Binder pdf
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
9 məskənlərinin divarlarını təşkil etdiyi yerlərdə (Anazağa, Kənizə, Firuz, Ceyranlar, Qayaarası və s.) aşkar olunmuşdur [167, 99]. Hazırda Qobustan qoruğunda 6000-dən artıq rəsm qeydə alınmışdır. 1969- cu ildən etibarən C.Rüstəmov Qobustanın tədqiq olunmuş qayaüstü rəsmlərinin şəkillərini və öz tədqiqatlarının nəticələrini «Arxeoloji kəşflər» adlı illik jurnalda, «Qobustan dünyası», «Qobustan qədim mədəniyyət ocağıdır» adlı kitablarında nəşr etdirmişdir. Tədqiqatlar nəticəsində o, qayaüstü rəsmlərin tarixini dəqiqləşdirmiş, onların totem əlamətlərini, ayin və ovsun əhəmiyyətini işıqlandırmış [257, 156- 161], Qobustan ərazisinin müqəddəs yerlərini və pirləri tədqiq etmişdir. Azərbaycanın rənglənmiş qayaüstü təsvirləri haqqında ilk məlumat keçən əsrin 70-ci illərində meydana çıxmışdır. Böyükdaş dağının yuxarı səkisində 24b №-li daş üzərində boya ilə çəkilmiş qayaüstü təsvir aşkar olunmuşdur [257. 390]. Qaya üzərində xallı marala hücum edən yırtıcı təsvir olunmuşdur. Təsvir tünd qırmızı rəngli boya ilə çəkilmişdir. 1984-cü ildə Kiçikdaş dağının Qayaaltı kolleksiyası daşlarının birinin üzərində rəngli qayaüstü təsvirlər aşkar olunmuşdur (öküz və buzov rəsmləri). Arxeoloqların fikrincə, boya ilə həmçinin daş dövrünün mədəni təbəqələrində mövcud olan oxra ilə çəkilmiş bu təsvir qədim qobustanlıların rəsmləri boya ilə işləmələrinin mümkünlüyünü sübut edir [158, 8]. Sonrakı illərdə qayaüstü rəsmlərin işlənilmə texnikası və onların həkk olunması üçün daş alətlərin hazırlanması texnikasına dair fəal tədqiqatlar aparılmışdır [162, 8-11; 160, 4-10; 164, 92-94; 167. 99 103; 261,28-29]. 1975-ci ildə Kənizənin mezolitik təbəqəsində iki kiçik qadın heykəli tapılmışdır [161,504-505]. 1986-cı ildə C.Rüstəmov artıq 5 kiçik qadın heykəlinin - tilsimin ətraflı təsvirini verir və bunları mezolit dövrünə aid edir. Arxeoloqlar mezolit dövründə bədii yaradıcılıq nümunələrinin, xüsusilə kiçik heykəllərin və naxışlı sümüklərin olmaması barədə fikirləri təkzib edərək, Qobustanın daş dövrü yaşayış məskənlərində apardıqları arxeoloji qazıntılar zamanı orada mezolit dövründə qadın heykəllərinin olmasını sübut edir, bundan əvvəl tapılmış qadın və digər qayaüstü təsvirlərin tarixlərinə yenidən baxılması zərurətini əsaslandırırlar [166, 92-95]. Arxeoloqların eyni təsvir haqqında fikir ayrılığına tez-tez təsadüf edilir. İ.Cəfərzadənin fikrincə, Böyükdaş dağının yuxarı səkisindəki 24 №-li daşın üzərindəki təsvirdə insan mərasim rəqsini icra edir. C.Rüstəmov isə bunu döyüş səhnəsi hesab edir. O, həmçinin qədim öküz təsvirlərini ətraflı təsvir edərək İ.Cəfərzadənin müəyyən etdiyi tarixlə razılaşır, «Ovçular zağası» düşərgəsində yerləşən 46 №-li daşın üzərindəki iki heyvan təsvirinin ümumi xarakterinə görə öküz və ya bizon olduğunu ehtimaledir [163,35-44]. 2000-ci ildə C.Rüstəmovun «Qobustan Azərbaycanın qədim mədəniyyət ocağıdır» adlı yeni kitabı işıq üzü görmüşdür. Burada müəllif Qobustan qayaüstü təsvirlərinin tarixinin müəyyən olunması probleminə toxunaraq ən qədim petroqlifləri e.ə. XV-XIV minilliyə aid etmişdir. 10 Qobustanın arxeoloji tədqiqatlarında tədqiqatçı F.Muradovanın xüsusi xidmətləri vardır. «Qobustan tunc dövründə» kitabında o, ilk dəfə olaraq tunc dövrünə aid materialların tam və dolğun təhlilini vermişdir. Bundan əlavə, F.Muradova arxeoloji materialların və qayaüstü təsvirlərin tədqiqi nəticəsində tunc dövründə qobustanlıların günəşə və oda sitayiş etməsi fikrini də irəli sürür [246,100]. F.Muradova digər əsərlərində Azərbaycan rayonlarında aşkar olunmuş günəş, ulduz, svastika işarələrini təsvir edir və bunu qədim azərbaycanlıların dini əqidələri ilə əlaqələndirir [247, 93-103; 248,185-190]. Qobustan və Naxçıvan qayaüstü təsvirlərindəki işarə və damğaların təsnifatı arxeoloq N.Müseyibli tərəfindən verilmişdir. O, Azərbaycanın işarə və damğalarını 21 qrupa bölmüşdür [250,18 -22]. Abşeronda qədim qayaüstü təsvirlər haqqında ilk məlumat 1963-cü ildə əldə edilmişdir [227, 67 72]. Bu təsvirlər arxeoloq Q.Aslanov tərəfindən Şüvəlan və Mərdəkanda aparılmış arxeoloji qazıntılar nəticəsində aşkar olunmuşdur. İri daşlardan hörülmüş divarlarda aşkar olunmuş müxtəlif heyvan təsvirləri və ov səhnələri real və sxematik üslubda çəkilmişdir. Qazıntı zamanı üzərində təsvirlər olan ayrı-ayrı daşlar da tapılmışdır. 1948-ci ildə İ.M.Cəfərzadə ilk dəfə olaraq Abşeronda Zirə qəsəbəsi yaxınlığında üzərində keçi təsvirləri olan ayrı-ayrı daşlar aşkar etmişdir [60, 90- 91]. Bu daşlardan biri hazırda Azərbaycan Tarixi Muzeyində saxlanılır. 1962-ci ildən 1980-ci ilədək Abşeron yarımadasının şərq hissəsində, Ağdaş düzü adlanan yerdə apa-rılmış arxeoloji qazıntılar və tədqiqat işləri nəticəsində 100 iri daş parçası aşkar edilmiş və 200-dən artıq qayaüstü təsvir qeydə alınmışdır. Q.M.Aslanov və P.A.Hacıyev Abşeron qayaüstü rəsmlərinin bədii-texniki xüsusiyyətlərinə diqqət yetirmiş [24, 56-62], bu təsvirləri e.ə. III-II minilliyə aid etmişlər. Sonralar Q.Aslanov Abşeronda tapılmış qayaüstü rəsmlərə əsaslanaraq qədim Azərbaycanda insanların qurbankəsmə mərasimlərini təsvir etmişdir [25, 131-134]. Daha sonra Abşeron petroqliflərinin mifoloji izahı haqqında İ.Əliyevin məqalələri işıq üzü görmüş [17,164] və onun paleolit dövrü Yeni Suraxanı yaşayış məskəninin aşkar olunması haqqında məqaləsi çapdan çıxmışdır [18,13]. 1968-ci ildə Naxçıvan ərazisində yeni qayaüstü təsvirlər aşkar olunmuşdur. Həmin ildə Azərbaycan EA Tarix İnstitutunun Naxçıvan arxeoloji ekspedisiyası arxeoloq V.Əliyevin rəhbərliyi ilə Ordubaddan 40 km şimalda yerləşən Gəmiqaya dağında tədqiqat işləri aparmış, nəticədə yüzlərlə qayaüstü təsvirlər aşkar olunmuşdur. 1971-ci ildə Naxçıvan petroqlifləri - Ordubad ərazisində Tivi kəndindən şimalda, Nəbiyurd və Qızgəlinçuxur yaylaqlarında [13,393] aşkar olunmuş petroqliflər, Gəmiqaya qayaüstü təsvirləri barədə tədqiqat işləri nəşr olunmuşdur. Naxçıvan qayaüstü təsvirləri haqqında daha ətraflı məlumat 1972-ci ildə [234, 6-10] və XX əsrin 90-cı illərində əldə olunmuşdur. 1990-cı ildə V.Əliyevin «Gəmiqaya qayaüstü təsvirləri» əsərində 120 daş üzərində olan rəsmlər qeydə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|