamiləlik planlaşdırılır Hə Yox Hamiləlik haqqında qərar qəbuluna qədər müalicənin davam etdirilməsi • xəstəliyin gedişi yüngül və ya orta dərəcədədirsə və hospitalizasiya tələb etmirsə, müalicənin müvəqqəti dayandırılması imkanının nəzərdən keçirilməsi • dərman qəbulundan imtina edilməsi, heç olmazsa hamiləliyin 1-ci trimestrində, daha üstün tutulur • əgər xəstəlik kəskin ifadə olunmuş dərəcədə gedirsə, müalicəni davam etdirmək və planlaşdırılan hamiləlik üçün olan riski nəzərə almaq Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 42 ƏLAVƏ №5 Fiziki monitorinqin sxemi Test və ya müayinə Bütün xəstələr üçün monitorinq Spesifik dərmanların monitorinqi Funksiya Başlanğıc müayinə İllik müayinə Antipsixotik preparatlar Litium Valproat Karbomazepin Qalxanabənzər vəzi Hə
İldə 2
dəfə –
Başlanğıcda və hər 6 aydan bir –
Qara ciyər Hə
– – Başlanğıcda və hər 6 aydan bir
Hə
–
–
Qanın ümumi analizi Hə
H – ə Başlanğıcda və hər 6 aydan bir Başlanğıcda və hər 6 aydan bir Başlanğıcda və hər 6 aydan bir
Hə
Hə Başlanğıcda və 3 ay sonra Klinik
göstərişlər olduqda
–
–
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 43 Lipidlər Hə
40 yaşdan
sonra –
–
– –
Arterial təzyiq Hə
H – ə –
–
– Prolaktin Yalnız uşaq və yeniyetmələr – Risperidonla müalicə zamanı
–
– –
EKQ Klinik şəklə görə
başlamasından sonra
Müalicənin başlanğıcında –
Çəki və boy Hə
Hə, uşaqlar
üçün Hər 3 aydan bir Ehtiyac
olduqda Ehtiyac
olduqda Ehtiyac olduqda Neyrovizualizasiya (EEQ, KT, NMR) Ehtiyac
olduqda –
–
– – –
Qanda preparatın səviyyəsi – –
–
Başlanğıcdan 1 həftə
keçmiş, sonra hər 6 aydan bir Müalicə
qeyri- effektiv olduqda Hər 6 aydan bir Narkotiklər / alkoqol Hə
H – ə – –
–
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Document Outline
Yüklə 288,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|